Als je de cijfers moet geloven, krijg je de indruk dat half Nederland binnenkort diabetes type 2 heeft. Is die angst terecht? En valt de ‘suikertsunami’ af te wenden? Redacteur Gebke Verhoeven vroeg het epidemioloog Luc Bonneux en diabetesdeskundige en internist Fred Storms.

Van columnist prof. Ivan Wolffers tot prof. Jaap Seidell: bijna alle deskundigen die ik de laatste jaren heb geïnterviewd, maken zich zorgen over de toename van het aantal mensen met diabetes type 2. Sommigen hebben het over een epidemie, anderen zelfs over een tsunami. De cijfers van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) beloven ook weinig goeds: nog nooit stonden er zo veel Nederlanders – 801.000 mensen – bij de huisarts te boek als diabetespatiënt. Het aantal mannen met suikerziekte is sinds 2000 verdubbeld, onder vrouwen is het aantal met de aandoening met 65 procent toegenomen. Van al deze diabetespatiënten heeft negen van de tien diabetes type 2.
En er zit nog meer onheilspellends in de pijpleiding, als we het RIVM mogen geloven. Er lopen namelijk ook nog eens 750 duizend Nederlanders met glucose-intolerantie rond: een voorstadium van diabetes. Een op de drie mensen met deze prediabetes ontwikkelt binnen zes jaar ‘echte’ suikerziekte. Het RIVM voorziet dat het aantal mensen met diabetes de komende twintig jaar alleen al vanwege de vergrijzing zal stijgen. Dan is nog niet meegeteld dat de kinderen van nu zwaarder zijn dan ooit en dat dit overgewicht een verhoogd risico meebrengt op – jawel, daar is hij weer – diabetes.

Honger in de baarmoeder

Het klinkt ronduit angstaanjagend, maar laten we vooral niet wanhopen. Volgens epidemioloog Luc Bonneux hebben we wat diabetes type 2 aangaat geen ‘probleem’, maar een ‘probleempje’. “Ik wil de problematiek rondom diabetes niet bagatelliseren. Maar het beeld dat geschetst wordt is te dramatisch. Ik wil waken voor onnodige bangmakerij, want onnodige stress en onzekerheid zijn pas echt slecht voor je gezondheid. Mits je diabetes tijdig ontdekt, kun je het goed behandelen.”
“Er is meer diabetes dan vroeger, maar niet zoveel meer als de cijfers doen vermoeden”, stelt Bonneux gerust. “Er zijn meer redenen die de stijging van de laatste tien jaar verklaren. Nummer een is ouderdom. Diabetes type 2 is een verouderingsziekte en momenteel worden de babyboomers geleidelijk aan senioren. De vergrijzing neemt toe en daarmee ook het aantal mensen met ouderdomssuiker. Daarnaast worden de allochtone mensen die als jongvolwassen in de jaren zestig naar het Westen kwamen ook ouder. Juist bij deze groepen komt meer diabetes voor. Dat heeft te maken met erfelijkheid én met de toestand waarin deze mensen als baby in de baarmoeder verkeerd hebben.”
“De Barker-hypothese, die onder meer de gevolgen van de Nederlandse Hongerwinter van 1945 zou kunnen verklaren, laat zien dat bij kinderen die in de baarmoeder worden blootgesteld aan honger genetische schakelaars omgaan die ervoor zorgen dat zij de rest van hun leven zuinig omspringen met energie. Hun lichaam wordt als het ware ingesteld op schaarste. Als ze vervolgens komen te leven in een rijk milieu, kan hun lichaam genetisch gezien minder goed met die overvloed omgaan. Dit is vermoedelijk mede een oorzaak van de epidemie van hartziekten in het Westen en de latere daling: een mismatch tussen de toestand van relatief arme ouders en de latere welvaart waarin hun kinderen komen te leven. Dat principe zou ook kunnen verklaren waarom er nu relatief veel diabetes voorkomt onder allochtonen.”

