Mannen wisten het al, maar moeten erover zwijgen. Vrouwen weten het ook, maar ontkennen het. Toch schuilt in elke vrouw een draak, of (nog erger!) een heks. Maar (goed nieuws!) je kunt die draak temmen.
Kattig, labiel, emotioneel en chagrijnig. En ook: overgevoelig.
‘Ben ik onredelijk?’
‘Hoezo?! Ik ben helemaal niet onredelijk! Chagrijnig? Ik heb ook een heel moeilijk leven!’
‘Tuurlijk joh’, sust mijn vriend. Met een schuin oog kijkt hij naar de kalender. Ik zie hem denken: zie je wel.
Hij heeft gelijk. Nog een paar dagen en ik word ongesteld. En ik ben veranderd van mijn lieve aardige zelf in een labiele huilebalk, drammerige draak en onuitstaanbare heks.
Bouwproject
Zere borsten, wisselende stemmingen, depressies, droge vagina’s, opvliegers, postnatale depressie en de babyblues … De arts Anna Kruyswijk zag het allemaal voorbijkomen in de praktijk voor natuurgeneeskunde die ze jarenlang runde. En hoewel deze klachten uiteenlopend zijn, hebben ze één ding gemeen; ze worden voor een heel groot deel veroorzaakt door hormonen.
Deze arts gaat me uitleggen waarom ik af en toe verander in een draak. Maar ze begint met de uitleg van wat een hormoon precies is en doet. Kruyswijk vergelijkt daarbij het lichaam met een bouwproject. “De hypothalamus is de aannemer. Hij stuurt zo’n beetje alles in het lichaam aan, ook de hormoonhuishouding. Hij geeft een seintje als het tijd is voor de belangrijke gebeurtenissen in ons leven: geslachtsrijpheid, menstruatie, zwangerschap, bevalling en overgang.”
De hypofyse is de onderaannemer, zegt ze. Hij rapporteert aan de uitvoerders: de schildklier, de bijschildklier, de bijnieren, de eierstokken en indirect de alvleesklier. Zij op hun beurt geven opdracht aan de metselaars en timmermannen op de bouwplaats: de hormonen. Via het bloed zetten de hormonen op een bepaalde plaats in het lichaam een activiteit in werking.
Op de bouwplaats is er continu rapportage en terugrapportage gaande tussen de aannemer, uitvoerders en de metselaars. “De seintjes zijn nodig zodat alle processen precies op elkaar worden afgestemd. Het natuurlijke hormoonstelsel is daarmee een ingenieus systeem waar tweehonderd verschillende hormonen aan deelnemen.”
Schommelen en evenwicht
Heel wat hormoonactie op de bouwplaats dus. Maar, en daarin zit ‘m de kneep, de hormonen zijn in de loop van ons vrouwenleven behoorlijk aan het schommelen – vooral de hormonen oestrogeen en progesteron (de vrouwelijk hormonen). Volgens Kruyswijk zijn het daarom deze hormonen die ons af en toe veranderen in een draak.
Kruyswijk: “Vaak is er een natuurlijk evenwicht tussen de hoeveelheid oestrogeen en progesteron in ons lichaam. Maar vlak voor de menstruatie kan het progesteronniveau sneller dalen dan het oestrogeenniveau. Dan treedt er oestrogeendominantie op. Dat zorgt er voor dat je meer vocht vasthoudt, pijnlijke borsten krijgt, minder zin hebt in seks én dat je je depressief of geïrriteerd kunt voelen.”
Extra complicerend: bepaalde neurotransmitters, chemische stoffen waarmee zenuwcellen in de hersenen met elkaar communiceren, werken op dat moment ook minder goed. “Naast alle ‘normale’ ongemakken krijg je ook nog eens hevige stemmingswisselingen.”
