Feiten en cijfers over aneurysma Vaak is afwachten beter dan opereren Vaatchirurgen over nieuwe technieken en behandelingen Een verwijding van de lichaamsslagader (Over)leven met een aneurysma Medische Publieksacademie TwenteColofon Jaargang 4 - nummer 11 2019 Dit magazine is een uitgave van de Medische Publieksacademie Twente van MST. Aan deze uitgave werkten mee: Linda Ligtenberg, José Leeuwenkamp, Lian van Doorn, Martijn Eilander, Kim Nguyen, Jörgen Korthagen Tekst, vormgeving en realisatie: MixCom Zwolle Wilt u op de hoogte gehouden worden van MST-nieuws? Meld u dan nu aan voor onze nieuwsbrief via www.mst.nl/nieuwsbrief Inhoud (Over)leven met een aneurysma Feiten en cijfers over aneurysma Patiënt Henk Aalbers overleefde een ruptuur van de aorta Interviews met vaatchirurgen over aortachirurgie Jarenlang onder controle zijn als je een aneurysma hebt, is niet gevaarlijk 3 4 5 7 8 2Als de aorta in je lichaam scheurt, ben je in levensgevaar. Door de grote sprongen in de medische techniek is een operatie na een scheuring steeds vaker levensreddend. Veel beter is het natuurlijk om een verwijde aorta al in de smiezen te hebben voordat die scheurt en eventueel preven- tief te opereren. Vaatchirurgen van MST zetten tijdens de Publieksacademie op 1 oktober 2019 daarom de aorta op de kaart. Hoe houd je deze grote slagader gezond? Hoe ontdek je een aneurysma op tijd, zodat die niet scheurt? En wat doet het ziekenhuis bij een scheuring? met steeds betere overlevingskansen en resultaten, omdat de aortachirurgie zich op allerlei vlakken snel ontwikkelt, weet vaatchirurg Bob Geelkerken. “Zo’n prothe- se in de aorta moet veel aankunnen: de lichaamsslagader is continu in beweging. Dat vraagt om techniek, goed materiaal en veel kennis over welke prothese bij wie goed past. Die ontwikkelingen gaan razendsnel.” Hybride OK Ondanks verbeterde screening en operatietechnieken, weten veel mensen niet dat ze een aneurysma hebben. Het gevaar is dat bij hen de aorta wel onver- wacht kan knappen of scheuren. “Zelfs dan zijn wij in staat binnen twintig minu- ten de operatie te starten. Bijna 85 pro- cent van deze groep mensen overleeft de operatie. Dat is echt een hoog percentage bij zo’n ernstig en acuut medisch pro- bleem”, zegt Meerwaldt. De hybride ope- ratiekamer op de OK in MST is daarin een belangrijke innovatie. Zowel bij geplande operaties als in spoedsituaties heeft deze hypermoderne operatiekamer een groot voordeel. Geelkerken: “Wij kunnen de CT-afbeeldingen van de slagaders van de patiënt sterk vergroot in alle richtingen zichtbaar maken op de beeldschermen. We zien dus exact waar we de prothese in de slagaders plaatsen. Dat werkt sneller en nauwkeuriger. Het draagt in belang- rijke mate bij aan de huidige, zeer goede uitkomsten van de operatieve behande- ling van het aorta-aneurysma.” D e aorta is de grootste slagader van ons lichaam en een heel belang- rijke: er stroomt elke minuut een paar liter bloed doorheen. De aorta mag dan solide gebouwd zijn, soms rekt een deel uit of ontstaat er een uitstulping. Dat is een aneurysma. Zo’n aneurysma is gevaarlijk omdat het bloedvat kan scheu- ren, waardoor er een ernstige inwendige bloeding ontstaat. Aneurysma geen acuut probleem Ongeveer acht procent van de mannen boven de 65 jaar heeft een aneurysma. Dat klinkt zorgelijk, maar toch is het geen acuut probleem. “Je kunt het jarenlang hebben zonder er problemen door te ervaren”, zegt vaatchirurg Robbert Meerwaldt. “Het idee van een ‘tikkende tijdbom’ in je buik klopt dus niet.” Vaatchirurg Edith Willigendael onder- streept dat de kans klein is dat een aneurysma onder een bepaalde dia- meter knapt of scheurt. Maar het is om die reden wel belangrijk het aneurysma in de gaten te