Huilbuien, opvliegers, onredelijk boos worden, een onbedwingbare behoefte aan chocola … Als het om onze stemming gaat, verfoeien we onze hormonen maar al te vaak. Volgens gynaecoloog Wilma Smit mogen we onze hormonen best wat meer credit geven. Niet alleen danken we onze borsten, heupen en vruchtbaarheid aan deze stofjes, ze maken ons ook gelukkig.
Als we stemmingswisselingen hebben, geven we vaak de schuld aan onze hormonen. Is dat terecht?
“Deels wel, deels niet. Het klopt dat hormonen invloed hebben op ons gevoel en gedrag. Zo beïnvloedt het mannelijk geslachtshormoon testosteron – waar vrouwen ook kleine hoeveelheden van bezitten – onze zin in seks. En van vrouwelijke geslachtshormonen is al heel lang bekend dat ze samenhangen met ons emotioneel welzijn. Hoe dit precies werkt, is voor wetenschappers nog altijd een raadsel. Wel weten we dat met name oestrogeen effect heeft op bepaalde stoffen (neurotransmitters) in de hersenen die onze emoties beïnvloeden. We weten ook dat niet de hormonen zelf, maar schommelingen in de hormoonspiegel de stemmingswisselingen veroorzaken. Als een vrouw vlak voor haar menstruatie veel klachten heeft (lichamelijke ongemakken, depressieve gevoelens, spanningen en agressie) spreken we van het premenstrueel syndroom (PMS). De ene vrouw is hier gevoeliger voor dan de andere, maar de manier waarop je met die gevoelens omgaat, is een kwestie van persoonlijkheid. Daar komt geen hormoon bij aan te pas. Kortom: wanneer je rond je menstruatie last hebt van wisselende stemmingen is dit meestal een samenspel van hormonen en karakter.”
Hoe werkt oestrogeen dan precies in onze hersenen?
“Oestrogeen vermeerdert de hoeveelheid serotonine in de hersenen. Serotonine bestrijdt neerslachtigheid, angst, pijn en stress en bevordert zelfvertrouwen, optimisme, tevredenheid, slaap en seksuele gevoeligheid. Andersom kan een tekort aan serotonine leiden tot onlust, prikkelbaarheid, slapeloosheid, hartkloppingen en verschijnselen van het premenstrueel syndroom (PMS). Oestrogeen beïnvloedt verder de productie en werking van endorfine (het gelukshormoon) in de hersenen. Endorfine onderdrukt pijn en zorgt voor een gevoel van geluk of euforie, zoals de runner’s high bij duursporters.”
Dus eigenlijk voelen we ons door onze hormonen gelukkiger?
“Ja, zo kun je dat wel stellen. Meestal denken we bij onze hormonen direct aan PMS, de overgang en opvliegers, allemaal negatieve dingen. Maar we hebben ook veel aan onze hormonen te danken. Naast de positieve effecten op onze psyche zorgt oestrogeen voor onze fysieke vrouwelijke kenmerken: borsten, heupen, vruchtbaarheid. Vrouwen kunnen kinderen baren en voeden; ik vind dat een mooi voorrecht. Oestrogeen houdt bovendien onze huid, botten en slijmvliezen sterk en stevig en het heeft een beschermende werking op onze bloedvaten.”
Wat gebeurt er bij vrouwen die na hun bevalling depressief worden?
“Een depressie na de bevalling (post-partumdepressie) wordt zowel in verband gebracht met het hormoon oestrogeen als met progesteron. De abrupte daling van de hoeveelheid oestrogeen en progesteron lijkt de meest logische oorzaak, maar die relatie is nooit hard bewezen. Een post-partumdepressie wordt behandeld als iedere andere depressie. Als aanvulling op deze behandeling worden nu experimenten gedaan met oestrogeen-/progesteronpreparaten. De resultaten hiervan zijn veelbelovend.”
Zijn we dankzij onze hormonen als vrouwen ook zo zorgzaam?
“We maken inderdaad een hormoon aan waardoor we ons zorgzamer gaan gedragen: oxytocine. Ieder mens maakt dit hormoon aan bij positief contact (zoals aanraken, knuffelen en vrijen). Daarom staat het ook wel bekend als ‘het zorg- of knuffelhormoon’. Oxytocine speelt een grote rol bij de bevalling en regelt de toeschietreflex bij borstvoeding. Het zorgt ook voor een goede hechting tussen moeder en kind. Hoe meer zorgtaken iemand uitvoert, hoe meer oxytocine er wordt aangemaakt. Vrouwen worden door dit hormoon alerter en gevoeliger voor kindergehuil. Ze zijn er ook meer op gebrand een veilige omgeving te creëren voor zichzelf en de kinderen. In de overgang neemt het zorghormoon af. In die levensfase is het voor een vrouw minder nodig om voor haar kinderen te zorgen.”