Later in ons leven, tijdens de overgang, gebeurt er iets soortgelijks, vervolgt Kruyswijk. “Eerst daalt de hoeveelheid progesteron, waardoor oestrogeendominantie optreedt. Zo rond ons eenenvijftigste raakt de voorraad eicellen waarmee we geboren zijn, uitgeput. De hypofyse krijgt daarvan bericht en staakt de aanmaak van verschillende hormonen. Als dan ook de oestrogeenproductie daalt, wordt het pas echt irritant. Want als het oestrogeengehalte daalt, denkt de thermostaat van het lichaam dat de temperatuur te hoog is. Hij geeft de opdracht de warmte te lozen via de bloedvaten in de huid.”
Je raadt het al: de klassieke opvlieger. Helaas blijft het daar vaak niet bij. “De oestrogeendaling zorgt ook voor een afname van de conditie van het slijmvlies en het bindweefsel van de vagina en de urinewegen. Met alle gevolgen van dien: meer kans op blaasontsteking, droge vagina en plasklachten.”
Na de zwangerschap; afkicken
Maar hormonen veroorzaken niet alleen narigheid, ook leuke dingen. Ze zeggen toch wel eens dat zwangere vrouwen stralen? Dat klopt. Tijdens de zwangerschap stijgt de hormoonspiegel en dat zorgt vaak voor dat ontzettend goede gevoel.
Na de zwangerschap vallen sommige vrouwen van hun roze wolk. Ze huilen zonder aanleiding en hebben soms angstige en depressieve gevoelens. Kruyswijk: “De moederkoek, die barstensvol hormonen zit, valt weg en het oestrogeengehalte daalt om de borstvoeding op gang te helpen. Het is net alsof je afkickt van een drugsverslaving. Je lichaam is gewend aan hormonen die het plotseling niet meer krijgt.”
Hoewel de emoties heftig zijn, wordt het sussend afgedaan als ‘babyblues’. Maar soms slaat de blues door. “Houden je klachten langer dan vijf dagen aan? Raadpleeg dan een arts. Er kan sprake zijn van een postnatale depressie”, drukt Kruyswijk daarom alle vrouwen op het hart.
En wat doet die pil?
Om hevige buikpijn en andere PMS-klachten tegen te gaan, slikken sommige vrouwen de pil. Dat vindt Kruyswijk, zeker als het om jonge meisjes en vrouwen gaat, geen goed idee. “Met de pil voeg je synthetische hormonen, meestal een combinatie van een oestrogeen en een beetje progesteron, toe aan je lichaam. In het ingenieuze systeem met al die verschillende hormonen wordt niets aan het toeval overgelaten. Maar als er twee chemische hormonen worden toegediend, heeft dat gevolgen voor het hele systeem.”
De pil grijpt bovendien in op het niveau van de hypothalamus, zegt ze. “Tot in je twintiger jaren wordt nog hard gebouwd aan het limbische systeem, de emotionele ontwikkeling en het onderscheidingsvermogen. Het zou kunnen dat depressies bij jonge vrouwen worden veroorzaakt door de pil. Vast staat dat de pil meer kans geeft op oestrogeendominantie. En dat geeft dezelfde klachten als PMS. Heb je last van PMS én gebruik je de pil, dan zou het goed kunnen dat je klachten juist door de pil worden veroorzaakt. Er is maar één manier om daar achter te komen. Stoppen.”
Tem je hormonen
Wat te doen met de grillen van onze hormonen? Moeten we ons er gewoon bij neerleggen dat we veranderen van een prinses in een draak? Of kan hij getemd worden?
Temmen, zegt Kruyswijk. “Vooral door middel van voeding kunnen we een hoop invloed uitoefenen. Daarin zitten namelijk alle basis- en hulpstoffen om je hormonen in balans te krijgen, zoals hüttenkäse, avocado en noten (zie voor de hele lijst het kader).