houden. Willigendael: “Sommige mensen komen al jaren bij mij op het spreekuur en dat is gek genoeg een goed teken. We opereren graag, maar alleen als het moet.” Betere overlevingskansen Wordt de verwijding te groot en is een operatie nodig, dan wordt de wand van de aorta veelal gestut met een buisje, dat via de lies of een buikoperatie in de slagader wordt gezet. Een operatie (Over)leven met een aneurysma 3Aneurysma: feiten en cijfers De aorta Het hart pompt 4 tot 5 liter bloed per minuut door de aorta. De lichaams- slagader moet dus bestand zijn tegen grote druk Klachten aneurysma? Geen klachten! Vaak wordt het bij toeval ontdekt Aantal geplande buikaorta- operaties MST 54 patiënten in 2018 • Open-buik-behandeling (4 tot 10 dagen, ziekenhuis; korte termijn belastend, lange herstelperiode, weinig nabehandeling op langere termijn) • Stent-behandeling (2 tot 4 dagen in ziekenhuis; snel herstel, 15 tot 30% kans op extra onderhoud) ONTSTAAN ANEURYSMA Roken verzwakt de vaatwanden door de giftige stoffen uit de tabaksrook Alcohol geeft bij meer dan 3 glazen drank per dag een verhoogde kans Hoge bloeddruk vergroot de kans op het scheuren van een aneurysma De kans op scheuren neemt toe vanaf 65 jaar 6 keer meer kans op een aneurysma in de buik Kans op overleven na een ruptuur MST Landelijk 87,8% 78,5% Overleven na een geplande buikaorta-operatie is groter dan 98 procent 4 • De aorta is de grote lichaamsslagader, hij loopt van het hart tot aan de navel • De diameter van een normale aorta is 2 tot 2,5 cm • Aneurysma van de abdominale aorta is ver- wijding van de lichaams- slagader in de buik • Een operatie volgt bij een aorta die wijder is dan 5 cm (vrouwen) of 5,5 cm (mannen)cijfers De kans op ruptuur (scheur) neemt toe als het aneurysma groeit. De aorta wordt wijder. Vanaf 5 - 5.5 cm neemt de kans op scheuren en klappen toe Als je ouder wordt, gaan de bloedvaten iets ‘verstijven’ ze worden minder elastisch de druk op de vaatwand blijft hoog Henk Aalbers kreeg in het voorjaar van 2019 een ruptuur van de aorta waardoor er op borsthoogte een grote bloeding ontstond. “Als ik twee minuten later in het ziekenhuis was geweest, had ik het niet overleefd.” Kwam de gescheurde aorta on- verwachts? “Ja, absoluut. Ik fiets veel, buiten als wielrenner en binnen met een apparaat- je op de wielrenfiets via de computer. Er was een probleem met dat programma en ik wilde het in orde maken. Terwijl ik daarmee bezig was, kreeg ik ineens een enorme pijn in mijn buik. Zo erg dat ik niet meer kon lopen. Ik kroop naar ons bed waar de telefoon staat - staan lukte niet meer. Met de kleerhanger heb ik de telefoon naar me toegeslagen, zodat ik mijn vrouw kon bellen. In een mum van tijd was zij bij me en belde ze 112. Toen de ambulancebroeders er waren, zakte ik op de overloop in elkaar. Ze reageer- den heel accuraat en tilden mij naar beneden. Toen ik op de brancard lag, was ik zo grauw dat mijn vrouw dacht dat ik dood was.” Het was dus erop of eronder. “Toen ik geopereerd werd, zat al tachtig procent van het bloed in mijn buikholte en kregen organen zoals de nieren geen bloed meer. Als ik twee minuten later in het ziekenhuis was geweest, had ik het niet overleefd.” Een dubbeltje op z’n kant, dat is toch een eng idee? “Nou nee, ik ben een nuchter mens. Wat is gebeurd, is gebeurd. Nu gaat het erom hoe ik weer beter word en dat herstelproces is moeilijk. Doordat ik allerlei complicaties had, mocht ik pas na vier weken ziekenhuisopname naar huis. Mijn conditie was enorm slecht en ik liep met een rollator. Het lukte me om iedere dag iets verder te lopen. Tijdens “Bang dat de aorta opnieuw scheurt, ben ik niet” Patiëntenverhaal Henk Aalbers (68 jaar) een wandeling met onze drie klein- dochters kon ik voor het