Prof. dr. Leonard Hofstra wil Nederland gezonder maken. Sinds de cardioloog ontdekte dat een ongezonde leefstijl voor negentig procent de kans op een hartinfarct bepaalt, wijdt hij zijn leven aan preventie. Zijn boodschap: voeding, beweging, ontspanning en stresshantering zijn een alternatief voor medicatie en chirurgie. ‘De wetenschap heeft decennialang op een verkeerd spoor gezeten.’
Welke ontdekking heeft je leven veranderd?
“In de jaren negentig dachten we dat we met kennis over onze genen de belangrijkste voorspeller zouden hebben voor hart- en vaatziekten, zoals beroertes en hart- en herseninfarcten. Ik hield me bezig met genetisch en moleculair onderzoek. Tot in 2004 de uitkomsten van de Interheart-studie – een onderzoek onder 30 duizend mensen in verschillende continenten, leeftijdsgroepen en seksen – bekend werden. Hieruit bleek dat het risico op hart- en vaatziekten voor 90 procent bepaald wordt door leefstijl. 90 procent! In één klap zag ik de relevantie van mijn onderzoeksterrein teruggaan naar 10 procent. Omdat leefstijl me altijd al boeide, ben ik daar op overgestapt.”
“Ik zie jaarlijks vier- tot vijfduizend mensen met hart- en vaatproblematiek, die ik graag wijs op de voordelen van een gezonde leefstijl.”
Let op vet, leerden we jarenlang. Waaraan dankte vet zijn slechte imago?
“Vaatvernauwingen ontstaan door vetafzettingen in de aderen. Daarom dachten we jarenlang dat vet de grote boosdoener was voor de gezondheid. Bovendien is het zo dat een gram vet meer dan twee keer zo veel calorieën bevat als een gram koolhydraten: 9 versus 4 calorieën. De oplossing werd gezocht in het beperken van calorieën door minder vetten te eten. Als gevolg hiervan zijn we meer koolhydraatrijke producten gaan eten. Voedselfabrikanten sprongen daar handig op in met vetarme producten – die ook vooral koolhydraten bevatten. Achteraf gezien is deze ontwikkeling hand in hand gegaan met het ontstaan van obesitas en diabetes type 2. In plaats van gezonder zijn we steeds ongezonder geworden. De medische wetenschap zat decennialang op het verkeerde spoor en dat heeft de maatschappij een enorme ziektelast bezorgd.”
Wat moeten we onthouden als het gaat om calorieën, vet en koolhydraten?
“Dat de ene calorie de andere niet is. Een portie boerenkool en een glas cola kunnen evenveel calorieën bevatten, maar het gaat om de manier waarop die calorie verpakt is. Boerenkool bevat naast koolhydraten vitaminen, mineralen en vezels, die ervoor zorgen dat de voedingsstoffen geleidelijk in het systeem terechtkomen. Cola bevat koolhydraten zonder verpakking. Snelle koolhydraten noemen we die, omdat ze snel in je bloedbaan terechtkomen.”
“Vet is essentieel voor onze gezondheid. Als je 5 procent van de energie die je normaal gesproken uit koolhydraten haalt, uit vet haalt, verlaag je de kans op een hartinfarct met 18 procent. Als je diezelfde 5 procent uit onverzadigde vetten haalt, verlaag je de kans zelfs met 38 procent. Dat blijkt uit een recente meta-analyse.”
Welke ontdekkingen doen je doktershart sneller kloppen?
“Dat je met voedingsinterventies aftakelingsprocessen zoals aderverkalking en diabetes type 2 kunt omdraaien. De één miljoen Nederlanders met diabetes werden tot nu toe vooral behandeld met pillen en insuline. Daarmee konden ernstige complicaties zoals nierfalen en blindheid niet worden voorkomen. Nu kan de dokter zeggen: ‘Ik behandel niet je diabetes, maar laten we samen proberen dit proces om te keren.’ Ik merk om me heen dat mensen daar steeds meer voor openstaan.”
“Ook tekent het beeld zich steeds duidelijker af dat we een gezonde leefstijl kunnen inzetten om ons DNA-materiaal te beschermen. Korte telomeren – stukjes DNA aan het uiteinde van een chromosoom -– worden gelinkt aan veroudering en kanker. Nu blijkt dat we de telomeren kunnen verlengen met een gezonde leefstijl. Dat zijn hoopvolle ontwikkelingen.”
Je wilt Nederland gezonder maken. Hoe ga je dat doen?
“Mijn methode heet SLIM: Succesvolle Lifestyle Interventie Methode. Voeding is een pijler, maar een gezond eetpatroon is alleen vol te houden als de randvoorwaarden – slaap, beweging en stresshantering – ook kloppen. Vaak hoor ik mensen zeggen: ‘Ik heb geen energie om een gezond dieet vol te houden, want ik slaap slecht.’ Of: ‘Ik wil wel gezond eten, maar niet nu, want ik heb te veel stress.’ Op die manier gaat het nooit lukken. Het moet in samenhang. Veel mensen schakelen niet meer ‘af’ voordat ze naar bed gaan, omdat ze op hun telefoon of tablet blijven kijken. Vervolgens slapen ze slecht en gaat het de volgende dag weer mis.”
