Hij: Sinds 2010 is Peter Smith, voormalig fotograaf, het brein achter Stichting Klean. Hij verzamelt zwerfafval en maakt er niet alleen kunstwerken van, hij wil vooral iedereen inspireren om niet alleen zijn eigen troep op te ruimen, maar ook iets van een ander.
Zij: Dichter/schrijver Diet Groothuis redde met haar poetscolumn in dagblad Trouw en haar eigen Het grote poetsboek het thema schoonmaken en opruimen van de vergetelheid. Niet alleen laat ze zien hoe je met het grootste gemak je huis binnen de kortste keren blinkend en aan kant krijgt, ook een schoner milieu gaat haar als natuurliefhebber aan het hart.
Klik of clinch: Het gaat er soms intens aan toe tijdens deze ontmoeting, maar altijd respectvol, en naderhand hebben de twee tijdens de fotoshoot veel lol en praten geanimeerd. Als wapenbroeders moet je vooral niet de confrontatie schuwen.
Waar: Theater Hotel Figi in Zeist
Madonna: Peter ontwierp een madonna van gerecycled plastic. Overal in het land stonden containers waar mensen één plastic flesje zwerfafval konden doneren. Dat leverde een kerk vol plastic op: 100 duizend flesjes. Met dat plastic wordt momenteel een beeld van twaalf meter ge-3D-print. Deze zomer is het voor het eerst op het strand van Scheveningen te bewonderen. Daarna reist het beeld door Nederland. Actrice Thekla Reuten poseerde met haar eigen baby voor de eco-madonna.
Smetvrees: Alhoewel Diet niet dol is op schoonmaken, heeft ze wel een vleugje smetvrees. “Mijn moeder was altijd vies van openbare trapleuningen en geld. Vooral muntjes blijken inderdaad altijd onder de bacteriën te zitten. Geld is letterlijk smerig. Dus ook ik was nog altijd mijn handen nadat er muntgeld doorheen is gegaan.”
Begin jaren negentig probeerde de overheid ons met de slogan ‘Een beter milieu begint bij jezelf’ een beetje milieubewuster te maken. Anno 2017 verzuipt de wereld echter in het plastic afval en stikt door de CO2-uitstoot. Opruimen lijkt – meer dan ooit – onbegonnen werk. Toch is Peter Smith ervan overtuigd dat als jij en ik elke dag één stuk zwerfafval oppikken en onderdak bieden in onze container, de wereld een betere plek wordt. Bij deze hoopvolle filosofie sluit Nederlands grootste ‘poetsoloog’ Diet Groothuis zich graag aan.
Gebke: “Mijn vader ergerde zich vroeger al bont en blauw aan de troep die anderen achterlieten in het bos. De boodschap van Peter Smith – ‘pik elke dag een flesje op’ – is me dan ook met de paplepel ingegeven. Vanaf het moment dat mijn handen groot genoeg waren om rotzooi mee te nemen, ging er altijd een stukje zwerfafval mee. Ook mijn eigen kinderen verzamelen ronddwalende blikjes of dolende flesjes om ze thuis in de container te werpen. Kennelijk gaat de liefde voor de natuur en je eigen leefomgeving echter niet bij iedereen even diep. Kijk om je heen. Feitelijk kun je andermans rotzooi wel blijven opruimen. Peter Smith heeft er zijn missie van gemaakt om iedereen te betrekken bij het grote opschoonplan. Diet Groothuis, de Hollandse versie van Martha Stewart, volgt Peter al jaren via social media. Diet veroverde met haar poetscolumn in dagblad Trouw het hele land. ‘Schoon’ stopt voor Diet echter niet bij haar eigen huis, het liefst zou ze de hele wereld laten blinken. Online hadden Diet en Peter al contact, maar vandaag ontmoeten ze elkaar voor het eerst ‘echt’. En dat is best spannend. Zeker als je held op zich laat wachten. Dus verdrijven we de tijd met de redactionele opruimkronkels. Zo vergelijkt hoofdredacteur José het laten staan van een fles afwasmiddel op het aanrecht met het niet doortrekken van de wc. En mijd ik elke huishoudelijke klus. Als ik eenmaal begin, is er namelijk geen stoppen aan en schrob ik zelfs de tegelvoegen met de tandborstel. Omdat ik echt wel wat leukers te doen heb, begin ik er maar niet aan.”