eerst zonder rollator lopen: ‘Opa kan al met losse handen lopen’, vertelde een van mijn kleindochters aan haar vader en moeder. Een heel emotioneel moment!” Is uw leven veranderd na deze aortaruptuur? “Compleet. In het ziekenhuis zei ik tegen mijn vrouw: ‘Als ik hier uitkom, koop ik een vishengel, wil ik weer een hond en ga ik minder werken’. Ik werkte vroe- ger als schilder en werd ook na mijn pensioen vaak gevraagd voor klusjes. Dat wilde ik echt niet meer zo vaak doen. Mijn voornemen is gelukt: ik ga nu bijna elke dag vissen en we hebben een leuke golden retriever pup waar we samen veel mee wandelen. We zijn erg dankbaar dat we dit nog samen mogen doen. Als je gezond bent, sta je niet stil bij dat soort momenten. Nu waardeer ik ze enorm.” Toch volgen er nog meer operaties. Ik heb op nog drie plekken een aneu- rysma en krijg daarom binnenkort drie stents. Bang dat de aorta opnieuw scheurt, ben ik niet. Ik vertrouw op het oordeel van de artsen dat het veilig is om op de operatie te wachten. Boven- dien kan ik volgens de dokter mét de nieuwe stents nog twintig jaar vooruit. Daar ga ik voor.” Uw vrouw maakte het ongeluk van nabij mee, hoe kijkt zij erop terug? “Voor haar was het een spannende tijd, maar ze had veel steun aan onze zoon, dochter, schoonzoon en familie. En ze steunt me nu ook, door dik en dun. We kennen elkaar al vijftig jaar, we hebben al zoveel meegemaakt en zijn echt een twee-eenheid. Ik had het niet beter kun- nen treffen dan met haar, maar dat wist ik hiervoor ook al!” Herkennen van een ruptuur of acute scheur • plotselinge helse pijn • transpiratie • misselijkheid • bleek zien • wegraking (flauwvallen) 5 80% van de aneurysma’s komt voor in de buikProf. dr. Bob Geelkerken Vaatchirurg Als de aorta door een aneurysma scheurt, ben je in levensgevaar. Een operatie ná een scheuring is echter steeds vaker levensreddend. Nog beter is het om de aorta preventief te opereren als die verwijd is. Of om met een gezonde leefstijl te voorkomen dat er schade ontstaat aan de bloedvaten. Hoe? Simpel: wat goed is voor het hart, is ook goed voor de aorta. Een aneurysma wordt al jaren behandeld. Maar vooral in de laatste twintig jaar ging de slagings- kans er enorm op vooruit. “Voor de patiënt is er enorme winst.” De aortachirurgie ontwikkelt zich snel? “Absoluut. In 1998 ‘voorspelde’ ik in een lezing dat er een tijd zou komen dat iemand van 90 met een gescheurde grote lichaamsslagader via de lies, onder lokale verdoving, een prothese zou krijgen en al de volgende dag naar huis zou gaan. Een ‘absurd idee’, vond men toen. Nu is dat routine. De techniek en kennis zijn in twintig jaar tijd enorm verbeterd.” Hoe verliep de operatie twintig jaar geleden? “Bij mensen met een gescheurde grote lichaams- slagader, een geruptureerd aneurysma, maakten we een grote snee in de buik zodat we snel een klem op het gescheurde vat konden zetten om verdere bloeding te voorkomen. De patiënt werd vroeger eerst opgelapt, wat - met de kennis van nu - niet slim was: als er vocht wordt toegediend, wordt het bloed dunner en dus gaat de patiënt heviger bloeden. Nu doen we de ingreep met dezelfde snelheid via de lies onder lokale verdoving. Ook bij een acuut aneurysma, dus als de slagader echt gescheurd is, kan dit. Dit noemen we een endo- vasculaire behandeling.’ Destijds overleden meer mensen aan deze operatie? “Klopt. Mensen met een aneurysma zijn vaak op leeftijd, hebben soms andere ziektes en weinig re- serves. Een openbuikoperatie is een zware operatie. Dertig jaar geleden overleden acht op de honderd mensen aan een geplande operatie en zestig van de honderd mensen aan een gescheurde lichaams- slagader. Dat zijn heftige cijfers.” Wat is de kans nu dat een operatie slaagt? “Aan een gescheurde lichaamsslagader overlijdt landelijk 21 procent en bij MST is dat 12 procent. Je moet je beseffen dat we ook mensen boven de 90 opereren, mensen met een hoog risico.” Ook op hoge leeftijd kan je geopereerd worden? “Ja, de oudste patiënt die we opereerden aan een aneurysma was 94 jaar. Dat is ook een enorm verschil met vroeger: boven de 70 opereerden we toen geen lichaamsslagader. Nu is leeftijd geen issue meer, het gaat eerder om de biologische leeftijd: wat kan iemand aan? We praten met je, stellen vragen, geven advies en geven ruimte aan je eigen wen- sen. De tijd van: ‘Ik ben de dokter, dus ik bepaal’ is gelukkig voorbij, de patiënt is onze partner in het besluitvormingsproces.” Zijn de protheses veranderd in de loop der jaren? “Ja. Een prothese moet veel aankunnen: de li- chaamsslagader is continu in beweging. Zestig keer per minuut zet hij uit en krimpt hij. Pak een pen, buig die 25 keer en wat hoor je? Krak. Een prothese moet tegen 60 slagen per minuut kunnen. Elk jaar is dat 30 tot 40 miljoen keer dat de prothese beweegt! Ook moet de prothese goed op zijn plek blijven zitten en helemaal afdichten; er mag geen bloed langskomen. Dat alles vraagt om techniek, goed materiaal en veel kennis welke prothese bij wie past. Geen patient is hetzelfde.” De protheses worden nog iedere dag beter? “Ja, de allereerste protheses bestonden uit één buis- je, nu bestaat een endoprothese (kunststof bloedvat, red.) uit zeven tot negen onderdelen. Er zitten soms zijtakjes in naar bijvoorbeeld de nierslagaders en darmslagaders. Maar de techniek staat niet stil – ook deze stents worden nog verder doorontwikkeld. Er lopen allerlei onderzoeken waarmee we nog sneller kunnen berekenen welke behandeling het best is en hoe we nog betere protheses uit de 3D-printer kunnen halen. Deze onderzoeken doen wij in nauwe samenwerking met de Universiteit Twente. Allemaal onderzoeken die voor de patiënt van de toekomst enorme winst zullen betekenen.” “De slagingskans van een operatie is enorm verbeterd” 6Als de aorta scheurt, zou je denken dat er geen redding meer mogelijk is. Toch is dit niet waar. Met de juiste medische zorg, kun je een scheur in de aorta overleven. Er is één voor- waarde: je moet met de grootste spoed worden geopereerd. Het is om die reden belangrijk om te weten wat een aneurysma precies is, wat de signalen zijn die wijzen op een gescheurde aorta en wat je zelf kunt doen om die ‘A1 van de bloedvaten’ gezond te houden. De aorta is ons belangrijkste bloedvat? “Klopt. De aorta is als het ware de A1 van ons lichaam. Als we ouder worden, slijten de bloed- vaten - ook de aorta. Door een te hoge bloeddruk, te hoog cholesterol, roken, overgewicht en te weinig bewegen gaat die slijtage harder. Als bij familie ook veel aneurysma’s voorkomen, kan het ook erfelijk zijn.” Een aneurysma klinkt als een aandoening die direct dodelijk is. Klopt dat? “Nee. Wat veel mensen niet weten, is dat een aneurysma geen acuut probleem is. Je kunt het jarenlang hebben zonder er problemen door te ervaren. Als het aneurysma te groot wordt, is het bovendien goed te opereren. Pas als de aorta door een aneu- rysma knapt of scheurt, ben je in levensgevaar. Maar als de aorta knapt en je haalt levend het MST, zijn wij in staat binnen twintig minuten de operatie te starten. 