Bloeddruk genormaliseerd. Cholesterol verlaagd. Depressie onderdrukt. Maar een seksleven? Nee. Veel medicijnen verminderen onze seksuele verlangens of veroorzaken orgasme- of erectieproblemen. En dat komt vaker voor dan we denken.
“Ik liet mijn echtgenoot maar even zijn gang gaan. Dan was ik er weer een poos vanaf”, zegt een voormalig antidepressivaslikker. “Het lijken wel castratiepillen”, vertelt een man over medicijnen tegen hoge bloeddruk. En weer een ander over antipsychotica: “Als het al van seks komt, is het keihard werken om klaar te komen.”
Geen zin meer, erectiestoornissen, geen orgasme krijgen, pijn bij het vrijen: allemaal bijwerkingen die worden veroorzaakt door medicijngebruik. Niets aan te doen? U moet zich erbij neerleggen? Dat is waar. Maar het is gelukkig niet de hele waarheid. Want er zijn soms alternatieven. Andere medicijnen bijvoorbeeld, die minder invloed hebben op uw seksleven, of een zogenaamde ‘drug holiday’.
Topje van de ijsberg
In 2007 rapporteerden via meldpuntmedicijnen.nl 186 medicijngebruikers seksuele bijwerkingen. “Het topje van de ijsberg”, denkt Els Dik van het Nederlands instituut voor verantwoord medicijngebruik. “De meldpunten zijn afhankelijk van de wil van artsen en patiënten om bijwerkingen door te geven. Niet iedere bijwerking wordt spontaan gemeld.”
Ook seksuoloog en huisarts Peter Leusink gelooft dat er sprake is van onderrapportage. “Onderzoeken waarbij wetenschappers actief doorvragen, leveren hogere cijfers op. Daaruit blijkt dat 5 tot 10 procent van de mensen die medicijnen tegen hoge bloeddruk slikken, erectie- of zinproblemen heeft. En waar de meeste vrouwen niet bij stilstaan: ook de anticonceptiepil veroorzaakt bij 15 tot 20 procent van de gebruikers een verminderd seksueel verlangen.”
Eric is een van hen. Hij is schizofreen en slikt zijn hele leven lang al antipsychotica, waaronder een tijd een middel waardoor hij totaal geen zin meer had in seks. “Mijn seksleven verdween van de ene op de andere dag. Ik sprak er niet over: te intiem. Mijn psychiater begon er gelukkig zelf over. Kennelijk was het een veelvoorkomend probleem. Ik kreeg een ander middel waarna het beter ging.”
Zoals vroeger? “Nee, dat is een illusie. Antipsychotica hebben die uitwerking altijd. De een meer, de ander minder. Ik accepteer het en probeer zoveel mogelijk te genieten van het seksleven dat ik nog wel heb.”
Opluchting
Verreweg de meeste problemen ontstaan bij medicijnen die ingrijpen op de hersenen zoals middelen tegen epilepsie, antipsychotica en antidepressiva. Vooral de SSRI’s (antidepressiva) veroorzaken problemen. Zeven op de tien van de SSRI-slikkers kampen met seksuele bijwerkingen.”
Zo ondervond Patricia, die aan paniekstoornissen leed en daarvoor antidepressiva slikte, negatieve seksuele bijeffecten.“Mijn gevoel vervlakte. Lustgevoelens verdwenen. Ik wilde niet dat mijn partner me aanraakte. Reageerde zelfs agressief wanneer hij dat wel deed: aan mijn lijf geen polonaise!”
Het duurde een jaar. Haar partner voelde zich buitengesloten. “We kregen een oppervlakkige relatie”, vertelt ze. “Ik wilde niet intiem zijn. Sloot me op in mezelf en voelde me waardeloos. Mijn problemen vertellen aan een huisarts of psychiater? Waarom zou ik? Er was geen alternatief, dacht ik. Je kiest ervoor of niet. Artsen veranderen daar niets aan. De enige manier voor actie in de slaapkamer, was stoppen.”
Dat laatste besloot Patricia uiteindelijk te doen: “Niets meer voelen, geen intimiteit. Het voelde alsof ik niet meer leefde. Ik was het zat. Tijdens een opname bouwde ik het medicijngebruik af. Mijn seksueel verlangen keerde snel terug. Wat een opluchting!”
Kwaliteit van leven
Seksuoloog en huisarts Leusink vertelt dat sommige mensen het geen issue vinden dat ze geen of minder seks hebben. “Het is immers geen levensbedreigende situatie.” Maar voor wie het wél als negatief ervaart, is het een niet te onderschatten probleem. “Seks voegt iets wezenlijks toe. Het verhoogt het gevoel van eigenwaarde en brengt intimiteit en warmte in een relatie. Door seksuele problemen kan iemand faalangst of een minderwaardigheidscomplex ontwikkelen. Het leidt tot misverstanden, psychische en relationele problemen. Praten met artsen, hulpverleners en je partner bespaart ellende. Voor anderen is contact met lotgenoten prettig die te vinden zijn via patiëntenverenigingen. Eén ding is zeker; je bent niet de enige.”
Om alternatieven voor de medicijnen te bespreken, moeten we met deze seksuele problemen wel eerst naar de huisarts gaan. En dat is iets wat we liever niet doen, zo blijkt. Zo liet recent gezondNU-onderzoek zien dat 42 procent van de Nederlanders zich schaamt om met erectie- of geen-zinproblemen naar de huisarts te gaan. Ook blijkt dat mannen met een erectiestoornis het gesprek met hun arts hierover gemiddeld dertien maanden uitstellen.
