Niemand die je opvangt of begrijpt. Niemand met wie je echt contact hebt. Kitty, Christien en Esther wisten de stilte te doorbreken en vertellen over de eenzaamheid in hun leven.
“We leefden geïsoleerd van de buitenwereld, omdat dat veilig voor hem was”
Christien (50) is getrouwd met haar grote liefde, maar kan niet met hem samenleven. “Dertig jaar leefden we geïsoleerd. Nu kom ik aan mezelf toe.”
“Mijn man is de liefste man van de wereld, maar hij heeft een ongrijpbare kant. Zijn manisch-depressieve stoornis maakt dat hij het gezinsleven niet aankan.”
“We hadden een klassiek ingericht huishouden. Ik zorgde voor de kinderen, mijn man voor het inkomen. Met de opvoeding bemoeide hij zich weinig; hij trok het gewoon niet. Pas veel later begreep ik dat dit door zijn ziekte kwam.”
“Naarmate de tijd vorderde werd zijn gedrag steeds extremer. We leefden geïsoleerd van de buitenwereld, omdat dat veilig voor hem was. Familiebanden en vriendschappen verbrak hij. Hij hield mij klein door me mijn zelfstandigheid te ontzeggen. Samen zaten we onder zijn stolp. Als ik eruit wilde, dreigde hij van me te scheiden, zodat ik schoorvoetend weer terugkroop. Gelukkig had ik twee heerlijke zonen aan wie ik mijn handen vol had. De tijd vloog ongemerkt voorbij.”
“Mijn jongste zoon was een gelukkig knulletje vol zelfvertrouwen. Daar bleef niets van over toen hij naar school ging. Zijn juf lachte hem stelselmatig klassikaal uit en de kinderen deden mee. Op het moment dat ik erachter kwam, luidde ik de alarmbel. Het was al te laat. Mijn zoons zelfbeeld was kapotgetreiterd. Inmiddels is hij 21 jaar oud en kampt hij nog met de gevolgen. Het was fijn geweest als mijn man naast me had gestaan in het gevecht tegen de pesterijen. Ook dit kon hij niet aan.”
Nieuwe wereld
“Door een ongeluk kreeg ik posttraumatische dystrofie en raakte ik chronisch vermoeid. In het reguliere circuit vond ik geen genezing, dus zocht ik mijn heil in alternatieve therapieën. Het fascineerde me zo dat ik zelf natuurgeneeskunde wilde studeren om een eigen praktijk op te richten. Mijn man was hier huiverig voor. Als ik ging werken, was hij zijn controle kwijt. Weer dreigde hij bij me weg te gaan, maar dit keer gaf ik niet toe en zette mijn plannen door. Het betekende het einde van ons leven samen.”
“Ik hou nog steeds van mijn man, maar het is beter dat we gescheiden leven. Alleen zo komen we beiden aan onszelf toe. Na meerdere opleidingen ben ik zelfstandig therapeut geworden. Ik heb verschillende behandelingen ontwikkeld, waaronder een therapie voor slachtoffers van pesten en pesters. Mijn praktijk wordt druk bezocht. Ik voel me daardoor niet meer alleen, maar ik heb wel behoefte aan diepere relaties. Contact leggen en vriendschappen sluiten, dat is nu mijn uitdaging. Het is een nieuwe wereld die ik met vertrouwen en interesse binnenstap. De stolp waaronder ik ruim dertig jaar gevangen zat, ligt in stukken achter me. Ik voel me vrij!”
“Op de vlucht voor eenzaamheid”
Jarenlang was eenzaamheid Esthers (48) grootste vijand. Op allerlei manieren zocht ze aansluiting, maar ze vond haar niet. “Ik kon de eenzaamheid alleen doorbreken door haar recht in de ogen te kijken.”
“Tot pakweg mijn veertigste heb ik me altijd erg alleen gevoeld. Ik was niet letterlijk alleen, maar voelde me anders dan anderen. Er was niemand bij wie ik aansluiting vond. Wat er precies met me aan de hand was, kon ik ook niet uitleggen. Ik bleef alleen met datgene waar ik geen klankbord voor vond.”