85 procent van deze mensen overleeft dan de operatie. Dat is echt een hoog percentage bij “Wat veel mensen niet weten, is dat een aneurysma geen acuut probleem is” zo’n ernstig en acuut medisch probleem.” Als die aorta knapt, hoe haal je dan toch levend het ziekenhuis? “Scheurt de aorta, dan is dat vaak aan de achterzijde. De aorta ligt tegen de rugspier en ruggen- wervel aan. De spieren en de peesbladen houden die bloeding op zijn plek. Het is een gek idee, maar dat kan een aantal uren du- ren. Het is daarom belangrijk dat je wel alarm slaat.” Hoe merk je dat de aorta in je lichaam scheurt? “Door de pijn. Het voelt als een ongelofelijk heftige rugpijn on- derin je rug. Het is geen normale rugpijn en zo hevig dat je er zelfs van kunt flauwvallen.” Voordat de aorta scheurt, kun je dus jarenlang ‘gewoon’ en pijn- vrij met een aneurysma leven? “Ja. Je hebt echt nergens last van.” Hoe kom je erachter dat je aorta te wijd is als je niets voelt? “Vaak gebeurt dat bij toeval, bij- voorbeeld als iemand een echo laat maken van zijn galstenen. Wij zouden dat willen veran- deren door iedereen met een bloedvatprobleem te screenen.” Waarom wordt de aorta wijder? Oftewel: hoe ontstaat een aneurysma? “Als het bloedvat slecht van structuur is, gaat het lubberen. Het bloedvat wordt steeds wijder. Dat is een proces van jaren. Een gezonde aorta heeft een diame- ter van twee tot drie centimeter. Door ziekte of verzwakking, wordt de aorta een paar millime- ter per jaar wijder. Pas als de aor- ta zes centimeter wijd is, neemt de kans dat hij kan knappen sterk toe. Dan heb je soms al twintig jaar een aneurysma. Dat is ook het geruststellende: de mees- te mensen met dit probleem overlijden mét een aneurysma en niet dóór hun aneurysma. Het idee van een ‘tikkende tijdbom in je buik’ klopt dus niet.” Wat is bij een operatie mogelijk? “Veel! Soms kunnen we als het ware een ‘nieuwe’ binnenband plaatsen; we vervangen de uit- gelubberde buitenband, de aorta, door een stent. Zo voorkom je een scheuring. Ook kunnen we sinds een aantal jaar het aneurysma herstellen met een stent die exact op de slagaders van jouw lichaam aansluit. Het zijn technisch zeer uitdagende operaties. De ontwikkelingen gaan bovendien zo snel dat we dit soort operaties vaker kunnen doen op lastige plekken. Zo voer- den we dit jaar voor het eerst deze operatie uit in de borstkas op de plek waar de bloedvaten naar de hersenen aftakken. Een hele elegante oplossing voor een zeer complex probleem.” De techniek staat niet stil? “Zeker. Maar weet: er is geen medicijn wat hart- en vaatziek- ten geneest. We hebben wel medicijnen die de risicofactoren behandelen en operaties die helpen. Als vaatchirurg genees ik bijna nooit iemand; de regie om een aneurysma te voorkomen, ligt dus toch voor een groot deel bij jezelf, je eigen leefstijl.” Dr. Robbert Meerwaldt Vaatchirurg 7Medische Publieksacademie Twente MST organiseert de Medische Publieksacademie Twente; voor iedereen gratis toegankelijke bijeenkom- sten waar specialisten je informeren over de werking van steeds een ander deel van het lichaam of een gezondheidsthema. Door deze kennis te delen bevorderen wij de gezond- heid in de regio en laten wij je kennismaken met de wereld achter ons ziekenhuis en de zorg die hier geboden wordt. Iedereen met een gezonde interesse in de werking van het menselijk lichaam is welkom. De data en onderwerpen van de bijeenkomsten in 2019 zijn te vinden op www.mst.nl/publieksacademie. De Medische Publieksacademie Twente wordt mede mogelijk gemaakt door de Stichting Vrienden van Medisch Spectrum Twente. Over Medisch Spectrum Twente MST is een topklinisch ziekenhuis in Twente met een compleet zorgaanbod van basiszorg, topklinische zorg en in een aantal vakgebieden zorg op acade- misch niveau. MST is een opleidingscentrum voor toekomstige (para-)medici en verpleegkundigen en verricht veel wetenschappelijk onderzoek. MST biedt als trauma- centrum eerste opvang bij ernstige ongevallen of rampen, ook in het Duitse grensgebied. MST is een van de zeven Santeon ziekenhuizen die nauw samenwerken om de zorg te verbeteren door van elkaar te leren. Het regionale verzorgingsgebied van MST bestaat