Hoe ouder je wordt, hoe groter de kans op dementie. Maar ook op je 45e kun je al last krijgen van ziektes die je hersenen en daarmee je functioneren aantasten. Hoogleraar Philip Scheltens, directeur van het Alzheimercentrum VUmc, ziet steeds vaker jonge mensen in zijn spreekkamer. gezondNU stelt hem tien vragen.
Worden mensen op steeds jongere leeftijd dement?
“Het is mijn indruk dat mensen steeds jonger last van dementie krijgen. Dementie is duidelijk een ziektebeeld dat niet uitsluitend op oudere leeftijd voorkomt. De gemiddelde leeftijd ligt rond de 60 jaar. Meestal beginnen de ziekteverschijnselen tussen het 45e en 75e levensjaar – met uitschieters naar onderen en boven. Het risico neemt wel toe met het ouder worden.”
Hoe groot is de groep ‘jonge’ mensen op het totaal?
“Naar schatting is de jongste categorie ongeveer tien procent van het geheel. Mijn indruk dat mensen jonger dement worden, is overigens niet hard te maken met officiële statistieken. Landelijk wordt nog niet geregistreerd in welke regio en op welke leeftijd mensen dement worden. Het Deltaplan Dementie gaat een landelijke registratie mogelijk maken.”
“Dat ik meer jonge mensen zie, heeft ook te maken met het verwijzingspatroon van het Alzheimercentrum. Ik zie mensen uit heel Nederland, omdat we hier diagnostiek én onderzoek doen. Patiënten en hun dierbaren komen graag bij ons, omdat alle onderzoeken en gesprekken op één dag plaatsvinden.”
In de volksmond worden de ziekte van Alzheimer en dementie vaak voor dezelfde kwaal gebruikt. Komen deze aandoeningen met elkaar overeen of zijn er verschillen?
“Dit is de meestgestelde vraag op de geheugenpolikliniek! Dementie is de verzamelnaam voor de klachten en verschijnselen die de ziekte met zich meebrengt: het niet meer goed kunnen functioneren, doordat de hersenen en daarmee de verstandelijke vermogens zijn aangetast.”
“De oorzaak van deze symptomen is meestal de ziekte van Alzheimer. In de hersenen van mensen met Alzheimer zien we eiwitten tussen de hersencellen of in de wand van de hersenbloedvaten. Deze eiwitten belemmeren de communicatie tussen de zenuwcellen en dat tast het denken en het geheugen aan.”
“Naast de ziekte van Alzheimer die voor zeventig procent van de dementiegevallen zorgt, bestaan ook andere vormen, zoals vasculaire dementie (14 procent), Lewy Body Dementie en frontotemporale dementie. Korsakov is alcoholdementie, dat komt in Rusland veel voor.”
Alzheimer is dus het grootste probleem. Hoeveel mensen lijden aan deze ziekte?
“Volgens de stichting Alzheimer Nederland zijn er nu 260.000 patiënten, en er komen ieder jaar ruim 30.000 patiënten bij. Men zegt dat ieder kwartier een diagnose wordt gesteld in Nederland.”
“Wereldwijd zijn 44 miljoen mensen dement. Dat aantal gaat verdriedubbelen tussen nu en 2040. De grootste stijging zal plaatsvinden in landen als Azië en Afrika – onderontwikkelde landen die nu in ontwikkeling zijn – omdat de mensen daar ook ouder worden. Leeftijd is nog altijd de belangrijkste risicofactor. Japan heeft om die reden het grootste probleem in de nabije toekomst.”
Veroorzaakt de ouderdom dan de dementie?
“Het risico neemt toe naarmate je ouder wordt, maar de meerderheid van de mensen wordt gelukkig nog steeds oud zonder enige vorm van dementie. Boven de 90 à 95 jaar heeft bijna de helft van de mensen wel een vorm van dementie. Het is dus sterk gelieerd aan leeftijd, maar leeftijd is niet de oorzaak. Er zijn ook mensen van 100 die het niet hebben. Hoe dat kan? Dat is de hamvraag.”
“Hoe kan het dat iemand van vijftig Alzheimer ontwikkelt, terwijl iemand van 112 de ziekte niet heeft? Er zijn factoren die maken dat je dement wordt op jonge leeftijd, en er zijn factoren die maken dat je het niet wordt op oudere leeftijd. Ik denk dat de genetische component het belangrijkst is. Ook ‘oud worden’ zit vaak in de familie. Je hebt families waar verschillende familieleden de honderd haalden. Naar die genetische component doen we actief onderzoek.”
