“Geur kan je brein een beetje wakker schudden”

Je moet niet met je neus kijken, luidt een Nederlands gezegde. Maar als het aan farmaceut dr. Iris Stappen ligt, zouden we dat juist wél moeten doen. Ze doet onderzoek naar essentiële oliën, geurbeleving en het effect op onze lichamelijke en geestelijke gezondheid.

We moeten vaker met onze neus kijken, zeg je toch?

“Nou en of! Als je iemand ontmoet in een café is het vaak beter om niet op het uiterlijk af te gaan, maar je neus te vertrouwen. Het blijkt dat als je je neus goed gebruikt, je het best in staat bent om, biologisch gezien, een goede partner te vinden. Op basis van feromonen, bepaalde geuren, kunnen vrouwen een man eruit pikken die qua afweersysteem en genensamenstelling de beste aanvulling is op het hare. Zodoende is de kans groter dat dit stel gezonde kinderen krijgt. Zo krachtig kan geur dus zijn!” 

We moeten onze neus meer waarderen?

“Absoluut! We staan er nauwelijks bij stil dat we met elke ademteug ook onze neus activeren en ruiken. De neus is dag en nacht aan het werk. Dus een beetje meer respect verdient die wel. Van veel geuren ben je je niet eens bewust. Toch beïnvloeden ze je wel. Marketeers maken dankbaar gebruik van onze neus om je onbewust te beïnvloeden. Door het verspreiden van subtiele bloemenluchtjes of de geur van versgebakken brood word je blijer en blijf je mogelijk langer in een winkel hangen, waardoor de kans toeneemt dat je iets koopt. Maar geur kan ook tegen je werken. Onze geurvoorkeuren zijn ontzettend persoonlijk. Of je een goed gevoel krijgt van lavendel of dat het juist boosheid of verdriet oproept, hangt af van de herinneringen die jij koppelt aan die specifieke geur. Je persoonlijke geschiedenis, geur en emotie zijn sterk aan elkaar gekoppeld.” 

Is het effect van geur alleen psychologisch?

“Nee, het een heeft met het ander te maken. Essentiele oliën die rustgevend werken, verlagen je hartslag en laten je bloeddruk dalen. Die lichamelijke rust heeft zijn uitwerking op je geestelijk welbevinden, en andersom. Er zijn echter ook geuren, essentiële oliën, die vooral lichamelijk ingrijpen vanwege antibiotische eigenschappen of doordat ze schimmels doden. Ze worden ingezet door gynaecologen bij vaginale schimmelinfecties, in de urologie om blaasontsteking te behandelen of in de dermatologie om de huidconditie te verbeteren bij acne en psoriasis. Sommige oliën houden, vanwege hun geur, ziekteverwekkers op afstand. Eucalyptus en tea tree bijvoorbeeld.”

Wat is het verschil tussen gewone geurtjes en essentiële oliën?

“Als je, net als ik, essentiële oliën op moleculair niveau bekijkt, dan vind ik het bijzonder dat als je iets heel, heel kleins aan de structuur verandert, de geur radicaal wijzigt of zelfs verdwijnt. Wat ook opvalt is dat de moleculen in etherische oliën ontzettend klein zijn. Die geringe omvang in combinatie met hun vorm maakt dat ze door je huid kunnen dringen en via de longen het lichaam binnenkomen. Dat kunnen voedingsluchtjes niet. Als je de geur van wienerschnitzel, friet of vis opsnuift, dan doet dat alleen iets met je op het gebied van: honger of niet, lekker of niet en ziek of niet (als iets bedorven is). Kruiden vormen daarop een uitzondering. Kaneel doet je misschien denken aan kerstavond en de appeltaart van oma die je dan at. Het roept mooie gevoelens op. Dat is het psychologische effect. Maar kruiden en specerijen doen meer.”

Kun je daar een voorbeeld van geven?

“Momenteel doen we onderzoek naar etherische oregano-olie bij urineweginfecties. Deze olie is een krachtige bestrijder van ziektekiemen. De proefpersonen brachten een weeklang twee keer per dag oregano-olie – verdund – aan op de onderbuik. En weet je wat er gebeurde? Sommige proefpersonen stopten ermee, omdat hun hele slaapkamer naar pizza rook. De geur van kruiden werkt dus enerzijds, net als voedingsluchtjes, heel basaal, maar heeft wel degelijk een gezondheidseffect. Dat blijkt ook uit de eerste resultaten van ons onderzoek, dat overigens nog in volle gang is. Zoals het er nu naar uitziet, lijkt de combinatie oregano-olie met een antibioticum krachtiger te werken dan een antibioticum alleen.”

Ik heb begrepen dat er een relatie is tussen geur en de ziekte van Alzheimer.