uit 263.000 inwoners. Er werken circa 3.700 medewerkers, onder wie 235 medisch specia- listen waarvan 8 hoogleraren. MST is er voor jou, ook als zorg méér vraagt. Locatie lezingen MST: Koningsplein 1, Enschede Auditorium, 2e verdieping, route C29. Dr. Edith Willigendael Vaatchirurg Als je hoort dat je een aneurys- ma hebt, denk je als patiënt vaak aan twee dingen: Hoe groot is de kans dat het aneurysma scheurt? En: Hoe snel kan ik worden geopereerd? Logische vragen. Maar niets doen is, af- hankelijk van de diameter, vaak beter. “Soms blijven mensen jarenlang onder controle en opereren we helemaal niet. Dat kan prima. Je moet dan wel leren leven met de gedachte dat je een aneurysma hebt. Dat is niet altijd makkelijk.” Je krijgt als patiënt de diagnose aneurysma, dat is … “… enorm schrikken. ‘Kun je me niet beter direct opereren, want dan ben ik ervan af?’, vragen patiënten. Ze maken zich echt zorgen. Dat is logisch, want een aneurysma voel je niet, ruik je niet en zie je niet. Je hebt er zelfs geen last van – behalve als het aneurysma zo groot is dat het knapt. Dat is dus een heel eng idee.” Toch ga je als vaatchirurg niet direct opereren. “De kans dat een aneurysma on- der een bepaalde diameter knapt of scheurt, is klein. Terwijl het altijd risicovol is om een operatie te ondergaan. Vaak is het beter om het aneurysma in de gaten te houden en niet te opereren. Sommige mensen komen jaren- lang bij mij op het spreekuur, dat is eigenlijk een goed teken. Voor een deel van de mensen blijft het echter een angstig idee. Ze komen zenuwachtig de wacht- kamer binnen, heel bang dat het aneurysma wel gegroeid is. Het is mijn taak ze gerust te stellen en ervan te overtuigen dat opereren onder een bepaalde diameter gevaarlijker is dan niets doen. Je moet erop leren vertrouwen dat wij als vaatchirurgen het beste met een patiënt voorhebben. We opereren graag, maar alleen als het moet. Bij een aneurysma kleiner dan 5,5 centimeter, doen we eigenlijk niets.” Een aneurysma kan voelen als een tikkende tijdbom. “Maar dat is het niet. Afwachten is daarom heel vaak veiliger. Als wij een aneurysma ontdekken, zit dat er al jaren en groeit het lang- zaam. De afwijking kan binnen de perken blijven. Ik snap dat dat een eng idee is, want we kennen allemaal de verhalen over die personen bij wie het aneurys- ma wel sprong. Ondanks dat dit relatief weinig voorkomt, zijn het verhalen die als een lopend vuurtje rondgaan.” Wat kun je zelf doen om te zorgen dat het bloedvat niet nog wijder wordt? “Als je bij ons komt, kunnen we alleen nog maar proberen te zor- “We opereren graag, maar alleen als het moet” gen dat het aneurysma minder hard groeit. Eerlijk is eerlijk, dat kan maar door één ding: stoppen met roken. Roken is ook een risicofactor voor het ontstaan van een aneurysma, omdat het de vaatwand aantast. Die vaat- wand werkt als een soort elastiek en die rek gaat er dus sneller uit als je rookt. Als je een aneurys- ma hebt en gewoon doorrookt, zal het aneurysma ook sneller groeien.” Maar stoppen met roken is niet makkelijk. “Roken is inderdaad een nare ver- slaving. Ik motiveer elke rokende patiënt om naar de Stoppen met roken poli te gaan. Elke roker verdient maximale coaching en medicatie om een stoppoging te wagen die wél kans van slagen heeft.” En gewoon proberen zelf te stoppen? “Alleen maar op wilskracht stoppen, is erg lastig. We weten dat daarvan slechts één procent van de mensen slaagt. In je uppie stoppen, is zo lastig. Ik weet dat dit geen populair onderwerp is om over te praten, maar het heeft zo veel effect. En weet: elke stoppoging mag mislukken. Schaam je daar niet voor, wij als artsen kunnen je helpen. Uitein- delijk zal de tweede, derde of vierde poging wel lukken.” 8Next >