Niet alleen de mens is dol op reizen. De parasiet reist vrolijk met ons mee. Door de globalisering groeit daarom het aantal beestjes in West-Europa en dus ook de ziekten die zij veroorzaken. Is dat erg? gezondNU vroeg het aan de Duitse parasitoloog prof. Dr. Heinz Mehlhorn.
U schreef drie boeken over parasieten en richtte een firma op die medicijnen produceert tegen parasieten. Wat boeit u aan die kleine beestjes?
“Ik zeg altijd: ik heb van mijn werk mijn hobby gemaakt. Mijn lol zit hem in het bevechten van een intelligent beestje op een intelligente manier.”
Wat is een parasiet?
“Parasieten zijn minuscule diertjes die leven ten koste van ander leven. Zonder gastvrouw of gastheer kunnen zij niet bestaan. Bekende parasieten zijn vlooien, muggen, mijten, luizen en teken. Daarnaast heb je eencellige organismen en vele soorten wormen. Uit de tropen is de malariaparasiet het bekendste voorbeeld. Deze eencellige verspreidt malaria van mens tot mens via muggenbeten.”
Waarom zijn parasieten gevaarlijk?
“Omdat ze via ons bloed bacteriën en virussen kunnen verspreiden. Bijvoorbeeld de gele koorts of Dengue (ook wel knokkelkoorts genoemd vanwege de gewrichtspijnen die het kan geven), ernstige ziekten. Een op de drie teken draagt het borreliavirus dat de ziekte van Lyme kan veroorzaken.Vanwege het dodelijke karakter is de bacterie die malaria veroorzaakt het meest afschrikwekkend – iedere dag sterven tienduizend mensen aan malaria.”
Is er niets aan te doen?
“Jawel. Mits tijdig gesignaleerd zijn de meeste parasitaire infecties, ook malaria, prima te behandelen. Het gevaar schuilt in het sluipende karakter waarmee de ziektes zich uiten. Soms merk je pas wat na een paar weken of maanden. De symptomen die je krijgt, lijken op griep. Hierdoor wordt vaak de diagnose gemist met alle gevolgen van dien. In het geval van lyme kan het ‘griepje’ zelfs een sluipmoordenaar worden die leidt tot hartproblemen en verlamming.”
Zijn alle parasitaire infecties gevaarlijk?
“Nee, en zeker niet voor iedereen. Neem de ziekte toxoplasmose die veroorzaakt wordt door een eencellige parasiet. Bij ons, in Duitsland, is gemiddeld de helft van de mensen hiermee op zijn dertigste mee besmet. Op hun 65ste zijn alle Duitsers ermee besmet. Voor mensen met een normale conditie is dat geen probleem. Maar onder mensen met aids is toxoplasmose killer nummer één. En voor zwangere vrouwen en hun ongeboren kind is het ook gevaarlijk.”
Welke rol speelt de globalisering?
“Sinds mensen zich van het ene punt op de wereld naar het andere begeven, nemen ze ziektes met zich mee. Dat is nu zo, en dat was 200.000 jaar geleden ook zo. Toen zij aan de wandel gingen, namen zij de spoelworm mee. Zo zorgden onze voorouders ervoor dat een kwart van de wereldbevolking nu besmet is met deze darmparasiet. Colombus deed er zes weken over om Amerika te ontdekken. De kans dat er na zo’n barre tocht nog een parasiet leefde, was verwaarloosbaar. Nu kan elke Amerikaan binnen 24 uur hier zijn. De globalisering van nu is een ware motor voor parasieten.”
Welke soorten zijn erbij gekomen?
“Die vraag is niet eenvoudig te beantwoorden. In het algemeen kan ik zeggen dat er de afgelopen twintig jaar 1500 nieuwe dieren en plantensoorten zijn bijgekomen in West-Europa.”
Maar kan een parasiet uit warm Afrika wel gedijen in ons klimaat?
“Een parasiet gaat voor een lekker warm lichaam. Aangezien onze lichaamstemperatuur nauwelijks verschilt met die van een Afrikaan of van een Eskimo speelt onze woonplaats geen rol. Hij overleeft net zo goed in een strohut als in een iglo – zo lang de bewoner maar lekker warm is.”
Hoe lang overleven parasieten zonder gastheer of -vrouw?
“Dat verschilt per soort. Een luis overleeft twee maanden als hij elke dag vers bloed krijgt, zonder bloed redt hij het maximaal een dag. Een vlo kan een halfjaar overleven zonder bloed. Een teek kan twee jaar overleven zonder bloed en sommige muggensoorten overleven wel dertig jaar zonder gastheer. Je roeit ze dus niet zomaar uit.”
Krijgen we door een warmer klimaat meer parasieten?
“Pas als er palmbomen groeien in Noordwest-Europa is het tijd ons druk over te maken over klimaatontwikkeling en de tropische parasieten die daardoor in aantal groeien.”
Zijn we ergens veilig voor parasieten?
“In principe kan je altijd en overal iets oplopen. Als ik nu naar Caïro vlieg, sta ik binnen een paar uur in contact met twintig miljoen Egyptenaren. Niet iedereen is daartegen opgewassen, vooral zieken, zwakken en ouderen moeten opletten. Je kan die plekken vermijden, maar daarmee sluit je het al dan niet oplopen van een parasitaire infectie niet uit. Laat je daarom vaccineren voordat je een bezoek brengt aan een tropisch land. Eet geen ongekookt voedsel, mayonaise of verse salade. De regel die ik hanteer is: ‘cook it, boil it, freeze it or forget it’! kook het of bevries het of anders: vergeet het). Eet alleen fruit dat je zelf kunt schillen. Tegen muggensteken kan je je beschermen door een afwerende substantie op je lichaam te spuiten.”
Is er nog iets positiefs te melden over deze ‘uitvreters’?
“In sommige gevallen hebben parasieten een gunstige uitwerking op het immuunsysteem. Als virussen of bacteriën in het lichaam dringen, stort het immuunsysteem zich automatisch op de bestrijding ervan. Mensen met de ziekte van Crohn kunnen baat hebben bij wormeitjes die zich vastkleven aan de slijmhuid van de darm. Het immuunsysteem zal proberen deze indringer te verjagen en is daardoor niet bezig met het veroorzaken van ontstekingen. Doordat er in Afrika zoveel wormen voorkomen, is daar niemand te vinden met de ziekte van Crohn.”
Wanneer moet je naar je arts?
“Als je last hebt van een symptoom dat je niet kunt verklaren, benadruk dan in het gesprek met je huisarts dat je in de tropen bent geweest. Geef hem de exacte locatie, verblijfsperiode en –duur. Vertel ook wat je hebt gegeten daar, zo gedetailleerd mogelijk. At je ergens fruit zonder schil? Noem dat. Anders word je behandeld als de zoveelste patiënt met de zoveelste verkoudheid. Nogmaals: veel parasitaire infecties openbaren zich pas na weken of maanden. Een tijdige diagnose bespoedigt het genezingsproces.”
De parasiet kan dus ook buiten het lichaam gedijen. Welke rol speelt het klimaat dan?
“Korte, milde winters vergroten de overlevingskansen van de parasieteneitjes. Er sterven maar weinig diertjes door kou en honger. Als daarna een lange, warme zomer volgt, kunnen ze zich in grotere getale voortplanten en zich in theorie gemakkelijker uitbreiden. Maar de natuur is flexibel. Afgelopen winter was lang en koud, dus er zijn meer teken, muggen en vlooien gestorven. Maar er zijn er voldoende overgebleven die ons in de zomer last gaan bezorgen.”