Afgelopen januari startte je de Lekker in je vel-challenge. Wat houdt het programma in?
“Het is een online leefstijlinterventieprogramma. Iedere week ontvangen de 25 duizend aanmelders van mij en een journalist van VROUW (de bijlage van De Telegraaf, red.) een nieuwsbrief vol recepten en adviezen om gezonder te leven. Het is geen onderzoek, maar een ‘challenge’ – een uitdaging voor vrouwen die willen proberen bewuster met hun gezondheid om te gaan. De nieuwsbrief is een stok achter de deur met inhoud die voortvloeit uit mijn SLIM-methode. Ik hoop dat de ‘challenge’ aanzet tot gezonder leven. We hebben nog geen volledig zicht op de resultaten. De feedback die we krijgen is echter heel goed. In de eerste twee weken vallen deelnemers twee tot vijf kilo af, dat is spectaculair.”
Wat kun je doen als je wilt veranderen, maar het lukt je niet?
“Je moet weten dat je veel van je dagelijkse doen en laten onbewust doet. Eet- en beweeggewoonten zijn ingesleten patronen die je kunt veranderen door je leefomgeving bewust aan te passen. Ik zeg altijd: zorg er allereerst voor dat je eigen leefomgeving gezond is. Ben je een snoeper? Zorg dat er geen verleidingen liggen in de koelkast of keukenkastjes die tegen je nieuwe eetgewoonten indruisen. Dan neem je als je trek krijgt vanzelf een stuk fruit, groente of een handvol noten. Alles wat uit een pakje of een zakje komt, moet je mijden vanwege de suikers en zouten.”
Hoe kan de overheid bijdragen aan meer gezondheid?
“De oplossing ligt net als bij de verkeersveiligheid voor een groot deel in voorlichting en duidelijke regels. Autogordels om en stoppen voor rood, dat werkt. Als je zulke regels op voeding toepast, wordt al gauw geroepen dat het betuttelend is. Ik vind dat selectief gedacht. Vooral als je weet dat 90 procent van onze dagelijkse keuzes onbewust gebeurt.”
“De échte sleutel ligt in de supermarkt. Daar worden we met zijn allen constant verleid om de verkeerde dingen te kopen. Het kan wel tien jaar duren voor de grote voedingsmiddelenconcerns hun productlijn aangepast hebben aan de nieuwste inzichten. Dat een supermarkt zijn afdeling groente en fruit aan het begin van de winkel plaatst, is winst. Daar valt massaal een slag te maken.”
Hoe lang duurt het om te wennen aan een leefstijlverandering?
“Soms brengen mensen hun cholesterolwaarde in twee weken tijd terug van 6,5 naar 4,5. Ook zie ik mensen die in twee weken tijd vier kilo afvallen, zonder problemen. Dat soort resultaten motiveert om door te zetten. Onze smaakpapillen zijn na twee weken op een suikerarm eetpatroon ingesteld. Als je smaak eenmaal gewend is, is het daarna een kwestie van steeds opnieuw bewuste keuzes maken, totdat dát je nieuwe gewoonte is.”
Is de tijd rijp voor jouw boodschap?
“Ik constateer bij iets meer dan de helft van mijn patiënten steeds meer weerstand tegen het innemen van medicatie. Het niet hoeven slikken van medicijnen blijkt een trigger om gezond te gaan leven. Health conscious consumers, gezondheidsbewuste consumenten, zijn in opkomst. Een groeiend aantal mensen wil geen industrieel bewerkte voeding meer. Bijvoorbeeld omdat ze weten dat er transvetten in zitten. Transvetten ontstaan in de fabriek bij het harden van oliën en vetten om de houdbaarheid en de structuur van bijvoorbeeld gebak, koek en snacks te vergroten. Dat zijn de vetten die het meest ongezond zijn. Steeds meer mensen fronsen hun wenkbrauwen daarbij. Wat eet ik eigenlijk?, denken ze.”
“Daarnaast is onze gezondheid tegenwoordig je persoonlijke BV. Iedereen moet langer doorwerken en daarom is het belangrijk om gezond te blijven. Als je ziek wordt voordat je met pensioen gaat, ga je er zelf financieel enorm op achteruit.”
Leonard Hofstra, cardioloog en onderzoeker in het Academisch Ziekenhuis Maastricht, managing cardioloog bij Cardiologie Centra Nederland en bijzonder hoogleraar aan het VUmc. Volgens Zorgkaart Nederland was hij de meest patiëntvriendelijke zorgverlener van 2015. www.cardiologiecentra.nl, www.slimlifestyle.nl