Komt het door onze hormonen dat we soms een heks zijn (maar meestal lief en aardig)?
“Bij het woord ‘heks’ denk ik in eerste instantie aan negatief gedrag van vrouwen met het premenstrueel syndroom (PMS). Als een vrouw dit heeft, gaat het meestal om een korte periode in de maand. Voor de menstruatie is er een piek in de hoeveelheid oestrogeen. Daarna vindt een plotselinge daling plaats. Door die schommelingen ervaren veel vrouwen lichamelijk en emotioneel ongemak. De één ontploft bij het minste of geringste, de ander kruipt in haar schulp. Ongeveer twintig tot veertig procent van de vrouwen heeft in haar leven weleens PMS. Hoe erg dit is, verschilt per vrouw. Vrouwen die veel last hebben, blijken in de hersenen minder weerstand te hebben om de gevolgen van hormoonwisselingen op te vangen. Ook dit beïnvloedt stemmingen. Uiteraard is het karakter ook weer bepalend.”
Wat kunnen we doen als we dreigen te ontploffen vlak voor onze menstruatie?
“Allereerst is het van belang dat je voor jezelf een manier vindt om ermee om te gaan. Als je weet dat er een labiele periode aankomt, doe dan dingen waardoor je je goed voelt. Neem rust of onderneem juist iets actiefs; geef hierin toe aan je eigen behoeftes. Vermijd verder koffie, alcohol, vet, zout en scherpe kruiden. Deze voedingsmiddelen verergeren premenstruele klachten. Ook roken heeft een negatieve invloed. Flink bewegen werkt erg positief; hierdoor komen endorfines vrij en voel je je beter. Zoek psychische hulp als je last blijft houden. Er zijn ook medicijnen die hormoonwisselingen temperen.”
Hoe zit het tijdens de overgang als onze hormonen teruglopen? Verandert dan ook ons karakter?
“Ik geloof niet dat wij louter een product zijn van onze hormonen. Ons karakter is een dynamiek van erfelijkheid, opvoeding en ervaring. Schommelingen in hormonen hebben invloed op ons gedrag, maar ze kunnen ons karakter niet veranderen.”
En wat gebeurt er in de overgang met ons humeur?
“De overgang is op lichamelijk, psychisch en sociaal gebied een enerverende periode in het leven van een vrouw. De kinderen gaan de deur uit of zijn volop aan het puberen, je merkt dat je ouder wordt en je vruchtbare periode komt tot een einde … Het heeft tijd nodig om de balans te hervinden. Sommige vrouwen worden emotioneler, somber of zelfs depressief. Net als bij PMS biedt ook hier een gezonde eet- en leefstijl soelaas. Voedingsmiddelen als peulvruchten en sojaproducten kunnen zelfs de scherpe kantjes van overgangsklachten (opvliegers, neerslachtige buien) halen. Andere vrouwen hebben baat bij natuurlijke, homeopathische middelen. Regelmatig sporten en ontspannen helpt ook. Als de problemen blijven aanhouden, kunnen we nog hormoontherapie of andere medicatie voorschrijven.
Na de overgang komt de menopauze: het moment van de laatste menstruatie. De eierstokken zijn uitgewerkt en de oestrogeenwerking stopt. Veel vrouwen zien op tegen de menopauze. Je kunt het ook zien als een nieuw begin. PMS, hormonale migraine en hormoonschommelingen zijn voorgoed voorbij. Je leven is minder chaotisch, je kunt beter relativeren en je hóéft niet meer zo nodig van alles. Zowel lichamelijk, sociaal als psychisch kom je in een stabielere levensfase. Er is tijd voor jezelf.”
Hoe zorgen we dat we zo goed mogelijk de overgang in gaan?
“Door het wegvallen van de beschermende werking van oestrogeen op onze bloedvaten en botten, hebben we na de menopauze meer kans op gezondheidsproblemen. Het is daarom essentieel om de overgang in goede conditie tegemoet te gaan. Vrouwen met hart- en vaatziekten en osteoporose, en vrouwen die tijdens hun zwangerschap hoge bloeddruk en suikerziekte hebben gehad, lopen extra risico. Het is belangrijk dat zij zich hier bewust van zijn en zich regelmatig laten controleren. Voor iedere vrouw geldt: hoe gezonder je leeft en eet, hoe beter je bestand bent tegen de risico’s van de menopauze.”