Haring happen maakt happy

10 vragen aan psychiater Roel Mocking

13 juni is een heilige datum voor haringliefhebbers: De Hollandse Nieuwe zijn er dan weer. Om het feestje compleet te maken – die gezonde visvetzuren zijn vooral ook een feestje voor je hoofd. Dat wisten we eigenlijk al. Maar het onderzoek van psychiater Roel Mocking bevestigt het effect van visvetzuren bij depressie nog eens dubbel en dwars en voegt er nieuwe inzichten aan toe.

De relatie tussen depressie en visvetzuren was al bekend. Waarom wilde je dit opnieuw onderzoeken?

“In de psychiatrie heb je twee kampen. Zorgverleners die visvetzuren en hun effect op depressie fantastisch vinden en de rest die het onzin vindt. Ik wil daarin nuance brengen. Uitersten leveren altijd een vertekend beeld op en daar word je als patiënt nooit beter van. Om die nuance te vinden, heb ik veel verschillende soorten onderzoek gedaan. Zo heb ik epidemiologische studies met elkaar vergeleken en daaruit blijkt onder meer dat de manier waarop je nu eet van invloed is op jouw kans op depressie. In mijn onderzoek focus ik me vooral op visvetzuren, maar waarschijnlijk gaat het niet alleen om die vette vis maar om een gezond eetpatroon in zijn algemeenheid. We weten bijvoorbeeld dat de opname van visvetzuren verbetert als je ook veel groente eet. Zelfs bewegen kan een gunstige invloed hebben. Voor mijn onderzoek hebben we via bloedonderzoek bekeken hoe het staat met de gehaltes omega-3-vetzuren, foliumzuur en vitamine B. Opvallend is dat bij depressieve mensen die drie niveaus lager liggen dan bij mensen die niet depressief zijn. Daartegenover staat dat depressieve mensen juist relatief meer omega-6-vetzuren in hun bloed hebben en een hogere concentratie aan stresshormonen. Dat heeft onder meer zijn weerslag op het functioneren van de amygdala. In dit hersengebied worden emoties, waaronder angst, aangestuurd en verwerkt.”

Het is toch zo dat depressie minder voorkomt in landen waar veel vis gegeten wordt?

“Ja, dat klopt en dat was ook het uitgangspunt voor mijn studie. Maar omdat die gegevens vaak van her en der kwamen, hebben we voor dit onderzoek alle Europese landen nog eens met elkaar vergeleken. Dat is veel makkelijker omdat je dan kwalitatief goede data in handen hebt die je prima kunt vergelijken. In Europa wordt namelijk op dezelfde manier onderzoek gedaan. Opnieuw hebben we die relatie kunnen vinden, dus ook in Europa komt minder depressie voor in landen waar veel vette vis gegeten wordt.”

Kun je stellen dat vette vis eten belangrijk is om depressie te voorkomen?

“Een van de belangrijkste conclusies is dat voeding en leefstijl een belangrijke rol kunnen spelen bij het voorkomen en behandelen van depressie. Met een gezond dieet volgens de voedingsrichtlijn (één keer per week vette vis eten, red), denken we dat je bij een op de veertig mensen een depressie kunt voorkomen en dat een kwart van de mensen met depressie daardoor beter zou kunnen herstellen. Maar ik moet er wel bij zeggen dat ik het effect van visoliesupplementen heb onderzocht en niet het eten van vette vis. Je kunt mensen nu eenmaal geen placebovis voorzetten en dat is wel een voorwaarde om placebo-gecontroleerd onderzoek te kunnen verrichten. Bovendien, de hoeveelheid visvetzuren verschilt niet alleen per vissoort, maar hangt ook af van waar en wanneer de vis gevangen wordt. In de winter worden visvetzuren, ook in de vis zelf, vaster door de kou. Vergelijk het met olijfolie die je in de koelkast zet. Biologen vermoeden dat de vis vanwege die lage temperaturen meer omega-3 moet aanmaken om zijn vetten vloeibaar te houden. Daarom zitten er in het vetlaagje van de vis ’s winters meer gezonde vetten dan ‘s zomers. Hoe mooi de natuur dat ook geregeld heeft, het maakt het lastig om vette vis placebo-gecontroleerd te onderzoeken. Dus dan kom je uit bij een visoliesupplement, waarin altijd exact dezelfde hoeveelheid werkzame stof zit. Maar gezien alle wetenschappelijk observaties zou ik het wel aandurven om te zeggen dat je met vette vis de kans op een depressie kan verkleinen. Het is trouwens niet alleen goed voor je hersenen, maar ook voor je hart en vaten.”

Stel mijn beide ouders zijn depressief geweest, is het dan verstandig om visoliecapsules te gebruiken om te voorkomen dat ikzelf ook depressief word?  

“Er is onvoldoende bewijs om te kunnen stellen dat visolie ook iets doet bij mensen die geen depressie hebben. Mensen met een genetische kwetsbaarheid voor depressie hebben we niet specifiek onderzocht. Wel weten we dat gezond eten – inclusief vette vis – de kans op depressie verkleint. Dus als depressie in mijn familie zou voorkomen, zou ik persoonlijk zeker gezond proberen te eten met genoeg vette vis!” 

Wat vond je zelf de meest opzienbarende uitkomst van je onderzoek?