Meer winst met leefstijl

Volgens Storms is bij diabetes preventie het toverwoord, al is dit geen vrijbrief om iedereen zomaar te laten screenen op diabetes. “Helaas is het niet zo dat hoe vroeger je de ziekte opspoort, hoe minder complicaties mensen ontwikkelen. Daarbij, als je nog niet eens diabetes hebt, ontbreekt de druk om je leefstijl te veranderen. Met de diagnose in handen is die drive om af te vallen en meer te bewegen veel groter. En als je daar flink mee aan de slag gaat, valt uit die gezonde leefstijl meer winst te halen dan uit alle pillen bij elkaar. Jammergenoeg is de behandeling vooralsnog gericht op medicatie en niet op leefstijl. Wat ik echter in de praktijk zie, is dat alleen pillen slikken niet de oplossing is voor diabetes.”
Ook snelle behandeling is essentieel voor behoud van je gezondheid, stelt Storms. “Uit langlopend onderzoek onder vijftienhonderd patiënten blijkt dat als je mensen in een vroeg stadium fanatiek behandelt met diverse medicijnen en je op die manier de bloedsuikerspiegel op peil krijgt en houdt, dat op lange termijn bijdraagt aan een beter behoud van je gezondheid. Afwachten en aanzien is niet meer van deze tijd.”

Niet even, maar de rest van je leven

“Meer bewegen, gezonder eten, niet even, maar de rest van je leven”, is Storms devies. “Onderzoeken wijzen uit dat je op die manier niet kunt voorkomen dat je diabetes krijgt, maar het wel met twee tot drie jaar kunt uitstellen. Dat klinkt misschien niet veel, maar epidemiologen staan te juichen als ze dit soort cijfers horen.”
Vooral risicogroepen zouden hiermee hun voordeel kunnen doen. Als diabetes in je familie voorkomt of als je tijdens de zwangerschap een verhoogde bloedsuikerspiegel hebt gehad, zul je eerder ouderdomssuikerziekte ontwikkelen, stelt Storms. “Helaas is het niet zo dat deze groepen extra in de gaten gehouden worden of aangemoedigd worden om zo gezond mogelijk te leven. Dus ja, daar laten we – artsen en de medische wetenschap – kansen liggen. Want na die zwangerschap is de diabetes niet weg. Hij is latent aanwezig en als je je leefstijl aanpast, kun je ervoor zorgen dat dit zo blijft.”
Waar kan ik eigenlijk terecht voor een goed leefstijladvies? “De ziektekostenverzekeraars hadden heel goede programma’s om meer te bewegen en gezonder te gaan eten bij diabetes, maar die zijn bijna allemaal wegbezuinigd. Ook een diëtist is voor veel mensen te duur geworden. Als je er nu heen gaat, krijg je hooguit een aantal consulten vergoed. Daar heb je niets aan als je echt flink moet afvallen. Dan heb je voor langere tijd goed advies en motivatie nodig.”

Tel je zegeningen

Bonneux maakt zich minder zorgen over diabetes en onze ‘ongezonde leefgewoontes’. “Feit is dat we nog nooit eerder in de geschiedenis zo oud worden als nu, zo lang gezond blijven en ook geestelijk in goede conditie verkeren. Dus tel vooral je zegeningen. En wees blij met het gezonde eten en de gezonde lucht die we hebben, want daarmee was het in een recent verleden fors slechter gesteld.”

Feiten&Cijfers

801.000 Nederlanders staan bij de huisarts bekend vanwege hun diabetes * diabetes type 2 komt het meest voor bij mensen tussen de 70 en 80 jaar * 750 duizend Nederlanders hebben prediabetes: zij zijn glucose-intolerant en lopen een groot risico om suikerziekte te ontwikkelen * 90 procent van alle diabetespatiënten heeft diabetes type 2 * In de leeftijd van 40 tot 75 jaar komt diabetes meer bij mannen voor, boven de 75 is het meer een ‘vrouwenaandoening’

Hoe weet ik of ik diabetes type 2 heb?