Diet, vol verbazing: “Wow! Ik heb echt krankzinnig veel reacties op mijn columns gehad, maar deze nog nooit. Heeft het iets met je jeugd te maken?”
Gebke: “Niet dat ik weet.”
Diet: “Schoonmaken is zo’n raar onderwerp. Iedereen heeft er iets mee, iedereen heeft er een mening over. Bijna iedereen heeft er een hekel aan én het komt elke dag terug. Op een stukje over dekbedhoezen kwamen meer dan driehonderd reacties binnen bij de krant; blijkbaar worstelt half Nederland met de vraag hoe je zo’n tweepersoonsdekbedovertrek er goed omheen krijgt. Dankzij die lezers schrijf ik nu – vijf jaar later – nog steeds columns en heb ik er zelfs een boek over geschreven. Vandaag heb ik een interview met jou, morgen met Libelle.”
Gebke: “Wat ik raar vind, is dat je terwijl je je huis schoonmaakt het milieu vervuilt.”
Diet: “Dat hangt ervan af. Als je schoonmaakmiddelen in huis haalt met van die knalkleuren en opdrukken, die beloven dat je huis zonder enige inspanning blinkt, is dat wat mij betreft niet de beste keuze. Die producten zijn sowieso onzin. Je bent voor je huis en het milieu beter af met groene zeep, soda en schoonmaakazijn. Meer heb je niet nodig. Afgezien van een microvezeldoekje dan, waardoor je eigenlijk alles met warm water spic en span krijgt. Het belangrijkste is dat je chloor of bleek het huis uit doet. Je reinste rotzooi. Als je dat door het riool kiept, is alles dood.”
Gebke: “Kijk, daar is Peter.”
Peter: “Sorry, ik stond vast in het verkeer.”
Diet: “Aha, de man die mij inspireert afval mee te nemen uit het bos. Ik heb er een hekel aan als mensen troep in de natuur gooien. Jaren terug heb ik een wandeltocht van drie maanden gemaakt van Maastricht naar Nice. Hoog in de Alpen waar bijna niemand komt, is nauwelijks zwerfafval. Wat een contrast met de natuur rondom parkeerplaatsen of gondelbaantjes. Overal toiletpapier! En, vuil roept vuil op. Als één iemand denkt ‘Ik gooi het daar lekker weg’, heb je, voor je het weet, een halve vuilnisbelt. Natuur moet iets ongerepts hebben.”
Peter: “Nou, dan heb je nog heel wat op te ruimen. Dagelijks komen er alleen in Nederland twee tot vier miljoen stukken zwerfafval bij. Jaarlijks halen de opruimdiensten zo’n 50 miljoen kilo zwerfafval op. Niet alleen plastic, ook modder en takjes. Dat kost ons jaarlijks, zo rekende Deloitte uit, 250 miljoen euro. Cijfers van Nederland Schoon laten zien dat twaalf procent van de Nederlanders geregeld wat weggooit op straat. Veertig procent doet dat af en toe.”
Diet: “Dat is toch niet te geloven? Ik dacht dat jij iets in beweging had gezet met je strijd tegen zwerfafval.”
Peter: “Heb ik ook! Mensen zijn zich veel bewuster van zwerfafval. Sterker nog, we hebben niet genoeg zwerfafval voor alle Nederlanders om op te ruimen. Als er elke dag vier miljoen stukken plastic, blik en papier op straat belanden, dan hoeft maar een kwart van de Nederlanders elke dag één stuk zwerfafval mee naar huis te nemen om de afvalstroom van land naar de plastic soep in zee een halt toe te roepen.”