Ook sporten helpt. Lichamelijke inspanning zorgt voor een gezonde adrenalinekick en de aanmaak van prethormonen zoals endorfine, dopamine en serotonine. “ Beweging, liefst in de buitenlucht, is een natuurlijk antidepressivum.”
Maar de allerbelangrijkste tip van Kruyswijk is deze: “ Ook al bezorgen hormonen je zo nu en dan overlast, zie de hormonen en de klachten die ze veroorzaken, niet als iets negatiefs. De tekens die ze je geven zijn het bewijs van een goed functionerend lichaam.”
Ze heeft gelijk. Het zijn de hormonen die mijn leven (soms) zuur maken. En: dit zal nooit meer overgaan. PMS, babyblues, overgang, in elke maand en in elke levensfase laten de hormonen ons niet met rust.
Maar, nu ik weet wat ze doen en waarom, zijn de klachten makkelijker te accepteren. Niet alleen door mij. Ook door mijn vriend. En dat is fijn. Zeker gezien alles wat ons nog te wachten staat tijdens de volgende hormoonfases van mijn leven.
In de praktijk
We legden aan de arts Anna Kruyswijk drie brieven van vrouwen voor. Ze geeft een reactie en adviezen.
Puistjes
“Ik heb voor mijn menstruatie veel puistjes. Ze verdwijnen vanzelf weer. Volgens de schoonheidsspecialist worden de puistjes veroorzaakt door een voedselallergie. Zou het kunnen dat die allergie alleen opspeelt voor mijn menstruatie?”
Anne Willemsen (24), Vleuten
Anna Kruyswijk: “Puistjes voor de menstruatie hoeven niet altijd door een voedselallergie te komen. Ook oestrogeendominantie kan huidklachten veroorzaken, zoals puistjes en acne. Je klachten kun je trouwens verminderen door andere voeding. Haal zoetigheid uit je dieet en eet volkorenproducten en geen witmeel. Daarmee verbeter je je suikerstofwisseling en die brengt je algemene hormoonbalans in evenwicht. Probeer twee liter water per dag te drinken om de afvalstoffen kwijt te raken. Tenslotte kan teunisbloemolie helpen de prostaglandines (vluchtige verbindingen uit vetzuren) te produceren die gunstig zijn voor ontstekingen in de huid.”
Kind verwaarloosd
“Na de geboorte van mijn tweede kind ging het plotseling erg slecht met mij. Ik had de neiging mijn kinderen te verwaarlozen. Het was alsof mijn brein niet meer functioneerde. Ik ben zelfs bij mijn gezin weggelopen. Een arts constateerde een postnatale depressie en ik kreeg medicijnen. Lichamelijk was ik uitgeput. Het duurde vier jaar voor ik weer kon functioneren. Hebben hormonen hierin een grote rol gespeeld?”
Hennie Elberse (41), Apeldoorn
Anna Kruyswijk: “Vooropgesteld; dit moet voor jou een heel moeilijke periode zijn geweest. Een postnatale depressie ontstaat vaak door een combinatie van factoren. Tijdens de zwangerschap kunnen er tekorten aan voedingsstoffen ontstaan. Het kindje gaat dan vóór de moeder. Als je voedingsstoffen tekort komt, kan de aanmaak van hormonen en neurotransmitters (signaalstoffen in de hersenen) verstoord raken. De meest bekende neurotransmitter waarvan een tekort in verband wordt gebracht met depressies, is serotonine. De basisstof ervoor is het aminozuur tryptofaan, dat uit je voeding moet komen.
Verder werkt tijdens de zwangerschap de schildklier sneller. Na de bevalling valt de werking ervan weer terug. Als de schildklier iets te langzaam gaat werken, kun je ook depressief worden en allerlei andere klachten krijgen. De basisstof voor het schildklierhormoon, het aminozuur tyrosine, is ook de basisstof voor het stresshormoon adrenaline. Dit brengt me op een andere mogelijke oorzaak, zoals stress rond of tijdens de bevalling. Bij veel stress of pijn wordt de aanmaak van adrenaline bevorderd boven de productie van schildklierhormoon. Verder zorgt adrenaline ervoor dat endorfinen minder goed aangemaakt worden in de hersenen, waardoor je je minder blij gaat voelen.”