“Diabetes type 2 laat zich niet zo gemakkelijk opsporen in een vroeg stadium”, stelt internist Fred Storms. “De klassieke symptomen van veel dorst hebben, veel plassen en moe zijn komen niet bij iedereen voor. Meestal levert diabetes in het beginstadium nauwelijks klachten op of zijn het zulke vage klachten dat niemand aan suikerziekte denkt. Meer dan eens stuit een arts toevallig op de diagnose. Zo heb ik zelf ‘per ongeluk’ ontdekt dat ik diabetes type 2 heb. Ik kreeg een nieuwe glucosemeter en ik ben dol op gadgets en techniekjes, dus ik ging hem eerst eens op mezelf uitproberen. En jawel, mijn bloedsuikerspiegel was te hoog. Maar goed, ik had net tiramisu op en dan kun je dat krijgen. Dus nog even gewacht en opnieuw gemeten: weer te hoog. Toen wist ik: voor mij geen tiramisu meer. Ook al komt diabetes in mijn familie voor en wist ik dat ik een verhoogd risico liep, ik had geen moment gedacht dat ik zelf suikerziekte had. Dat is toch schrikken. Tegelijkertijd is de diagnose een stevige stok achter de deur geweest om flink af te vallen en dat is me gelukt. Het resultaat is dat ik nu zo goed als ‘genezen’ ben; ik hoef nog maar één tabletje te slikken.”

Gezond gewicht = licht overgewicht

“We weten eigenlijk al sinds de Tweede Wereldoorlog hoe belangrijk voeding bij diabetes is”, stelt internist Fred Storms. “De Duitsers hielden indertijd perfect de gezondheid van alle Nederlanders bij. Tijdens de Hongerwinter bleek er bijna geen diabetes type 2 meer te bestaan. Onze genetische aanleg is sindsdien niet veranderd. Wat wel veranderd is, is de overvloed waarin we leven en het grote aantal mensen dat sindsdien diabetes type 2 heeft gekregen. Het lijkt erop dat onze lichamen niet gemaakt zijn voor zo veel overvloed, want bijna vijftig procent van alle 25-plussers is te zwaar.”

Overgewicht vergroot de kans op diabetes type 2. Toch vraagt ook de ‘obesitasgolf’ om nuancering, vindt epidemioloog Luc Bonneux. “Als je de cijfers bekijkt, is overgewicht onder volwassenen de laatste twintig jaar slechts met een procent toegenomen. “Voor nu zie ik voor volwassen geen acuut probleem,” vervolgt Bonneux, “maar over de toekomst maak ik me wél zorgen. De kinderen van nu zijn dikker dan ooit en wat daarvan de gezondheidsgevolgen zijn, moeten we maar afwachten.”

Ook Storms maakt zich bezorgd over de jongste generatie. “In de jaren zeventig haalden we de vakbladen als we een negentienjarige ‘ontdekten’ met diabetes type 2. Tegenwoordig is dit niet meer zo’n zeldzaamheid. Dat is zorgelijk, vooral vanwege de complicaties die diabetes met zich meebrengt. Zo heb je een verhoogd risico op hart- en vaatziekte, dat gelukkig nog wel weg te vangen valt met medicatie. Maar gemiddeld genomen tast de ziekte binnen vijftien jaar ook je zicht en nieren aan. Als je op je zeventigste diabetes krijgt, dan betekent dit dat je rond je 85e met deze gezondheidsproblemen te maken krijgt. Als je echter op je negentiende de diagnose ouderdomsdiabetes krijgt en vervolgens op je 34e blind wordt of nieren hebt die niet goed functioneren, dan is dat een ander verhaal.”

Diabetes en voeding:

• Kies voor gevarieerde voeding die rijk is aan vitaminen en mineralen, zoals verse groente en fruit (bij voorkeur biologisch geteeld) en volkorenproducten, zilvervliesrijst en muesli.
• Let goed op vezelrijke voeding; vezels reguleren het bloedglucose-gehalte gunstig. Vezels zijn niet alleen ‘hard’, zoals de harde vezels in volkoren granen. Ook belangrijk zijn in water oplosbare vezels (in groente, fruit, peulvruchten, haver).
• Alcohol werkt bloedglucoseverlagend. Wie diabetes heeft moet daarom tijdens een glas alcohol ook iets eten.
• Vermijd snel opneembare suikers, zoals glucose (druivensuiker) en gewone suiker.
• Langzame koolhydraten
• Wie kiest voor langzame verteerbare koolhydraten voorkomt hoge pieken en lage dalen in de bloedsuikerspiegel. Dit zorgt voor een gelijkmatige bloedsuikerspiegel. Probeer om die reden zo min mogelijk geraffineerde graanproducten te eten (witbrood, witte rijst en suiker).
• Geef de voorkeur aan voeding die de omzetting naar glucose vertraagt, bijvoorbeeld aardappelen, volkorenproducten, zilvervliesrijst en volkoren pasta.