‘We moeten de Aziatische tijgermug niet onderschatten’

Het nieuws stond er vorige zomer bol van: de Aziatische tijgermug heeft zich in Nederland gevestigd. Nu het muggenseizoen weer is geopend, laait dit nieuws opnieuw op. Medisch entomoloog en muggenspecialist Bart Knols waarschuwt voor de mug die meer dan twintig tropische virussen kan overbrengen, waaronder knokkelkoorts, zika en het westnijlvirus.

Hoe groot is de kans op doden in ons land door de Aziatische tijgermug?

“Ik kan daar geen uitspraak over doen, het is allemaal kansberekening. Als die exotische mug niet rondvliegt, is de kans op bepaalde ziektes nul. Is die mug er wel, dan is de kans nog steeds heel klein, maar niet meer nul. Een tijgermug kan meer dan twintig virussen overbrengen op mensen, zoals knokkelkoorts, zika en het westnijlvirus. Raken mensen geïnfecteerd met een tropisch virus, terwijl ze niet in een ver land zijn geweest, dan wordt het niet snel ontdekt. De huisarts denkt dan dat het om een griepje of een andere koortsachtige aandoening gaat. Die persoon gaat naar huis en blijft doorlopen met dat  virus, waardoor de kans op besmetting van meer muggen aanwezig is. Zo kan het een tijd duren voordat we erachter komen dat er iets aan de hand is. Het grote probleem is dat er geen vaccins tegen deze tropische virussen beschikbaar zijn en dat onze muggenbestrijding niet op orde is.”

Hoe kan de tijgermug het best bestreden worden?

“Door heel nauwkeurig en systematisch op zoek te gaan naar alle broedplaatsen van de tijgermug en deze op te ruimen of te behandelen met een biologisch bestrijdingsmiddel. Als dat goed wordt gedaan, kunnen invasies worden uitgeroeid. Langer hiermee wachten betekent dat de klus steeds groter en duurder wordt. Daarom stelde ik de pers al een aantal keer voor om het leger hierbij in te zetten.”

Waarom wordt er vooralsnog geen achtie ondernomen?

“Misschien moeten er eerst slachtoffers vallen, wil men actie ondernemen. en dan nog: door de Q-koorts werden honderdduizend mensen geïnfecteerd en zijn zeventig doden gevallen. Desalniettemin is de politiek ermee weggekomen. Als we het hebben over de uitbraak van vogelgriep of de fipronilaffaire, dan zijn we er als de kippen bij om te zorgen dat de problemen worden aangepakt. Dat komt doordat de grenzen dan op slot moeten en we niet meer mogen exporteren. We zijn dan handel en inkomsten kwijt. Het lijkt alsof handel in Nederland op de eerste plaats staat en volksgezondheid op de tweede.”

Niet in actie komen tegen de tijgermug is in uw ogen dus geen optie?

“Nee, zeker niet. Ik pleit er zelfs voor om dit op Europese schaal aan te pakken. Die mug staat natuurlijk niet stil bij de Nederlandse grens. Op 300 kilometer van de Nederlandse grens (in Karlsruhe, Duitsland) zijn al gevestigde populaties gevonden en de beestjes vliegen in buitenwijken van Parijs. Daarom moet er een bestrijdingsdienst op Europese schaal ingezet worden. Dat gaat veel geld kosten, maar het gaat nog veel meer geld kosten als de ziektes rondgaan. Mensen moeten dan meer geld investeren in hun gezondheid, we merken het aan de economie en het toerisme gaat omlaag. Defensie heeft echter aangegeven dat ze enkel civiele taken op zich nemen als ze een verzoek krijgen vanuit andere ministeries, in dit geval het Ministerie van Volksgezondheid.”

Is dit reden voor paniek?

“Ik ben al meer dan tien jaar met deze materie bezig en de afgelopen tien jaar is deze situatie alleen maar verslechterd. Vooralsnog zijn alle zaken waar voor gewaarschuwd werd uitgekomen. Dus moeten we nu gaan wachten tot er inderdaad een uitbraak is van één of andere ziekte en dan achteraf ons gelijk proberen te halen? Werkt het op die manier? Ik mag toch hopen van niet. We zouden op redelijke wijze met elkaar moeten kunnen overleggen over deze problematiek en het vinden van een oplossing, alleen kan dat op dit moment niet.”

Hoe wordt in andere landen de tijgermug bestreden?