Huilen om alles
“Sinds de geboorte van mijn zoon huil ik om alles op televisie. Hoe kan dit?”
Hester Moens (34), Utrecht
Anna Kruyswijk: “Het blijft gissen naar de oorzaak van jouw emotionele reactie. Het in kaart brengen van emoties in relatie tot neurotransmitters in de hersenen staat namelijk nog in de kinderschoenen. Eén ding is zeker: je bent niet de enige vrouw die sneller ontroerd raakt na de geboorte van haar kinderen. In het algemeen worden endorfinen en neurotransmitters als serotonine en dopamine gerelateerd aan een gevoel van blijdschap. De blijdschap na een bevalling kan met deze stoffen samenhangen.”
“Maar de ontroering wordt misschien ook in gang gezet door de koestering van de baby. En daarna van je opgroeiende kind. Een liefdevolle aanraking zorgt ervoor dat het hormoon oxytocine wordt aangemaakt, waardoor je je geaccepteerd en vertederd voelt. Dit gebeurt zowel bij de gever als bij de ontvanger van de aanraking (en trouwens niet alleen bij het moeder- kind contact en ook niet alleen bij vrouwen). De aanmaak van al deze neurotransmitters gebeurt onder regie van de hypothalamus, de centrale regelkamer in de hersenen. Mogelijk wordt de aanmaak van deze stoffen door de ervaring van intense koestering van je kindje veel gemakkelijker ook in andere situaties op gang gebracht.”
Test
- Ben je vlak voor de menstruatie labiel?
- Heb je wel eens last van zere borsten en een opgeblazen gevoel?
- Val je wel eens ten prooi aan stemmingswisselingen?
- Heb je voor je menstruatie erge trek in zoetigheid en zetmelen?
- Verdwijnen je klachten na het doorbreken van de menstruatie?
Is op veel vragen het antwoord ja? Dan spelen hormonen een grote rol in je leven.
Last van de hormonen? Eet dit:
Volgens Anna Kruyswijk kun je met voeding je hormonen op een goede manier beïnvloeden. In de volgende producten zitten stoffen waarmee de hormonen in balans komen:
- Wel eten: hüttenkäse, yoghurt, kwark, ei, dadels, avocado, noten en zaden, soja, tomaat en in mindere mate vlees en vis (en ook in lijnzaad zitten fyto-oestrogenen);
- Ook doen: zorg voor voldoende nutriënten uit verse biologische groenten en fruit. Zij laten de omzettingen in dehormoonhuishouding beter verlopen. En eet volkorenproducten in plaats van witmeelproducten.
- Niet doen: eet zo min mogelijk snelle suikers zoals in snoep, koek en alcohol. Die beïnvloeden namelijk de suikerstofwisseling en zorgen voor de aanmaak van de stresshormonen cortisol en adrenaline.
Niet alleen vrouwen, ook mannen!
Niet alleen vrouwen ondergaan een hormoonverandering tijdens de zwangerschap. Ook mannen, zo bleek uit Amerikaans onderzoek. Aan het eind van de zwangerschap van hun partner liggen de hoeveelheden prolactine en oestradiol in een mannenlichaam zo’n twintig procent hoger dan aan het begin. Stoffen die bijdragen aan vadergevoelens, nestdrang en zorgzaamheid. In de week voor de geboorte stijgt het stresshormoon cortisol en neemt het mannelijke hormoon testosteron af. Daardoor worden mannen minder agressief en hebben ze minder zin in seks. Volgens de wetenschappers zijn vrouwelijke feromonen hiervan de oorzaak. Deze geurstoffen worden door de vrouw verspreid en beïnvloeden de partner via de hersenen.