Diet: “Hoe ben je ooit in de ban geraakt van zwerfafval?”
Peter: “Wil je dat echt weten? Het is een lang verhaal.”
Diet: “Doe maar de korte versie.”
Peter: “Het kwam door een burenruzie.”
Diet: “Een burenruzie?”
Peter: “In 2010 ben ik bijna op de vuist gegaan met mijn buurman vanwege geluidsoverlast. Ik had al honderdduizend keer aangebeld om te vragen of het niet wat rustiger kon, maar dan kwamen de verwijten terug dat mijn kinderen zo hard de trap op liepen. Ik had de politie erbij gehaald, de woningbouwstichting. Toen het bijna tot een handgemeen kwam, wist ik: dit klopt niet. Ik ben naar binnen gegaan om af te koelen en ook, ik moet eerlijk zijn, om te vluchten. Ik maakte geen schijn van kans. Ik ben gaan nadenken. Dat is mijn kracht en tegelijkertijd mijn zwakte. Als ik niet uitkijk, pieker ik mezelf kapot. In dit geval pakte het gunstig uit, ik heb namelijk geprobeerd te denken hoe het was voor mijn buurman om naast iemand te wonen die altijd klaagde. Ik besloot hem de gelegenheid te geven een kwartier lang te zeggen wat hij te zeggen had. Ik zou alleen luisteren. Vijftien minuten later konden we elkaar slechts de hand schudden. Ik begreep dat ik als nieuwe buurman mijn norm probeerde op te dringen, terwijl hard praten hun manier was van communiceren.”
“Als reactie op deze gebeurtenis ben ik gaan schrijven en die schrijfsels werden een blog dat ik Klean noemde: Klagen Loont Echt Absoluut Niet. Ik schreef over problemen waar mensen over klaagden en bedacht vervolgens iets kleins wat ze er zelf tegen konden doen. Niet per se om het op te lossen, maar als je iets onderneemt, verandert dat je relatie met het probleem. Anderen zijn ook veel eerder bereid je te helpen. Ik dacht iets nieuws te hebben bedacht, maar Confucius was me vijfduizend jaar geleden al voor geweest. Vrij vertaald zei hij: ‘Als je een berg wilt verplaatsen, begin je met het oprapen van stenen.'”
“Een van die dingen waaraan ik me ergerde, was zwerfafval. Iedereen ergerde zich daaraan, maar niemand deed er iets tegen. Het was altijd de ander of de gemeente die het moest oplossen. Onder het mom ‘Klagen Loont Echt Absoluut Niet’ ben ik elke dag zelf een stukje zwerfafval gaan oprapen. In het begin voelde dat ongemakkelijk. Wat raar was, want ik deed toch iets goeds?”
“Ik besloot er iets in het oog springends van te maken. Ik ging het op de fiets doen alsof het een soort sport was. Ik deed een paar gele schoenen aan en kleedde me netter dan ik normaal zou doen. Van iemand met een colbertje pikken mensen meer. Zo werd ik die meneer met die gele schoenen die zwerfafval verzamelde. Via social media en andere kanalen probeerde ik mensen te inspireren ook zwerfafval mee te nemen. Ik richtte me dus niet op de probleemveroorzakers, maar op de probleemoplossers. Mij wordt weleens geitenwollensokkengedrag toegeschreven, maar wat ik doe is superliberaal. Ik heb er namelijk een hekel aan de verantwoordelijkheid van me af te schuiven. Ik vraag mezelf altijd af: wat kan ík doen om de situatie te veranderen?”