Hoe belangrijk is gezond leven om dementie te voorkomen?
“Tsja, de mensen die ik zie met dementie hebben niet extreem ongezond geleefd. En de mensen die een hoge leeftijd bereiken, hebben vaak niet extreem gezond geleefd.”
Denkt u dan dat genetische bescherming belangrijker is dan gezond leven?
“Nee, het is en-en, hè? Ik zou het er niet op gokken.”
“Meestal weet je niet dat je genetisch de aanleg hebt om dement te worden. Ik raad iedereen daarom aan om zo gezond mogelijk te leven en dan maar hopen dat je goed oud wordt.”
Er zijn deskundigen die beweren dat suiker, bewerkte voeding, nitraten en kunstmest weleens de oorzaak kunnen zijn van de Alzheimer-epidemie. Hoe denkt u hierover?
“Ik ben clinicus en wetenschapper, en ken de wetenschappelijke onderbouwing van deze claims niet. In het algemeen kun je zeggen dat de westerse voeding – te veel verzadigd vet, suikers en zout – niet goed is. Het mediterrane dieet is beter voor de hersenen. Dat is met onderzoek aangetoond en dat wil ik graag adviseren. Dat weten we tenminste zeker.”
“De eerdergenoemde eiwitten in de hersenen vormen een risicofactor voor Alzheimer, evenals een hoge bloeddruk, een hoog cholesterolgehalte en diabetes. Die factoren zijn te beïnvloeden met een gezonde leefstijl, maar ik vraag me af of dat zo belangrijk is. Het hangt ervan af of je er genetisch ook voor gepredisponeerd bent. Niet ieder mens met diabetes type 2 wordt dement. Het heeft dus ook te maken met gevoeligheid op dat vlak en dat is genetisch bepaald.”
In de hersenen van patiënten in het verst gevorderde stadium van Alzheimer troffen onderzoekers bijna tachtig procent minder insulinereceptoren aan dan bij gezonde mensen. Dat hing samen met de aftakeling van hersencellen. Deze onderzoekers noemen Alzheimer een vorm van hersendiabetes. Wat vindt u van deze theorie?
“Inderdaad blijkt dat de glucoseregulatie bij patiënten met Alzheimer verstoord is, doordat die insulinereceptoren afnemen. Dit wil echter niet zeggen dat er ook een associatie is tussen Alzheimer en diabetes type 2. Die is niet heel sterk.”
“Ik wil oppassen voor al te boude beweringen die we niet zeker weten. Wat we zeker weten, is dat er een toename is van het aantal patiënten. Dat komt doordat er meer ouderen zijn, en die zijn er omdat ze niet meer overlijden aan andere aandoeningen. Wat we ook weten is dat er minder verpleeghuiszorg is en dat maakt het tot een groot maatschappelijk probleem.”
“Mensen moeten langer thuis aanmodderen en er komt veel meer op de schouders van mantelzorgers terecht. De mantelzorger van een partner met dementie heeft het het aller-aller-allerzwaarst van alle mantelzorgers van chronisch zieken. Dementie is langdurig, het doet voortdurend een beroep op je, je rol wisselt van partner naar verzorger, er zijn psychiatrische problemen, iemand gaat dwalen, roepen en schreeuwen midden in de nacht. Het is verschrikkelijk.”
Is er enig zicht op een oplossing?
“Wereldwijd ziet men het probleem. Veel overheden zijn ervan doordrongen dat er iets moet gebeuren, maar de weg naar de oplossing is lang en moeizaam.”
“Het inzicht in het ontstaan van Alzheimer neemt enorm toe. Gelukkig, want dat is de basis voor het ontwikkelen van nieuwe medicijnen. Ik ben ervan overtuigd dat in de komende tien, twintig jaar één of meerdere goede medicijnen kunnen worden ontwikkeld, zodat we de patiënten van morgen in hun eigen huis een betere toekomst kunnen bieden.”
Prof. dr. Philip Scheltens, hoogleraar neurologie en directeur van het Alzheimercentrum (VUmc – het medisch centrum van de Vrije Universiteit). Patiënten kunnen hier terecht voor diagnostiek en behandeling. De gegevens worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek met als doel Alzheimer behandelbaar te maken. www.alzheimercentrum.nl