“Dat is toch wel dat het eten van vette vis de werkzaamheid van antidepressiva kan versterken. Hoopvol nieuws. Want we zien dat deze medicatie maar bij een beperkt aantal mensen aanslaat. Bij zo’n dertig tot veertig procent doet het niets. We weten nog niet exact hoe het kan dat die omega-3-vetzuren de werking van antidepressiva versterken. Waarschijnlijk hangt dit samen met laaggradige ontstekingen in het brein. Het is nog niet helemaal duidelijk of die ontstaan door de depressie of juist de depressie veroorzaken. We denken dat die sluimerende infecties de bloed-hersenbarrière beïnvloeden. Deze barrière beschermt het brein. Vermoedelijk sluit die bloed-hersenbarrière zich meer als reactie op die ontstekingen, waardoor stoffen minder goed het brein kunnen binnendringen. De schade die ontstekingen kunnen veroorzaken, zou zodoende kunnen worden beperkt. Maar de stoffen die je brein kunnen helpen, zoals antidepressiva, bereiken dan ook moeilijker de hersenen. Een visoliesupplement mét EPA, die toevoeging is wel belangrijk, lijkt laaggradige ontsteking te verminderen. Als er minder laaggradige ontsteking is, dan opent de bloed-hersenbarrière zich meer waardoor de antidepressiva mogelijk beter het brein kunnen bereiken. Dat is één hypothese. De andere is dat visolie met EPA zorgt voor een soepel celmembraan van de hersencellen. Daardoor kunnen neurotransmitters zoals serotonine beter de verbinding aangaan en verloopt de communicatie tussen hersencellen onderling beter. Belangrijk voor de werking van antidepressiva.”

“Dus binnenkort kunnen mensen met depressie een voedingsadvies verwachten?”

“Onze conclusies worden inderdaad opgenomen in de nieuwe zorgstandaard voor depressie. Het meest ideale is als psychiaters straks niet alleen medicijnen meer uitschrijven, maar ook een voedingsadvies geven (bijvoorbeeld meer vette vis en veel groente eten). In de toekomst hoop ik dat we op basis van een biologisch profiel exact kunnen bepalen welke antidepressiva iets voor je kunnen betekenen, in combinatie met bijvoorbeeld een persoonlijk voedings- en leefstijladvies. Met zo’n gepersonaliseerde behandeling kunnen we mensen hopelijk beter helpen.”

“Tien, twintig jaar geleden zou je nog alternatief zijn geweest met je onderzoek naar visolie.”

“Het onderzoeksklimaat is wat dat betreft echt wel veranderd. Dat is ook te danken aan mensen zoals mijn begeleider dr. Hanneke Assies. Zij deed aanvankelijk onderzoek naar mensen met stofwisselingsziekten, waardoor de omzetting van de omega-3-vetzuren lastig gaat. Deze mensen zijn vaker dan gemiddeld psychisch ziek. Dus dat er een relatie tussen die gezonde vetzuren en de conditie van je brein bestaat, was al wel aangetoond. Die vetzuren kan je lichaam zelf niet aanmaken, dus die móét je echt uit je voeding halen. In die zin klopt dus de uitspraak: ‘Je bent wat je eet.’ Visvetzuren bepalen mede hoe je je voelt en hoe je je gedraagt.”

“Is vis eten nog wel zo gezond vanwege de zware metalen?

“Dat is ook punt van zorg. Met name kwik dat vissen door milieuverontreiniging binnenkrijgen, is een probleem. Je krijgt dat binnen als je vis eet en je lijf kan er niets mee. Het kan stapelen. Toch wegen de gezondheidsvoordelen van vis eten, zover we nu weten, niet op tegen de nadelen van die zware metalen. Als je hier veel zorgen over hebt, adviseer ik om vooral de kleinere vette vissen te eten in plaats van de grotere zoals tonijn en zalm. Daarin zitten vanwege stapeling meer zware metalen dan in de kleintjes zoals sardines, ansjovis en makreel.”

Maar wat als ik geen vis lust: is een visoliecapsule dan net zo goed?

“In vette vis zitten nog meer gezonde stoffen en door hun interactie verbetert de opname. Dus vette vis heeft mijn voorkeur. Maar als je echt geen vis lust, dan is het goed om een supplement achter de hand te hebben.”

Komt er nog een vervolg op je onderzoek?

“Jazeker! We nemen bij het AMC niet alleen bloed af van mensen met depressie, maar van iedereen op de afdeling psychiatrie die aan het onderzoek wil meewerken. Tussen veel psychische ziektes zit overlap. Hoe kan dat? Ligt dat aan de stresshormonen? Aan de visvetzuren? Hoe zit het met ontstekingswaardes? Vitamine B, omega-6-vetzuren? Als we al die gegevens in kaart hebben, kunnen we zien of er een relatie bestaat tussen die bloedwaardes en het ontstaan van verschillende psychische aandoeningen. Misschien zit er een systeem in, waardoor we uiteindelijk exact kunnen bepalen waar het misgaat en hoe we dat kunnen voorkomen.”

Roel Mocking is psychiater in opleiding bij het AMC. Hij promoveerde cum laude op het onderwerp visvetzuren bij depressie. Uit zijn studie blijkt dat omega-3-vetzuren een belangrijke rol spelen in het voorkomen van depressie en dat ze het effect van antidepressiva kunnen versterken. Dit onderzoek was voor het AMC reden om het ziekenhuismenu aan te passen: patiënten krijgen vaker vette vis voorgeschoteld! Mocking benadrukt dat hij geen banden heeft met de visserij of visolieproducenten.