Diet: “Dat vind ik zo inspirerend aan jou. En ik probeer je voorbeeld te volgen, al vind ik het soms moeilijk om niet ziedend te worden. Zo fietste ik eens langs een groep jongeren die een berg vuilnis om zich heen verzameld hadden. Ik stond op ploffen, maar vroeg rustig: ‘Goh, jullie nemen die rotzooi straks toch wel mee?’ Ik heb mensen nog nooit zo verbaasd zien kijken. Je eigen afval meenemen is toch een beetje zoals poetsen, iedereen haat dat. Dat hebben jij en ik gemeen. Ook al houden we ons met compleet andere onderwerpen bezig, we moeten allebei een vervelende boodschap op een leuke manier verkopen zonder saai of moralistisch te worden.”
Peter: “Ik wil vooral de massa aanspreken. Vaak hoor je dat een druppel op de gloeiende plaat niet helpt, maar als je 16,7 miljoen druppels hebt, krijgt die plaat niet eens de kans om te sissen. Ik wil niet die ene elitaire natuurliefhebber bereiken, maar die hele grote bubs die elke dag weer dat ene flesje meeneemt. Eigenlijk gaat het me allang niet meer om zwerfafval. Het gaat me erom dat mensen geloven dat de oplossing heel makkelijk en heel dicht bij henzelf ligt. Ze moeten geloven dat alle kleine beetjes helpen, dat die het verschil maken. En dat… Nee Diet, ontbreek me nu niet, want dit is echt de essentie.” Stilte. “Met niks doen bereik je niets. De plastic soep op zee is niet ons grootste probleem. Het probleem is dat mensen denken dat zij het verschil niet kunnen maken. Of ze vandaag vlees eten, met de auto in de file staan of maar één stukje zwerfafval meenemen: het maakt wel uit. Het zijn de kleine dingen die voor grote veranderingen gaan zorgen.”
Diet: “Maar dan ga je er al wel van uit dat mensen weten hoe ze kunnen veranderen. Dat vind ik best optimistisch.”
Peter: “Jij doet of alles meteen perfect moet zijn en dat is onderdeel van het probleem. Laten we alles wat imperfect is niet afschieten. Elke stap in de goede richting is er een. Om het terug te halen naar het poetsen: thuis is de badkamer mijn schoonmaakdomein. Ik poets elke dag als ik toch even in de badkamer ben een klein stukje en blinken dat die badkamer doet. Je hoeft niet alles in een keer perfect op orde te krijgen voor het beste resultaat.”
Diet: “Wat zijn wij eigenlijk, Peter? Idealisten? Activisten? Moralisten?”
Peter: “In ieder geval geen activisten, die zijn overal tegen.”
Gebke: “Activisten willen mensen toch juist in beweging brengen?”
Peter: “Ik denk bij activisten aan een Greenpeace die tegen Shell is.”
Diet: “Heb jij gehoord van die mensen die collectief aandelen Shell kochten, zodat ze mee konden praten met de raad van bestuur en op die manier fossiele brandstoffen op de agenda hebben kunnen zetten? Wat een stunt!”
Peter: “Ik vind het geen goede actie. Met elk gekocht aandeel steun je juist een bedrijf.”
Diet: “Zo probeer je van binnenuit iets te veranderen.”
Peter: “Van binnenuit iets veranderen is misschien wel de manier, maar niet zo.”
Diet: “Hoe dan wel? Nee, iets anders: Jij hebt een madonna ontworpen die gemaakt wordt van gerecycled plastic. Waarom een madonna?”