Begrijpelijk, vinden de deskundigen, maar nergens voor nodig. Apotheker Dik: “Bijwerkingen als hoofdpijn of darmklachten bespreek je ook met de huisarts of apotheker. Het is doodnormaal om veranderingen in seksualiteit dus ook te melden.” En seksuoloog en huisarts Leusink: “Seksuele problemen door medicijnen tasten de kwaliteit van leven aan. Het is een serieus probleem dat serieuze aandacht verdient.”
Drempel
Voor ‘gewone’ mensen mag het dan moeilijk zijn over seksualiteit te praten. Zorgverleners ervaren net zo goed een drempel. Zowel de apotheker als de seksuoloog betreuren dat. “In de media en op scholen vormt seksualiteit een alledaags onderwerp. Maar de gezondheidszorg is totaal niet geseksualiseerd”, vindt Leusink. “Daar is wel behoefte aan. Als professional is het zaak op een professionele manier om te gaan met seksualiteit en het eigen referentiekader te laten voor wat het is.”
Ook in de natuurgeneeskunde wordt seks weinig besproken, blijkt uit telefoontjes naar verschillende praktijken. De geraadpleegde natuurartsen erkennen het probleem van seksuele medicijnbijwerkingen. Bovendien vinden ze het belangrijk dat er aandacht voor is. Een uitgebreide reactie blijft echter uit.
Natuurarts Nina Weiss wil er wel iets meer over kwijt: “Ik moet eerlijk bekennen dat het ook in mijn praktijk nauwelijks aanbod komt. Dikwijls hebben mensen zulke ernstige problemen dat seksualiteit erbij in het niet valt. Bovendien proberen we in de natuurgeneeskunde het algehele welbevinden te verbeteren. Op een natuurlijke manier, zónder chemische middelen. Daar knapt automatisch het seksleven van op. Uiteraard zijn er ook natuurlijke middelen die specifiek bij seksuele problemen ondersteuning bieden.”
Praat
Belangrijkste boodschap van dit artikel? Praat! Zoek samen naar oplossingen wanneer uw medicijnen seksuele problemen veroorzaken. Is de drempel toch te hoog? Zoek informatie en leer patronen in uw seksleven doorbreken. Goede vertrekpunten zijn: www.seksualiteit.nl of het boek ‘Naar de zevende hemel’ van Jacques van Lankveld.
Tot slot nog een positief puntje. Seksuele bijwerkingen kúnnen uw liefdesleven een impuls geven. “Gebruik je fantasie”, is het advies van Leusink. “Blijf elkaar seksueel uitdagen en experimenteer. Zoek naar nieuwe manieren van vrijen. Seks kent geen regels en wetten. Geniet van alle mogelijkheden.”
In 2002 waren er bij Lareb van de 28.279 meldingen over bijwerkingen, 378 van seksuele aard. Via meldpuntmedicijnen.nl rapporteerden in 2007, meldden 186 medicijngebruikers seksuele bijwerkingen.
De Alternatieven
De alternatieven bij seksuele bijwerkingen? Huisarts Peter Leusink:
- “Bij antidepressiva kunnen erectiemiddelen als Viagra, Cialis en Levitra worden ingenomen. Dat stimuleert ook vrouwen in hun seksuele opwinding.”
- “Bij verschillende antidepressiva is een ‘drug holiday’ een optie: een pauze van enkele dagen. Het seksueel verlangen keert na een of twee dagen al terug terwijl het antidepressivum nog zeker twee dagen doorwerkt.”
- “Het is mogelijk, samen met de arts, te kiezen voor medicijnen of medicijncombinaties die minder seksuele bijwerkingen veroorzaken. En soms kan het medicijngebruik ‘gewoon’ gestopt worden. Maar doe dat nooit op eigen houtje.
- Vermoedt een vrouw dat haar afnemende seksuele verlangen met pilgebruik te maken heeft, dan is dat makkelijk te testen. “Gebruik een tijdje een condoom”, adviseert Leusink. “Stijgt het verlangen? En zakt het wanneer je weer begint? Dan is het duidelijk. Er zijn voldoende anticonceptiemiddelen die geen of minder invloed hebben op seksualiteit.”
Els Dik van DGV:
- “Overigens is het soms ook zinvol om middelen op een ander tijdstip te slikken. Probeer het – weer in overleg met uw arts – eens uit.”
Advies van de deskundigen:
- De seksuoloog: “Een arts-seksuoloog kent de verbanden tussen medicatie, seksualiteit en ziekten en kan tips geven of alternatieven bieden. Blijf elkaar verder seksueel uitdagen. Met name mensen die bloeddrukmedicijnen slikken, kunnen door sterkere seksuele prikkels toch een bevredigend seksleven houden.”
- De natuurarts: “Bij seksuele problemen kunnen verschillende natuurlijk middelen ondersteuning bieden. Beweeg verder voldoende, eet vers fruit (vooral ananas) en verse groenten zoals asperges en rauwkost. Cayennepeper, gember, uien en knoflook hebben een gunstige werking op seksualiteit. Eet ook vis, noten en zaden en drink voldoende water. Win voor specifiekere informatie advies in bij een natuurarts.”
- De apotheker: “Stop nooit op eigen houtje met medicatie. Dat kan gevaarlijk zijn. Bespreek problemen met de huisarts en zoek samen naar alternatieven of stop onder begeleiding.”
Seks en medicijnen
Artsen, apothekers en patiënten kunnen bijwerkingen melden bij Lareb, het nationale meldpunt van bijwerkingen van geneesmiddelen. Daarnaast kunnen medicijngebruikers via meldpuntmedicijnen.nl bijwerkingen of problemen met medicijnen aangeven en meldingen van anderen bekijken.