“In Amerika is het westnijlvirus inmiddels in alle vijftig staten aanwezig, alleen hebben ze daar hun muggenbestrijding wel op orde. Op gemeentelijk niveau heb je daar een bestrijdingsdienst die met overheidsfinanciering overeind wordt gehouden. Helikopters en de hele rambam staan klaar om te kunnen spuiten. Hier in Nederland kennen we dat absoluut niet. We hebben geen idee hoe we dit probleem moeten aanvliegen. Op het moment dat het misgaat, moeten we dan ook expertise uit het buitenland halen. In andere landen is het ook heel normaal om het leger in te zetten voor de behandeling van broedplaatsen met insecticiden. Ik snap dus werkelijk niet wat er in Nederland tegen deze aanpak is.”

Hoe kun je een tijgermug herkennen?

“Je kunt het verschil tussen de gewone steekmug, de Culex pipiens, en de tijgermug vrij makkelijk zien. Het is een klein zwart/ wit gestreept mugje. Zij is hardnekkig agressief en bijt overdag, terwijl andere muggen dat ‘s avonds en ‘s nachts doen. Op het moment dat je buiten op een terras zit en je wordt hardnekkig lastiggevallen door een klein, zwart mugje, dan is de kans groot dat het een tijgermug is. De app ‘Tijgermug Alert’ kun je gratis downloaden als je twijfelt. Met behulp van een stappenplan vertelt de app of je te maken hebt met een tijgermug of niet.”

Is het belangrijk dat iedereen een tijgermug kan herkennen?

“Absoluut. Op dit moment wordt de informatie maar mondjesmaat door de overheid losgelaten. Daarvan zeg ik: laten we nou slim zijn, zorg dat je bevolking precies weet wat een tijgermug is en hoe je hem kunt herkennen. Als we dan ergens een melding binnenkrijgen, kunnen we ook snel genoeg actie ondernemen. ‘Citizen science’ wordt dat genoemd. Je zet de bevolking in om een stukje monitoring op zicht te nemen. Waarom de overheid zo terughoudend is in het delen van informatie, begrijp ik niet. Ik denk dat het komt doordat de politiek geen feeling heeft met preventie. Je haalt geen stemmers binnen door te zeggen: ‘Ik heb iets voorkomen.’ Er wordt te weinig aan de toekomst gedacht. Kijk naar het klimaat en legio andere voorbeelden waarbij nu de harde waarheid naar boven komt. De globalisering van tropische ziekten en klimaatverandering hebben dus veel gemeen.”

Wat kun je zelf tegen exotische mug doen?

“Je moet vooral niet meteen naar de apotheek of drogist rennen voor een middel om mee te smeren, maar eerst in een straal van tweehonderd meter rond je huis op zoek gaan naar mogelijke broedplaatsen voor muggen. Als je die hebt gevonden, kun je de populatie omlaag helpen. De emmer achter je schuur waar regenwater in zit, daar zit het probleem. Stilstaand water moet zo goed mogelijk worden opgeruimd. Je weet alleen hoe de Nederlandse burger is. De één zegt: ‘Ik ga dat netjes doen’ en de ander zegt: ‘Waar bemoeien ze zich mee. Ik doe mijn eigen ding en laat mijn oude verfblikken gewoon buiten staan en vollopen met regenwater’. De problematiek wordt niet serieus genomen. Dat heeft er alles mee te maken dat niemand behalve een beetje jeuk last heeft van een muggenbeet. Althans, nog niet. Hoe anders is dat bijvoorbeeld in Singapore, waar je een boete van honderden dollars riskeert als je in een schoteltje onder een bloempot water hebt staan waar muggen in kunnen broeden.”

Welke invloed verwacht u dat de tijgermug in de toekomst op ons leven heeft?

“Het grote probleem van dit beest is dat hij overdag bijt. Hebben we het over de Nederlandse huis-tuin-en-keukenmug, dan hoef je je alleen in de avonduren en ‘s nachts te beschermen. Word je lastiggevallen door muggen, dan ga je gewoon naar binnen en lekker onder je klamboe liggen. Tijgermuggen bijten 24/7. Je moet je dus continu beschermen. Ben je overdag buiten, dan moet je je wel insmeren met afweermiddelen om die beesten bij je weg te houden. Op sommige plekken in Europa is het al zo erg dat mensen eerder terugkomen van vakantie, omdat het niet meer vol te houden is. Ik ken mensen die in Italië op de camping stonden en na twee dagen hun biezen weer pakten. In Rome bleek zelfs uit metigen dat op sommige plaatsen in de zomer mensen tien beten per minuut te verwerken kregen. Dat zegt genoeg.”

Dr. ir. Bart Knols is medisch entomoloog en specialist op het gebied van muggen en tropische infectieziekten en is werkzaam voor de Radboud Universiteit. Hij is auteur van het boek Mug: De fascinerende wereld van volksvijand nummer 1.