Peter: “Die madonna staat symbool voor veel dingen. Het is een moeder die haar kind voedt, gemaakt van plastic zwerfafval. Wat je weggooit, komt uiteindelijk in de bodem terecht, dieren eten het op en zo dringt plastic ook onze voedselketen binnen. Als je nu vis eet, krijg je wat van dat plastic binnen dat die vis gegeten heeft. Per jaar belandt wereldwijd acht miljard kilo plastic afval in zee. Acht miljard! The Ocean Cleanup, een apparaat dat plastic uit zee kan vissen, is een geweldige uitvinding, maar kan niet op tegen deze enorme aanwas. Tegenover elke twee gram aan plastic die dat apparaat uit zee vist per seconde, komt er tien kilo plasticafval bij per seconde. Het is belangrijk dat die Ocean Cleanup zijn werk blijft doen, want alle kleine beetjes helpen. Tegelijkertijd kunnen wij als we elke dag één stuk zwerfafval van straat pikken zorgen dat de plastic soep niet nog groter wordt. Zoiets kleins is heel belangrijk, want alleen iets kleins kan uitgroeien tot iets groots.”
Diet: “Je hoeft ons niet te overtuigen, wij zijn al bekeerd. Ik hoor je alleen maar prediken. Ik heb je al wel twintig vragen gesteld en jij mij niet een. Dit is een gesprek, Peter. En ik sta aan jouw kant, maar jij komt niet verder dan dat ene flesje. Mensen nemen dat ene flesje nog niet mee. Wat moeten we doen om dat te veranderen? Hoe krijgen wij een kwart van de wereldbevolking zover?”
Peter valt stil en het blijft stil. Hij is zichtbaar geraakt. Hij haalt diep adem: “Het is heel goed dat je dit zegt. Dit is exact mijn probleem op dit moment. Ik zit vast in mijn hoofd. En hoe het anders moet … Ik kan daar nu geen antwoord opgeven. Laten we het inderdaad over jou hebben. Wat ik je wil vragen – ik ben heel chaotisch, maar hebben creatieveling geen chaos nodig om te creëren?”
Diet: “Ik ken maar weinig mensen die echt floreren in chaos. De meesten tieren in een opgeruimd, schoon huis. Dat hoeft allemaal niet veel tijd te kosten overigens. Zelf sprokkel ik elke avond in twee minuten mijn eigen zwerfafval bijeen en zet dat weer keurig op zijn plek. Er gaat een schoon vaatdoekje op het aanrecht. Sommige mensen laten dat ding wel een week slingeren, maar dan heb je dus echt een bacteriënbom. Voor mij is dit een ritueel om de energie en sores van de dag af te voeren. De ramen gaan open. En de volgende ochtend kan ik met een schone lei een frisse start maken. Dat helpt mij in mijn creatieve proces. Als troep opstapelt, raak ik tussen de stapels door het overzicht kwijt.”
“Wat mij trouwens veel overzicht heeft gegeven, is het boek Spark Joy van opruimgoeroe Marie Kondo. Zij zegt: ‘Je moet al je hebben en houden uitstallen en alles door je vingers laten gaan. Wat je vreugde geeft, houd je. De rest kan weg.’ Zo kun je van de helft van je bezittingen af komen. Ik heb haar methode uitgetest. Ik heb alles uitgezocht: eerst alle kleding – winter en zomer samen – daarna schoenen, tassen enzovoorts. Ik ben iets minder rigoureus geweest, maar het is gelukt: een derde van mijn bezit is weg. Wat nu in mijn kast hangt, past er makkelijk in en draag ik vaker. Daarbij koop ik minder. Net als iedereen lijd ook ik aan de 21e-eeuwse koopziekte. Als ik nu iets koop, is het doelgerichter. Geen nutteloze hebbedingetjes. En van de duizend boeken die echt niet meer in mijn kast pasten, zijn nog maar achthonderd over. Ik word zo blij van boeken, maar ik haatte die grote stapels overal in huis. Nu is er meer rust. De methode werkt dus. Mijn tip aan jou: doe thuis wat je buiten op straat doet. Gooi elke dag een stukje van je eigen zwerfafval weg, dan heb je minder chaos en meer overzicht. Je zult zien, dat lucht op!”
Meer weten:
- Het grote poetsboek, Diet Groothuis, ISBN 978 90 450 29 405, € 19,99
- stichtingklean.nl
- plasticmadonna.org
- dietgroothuis.nl