“Bij de ziekte van Alzheimer én Parkinson is het verlies van geur een van de allereerste symptomen. Meestal merk je dat niet eens op. We zijn simpelweg te weinig met geur bezig. Dat zou je nooit overkomen als je slechter ging zien. Dan kun je niet meer lezen en wil je wel een bril. Hetzelfde geldt voor je gehoor. Minder goed ruiken kan juist wel lekker zijn. Denk aan vieze luchtjes. Wat we ons vaak niet beseffen is dat het verlies van geur vaak samengaat met een verlies van smaak. Dat kan ook verklaren waarom ouderen vaak geen zin meer hebben om te eten. Ze lopen daardoor belangrijke voedingsstoffen mis en leveren met name in op de kwaliteit van leven. Het goede nieuws is dat je het brein enorm goed kunt trainen om het verlies van geur te omzeilen. Als je elke dag vijf tot tien minuten actief ruikt aan verschillende geuren, maken je hersenen nieuwe neurale verbindingen aan, waardoor je weer beter kunt ruiken en proeven. Wellicht dat je dan ook weer zin krijgt in eten en belangrijke voedingsstoffen binnenkrijgt die je langer gezond houden.”

Wat vind je zelf het meest opzienbarende dat uit je onderzoek naar voren komt?

“Dat ruiken an sich een belangrijke uitwerking heeft op je gezondheid. In ons onderzoek kregen proefpersonen een speciaal masker op waarmee ze de essentiële olie wel konden inademen, maar niet konden ruiken. Dat gaf louter een lichamelijk effect. Maar als de proefpersonen de geur ook nog via een aromabrander konden opsnuiven, dan trad er ook een psychisch effect op. Beide dus. Dat is voor mij wel het ultieme bewijs dat geur echt iets doet.”

“Vervolgens is het de vraag of dat effect groter is als je langer omringd bent door een geur. Want meestal ruik je het na een tijdje niet meer. Onze conclusie is dat je optimaal profiteert van etherische oliën als je ze regelmatig even – voor een korte periode – inademt. De kracht zit hem in de combinatie van herkenbaarheid (steeds dezelfde geur) en steeds kort herhalingen (beter drie keer per dag vijf minuten, dan uren achter elkaar).”

Vind je dat aromatherapie in elke dokterspraktijk toegepast moet worden?

“Ik zie het als aanvullend. Het kan ontzettend veel betekenen voor je welzijn. Bijvoorbeeld om angst bedwingen. Veel mensen met de ziekte van Alzheimer weten op den duur niet meer waar ze zijn en worden daardoor angstig. Als je weet aan welke geuren je demente vader of moeder goede herinneringen bewaart, dan kun je die gebruiken om het gevoel van veiligheid te vergroten en meer rust te creëren.” 

In je boek gaat veel aandacht uit naar geur en depressie.

“Dat is de expertise van mijn collega-auteur Eva Heuberger. Ook depressie gaat vaak samen met verlies van geur. Dat komt waarschijnlijk doordat het depressie- en het geurcentrum in je hersenen nauw verbonden zijn. Het lijkt erop dat als je het geurcentrum actief stimuleert door te ruiken, je in staat bent de scherpe randjes van de depressies te doorbreken. Mensen met depressie maken vaak weinig contact en komen nauwelijks uit bed. Geur kan je brein een beetje wakker schudden en is een manier om toch weer contact te maken met de wereld om je heen, al is het maar door te ruiken. Bepaalde geuren kunnen bovendien activeren of je stemming wat verbeteren. Uiteraard geldt hiervoor dat je de geur aangenaam moet vinden, anders heeft het geen effect. Een voetmassage met etherische olie kan daarbij helpen om mensen wat meer uit hun hoofd, in hun lijf te krijgen. Heel belangrijk als je depressief bent.”

Wat vind je het grootste misverstand rond aromatherapie?

“Ik vind het belangrijk dat mensen zich realiseren dat ze met zeer krachtige oliën te maken hebben. Je mag ze dus nooit onverdund op de huid aanbrengen en niet zomaar innemen. Dat zijn de belangrijkste stelregels. Met name kinderen kunnen nogal eens gevoelig reageren op essentiële oliën. Dus het beste is om advies in te winnen bij een aromatherapeut. Als die je een beetje wegwijs maakt, heb je met essentiële oliën een manier om makkelijk, voordelig en snel voor een beetje beterschap te zorgen.”

WIE?:

Farmaceut dr. Iris Stappen doet aan de Universiteit van Wenen onderzoek naar het effect van etherische oliën op onze gezondheid. Samen met dr. Eva Heuberger en aromatherapeut Regula Rudolf von Rohr schreef ze het boek De neus.

MEER WETEN:

De neus, Eva Heuberger, Iris Stappen en Regula Rudolf von Rohr, ISBN 978 90 202 15 243, € 22,50. Vanaf 30 oktober in winkels.