“Als kind en puber deed ik van alles om erbij te horen. Ik ging op stap of uit winkelen terwijl ik daar eigenlijk geen zin in had. Op die manier probeerde ik die allesverterende eenzaamheid te verdoven. Ook later waren er genoeg sociale contacten, vriendschappen en liefdesrelaties. Ik klampte me er stevig aan vast. Maar met wie of waar ik ook was, het knagende gevoel liet niet los. Eenzaamheid was mijn grootste vijand.”
“In mijn zoektocht naar een oplossing kwam ik telkens op hetzelfde punt uit. Ik moest mijn pijlen op mezelf richten in plaats van op de buitenwereld. Daar verzette ik me tegen, want juist van binnen zat de pijn die ik niet wilde voelen.”
Alles is verbonden
“Toen ik mijn huidige partner ontmoette, dacht ik dat dit ook niet hoefde. Eindelijk had ik een honderd procent match gevonden met iemand die me wél begreep. Dit was de ultieme vervulling. En toch was de leegte in mij niet verdwenen. Het drukte me met mijn neus op de feiten; ik kon niet blijven vluchten. Alleen door haar recht in de ogen te kijken en ten diepste te doorvoelen, kon ik de eenzaamheid doorbreken.”
“Voor tien dagen zonderde ik me totaal af in een huisje midden in de natuur. Ik was alleen met mezelf en ervoer de stilte en eenzaamheid door en door. Daar besefte ik voor het eerst dat ik niet bij iemand hoef te horen. Ik hoor bij mezelf. Het was een openbaring en een opening naar een proces dat nog steeds gaande is. Mijn hele leven had ik mezelf afgewezen, waardoor ik in de eenzaamheid bleef hangen. Nu zag ik in dat ik nu eenmaal anders bén. Het is een gegeven en helemaal niet erg. Ik accepteer het en heb mezelf nu lief. De leegte die ik voelde is grotendeels gevuld. Soms heb ik een dip, maar die is meestal snel voorbij. Want weet je, alles is met elkaar verbonden en alles is leven. Dat betekent dat er altijd leven om me heen is waar ik onderdeel van ben. Hoe kan ik me dan ooit nog eenzaam voelen?”
“Hoe eenzaam kun je zijn als niemand je begrijpt?”
Intense eenzaamheid maakte haar onverschillig en ongevoelig voor de wereld om haar heen. Nu kijkt Kitty (50) terug op een heftige, maar leerzame periode.
“Zelfs met zware pijnmedicatie was de pijn in mijn linkerarm niet te harden. Hoewel ik wist dat het niet klopte, werd ik tot twee keer toe naar huis gestuurd met de verkeerde diagnose. Ik ben reumapatiënt en volgens de arts had ik een acute reuma-aanval. In werkelijkheid was mijn arm gebroken. Iedere dag ging ik door een hel van pijn. Ik wilde dat delen, maar de mensen in mijn omgeving snapten het niet. ‘Gelukkig is het over een paar weken over’, zeiden ze. ‘Gelukkig slik je medicijnen en doe je oefeningen.’ Ondanks dat het lief bedoeld was, voelde ik een ongekende leegte. Hoe eenzaam kun je zijn als niemand je begrijpt?”
“Ik at en sliep nauwelijks en viel tien kilo af. ‘Het doet zo zeer, het lijkt wel gebroken’, opperde ik. ‘Welnee,’ kreeg ik terug, ‘het komt vanzelf goed.’ Praten had geen zin, dus stopte ik daarmee. Opbeurende woorden kon ik niet meer aanhoren. In korte tijd bouwde ik een hoge, stevige muur om me heen. Veilig, maar erg alleen.”
Vuist op tafel
“Na zes weken stortte ik in. Opnieuw werden foto’s gemaakt en toen kwam eindelijk de breuk aan het licht. Door de verkeerde behandeling was mijn elleboog alleen onherstelbaar verbrijzeld. Mijn man trok lijkbleek weg, vriendinnen huilden en mijn kinderen waren diep verdrietig. Ik haalde mijn schouders op. Gevoelens van anderen deden me niets; door de eenzaamheid was ik onverschillig geworden. Na een operatie verdween de pijn, maar mijn arm functioneerde nog amper. Ik sloot me op in mijn huis, kwam niet meer buiten. Van de levenslustige, positieve vrouw die ik was bleef niets over.”
“Tijdens de revalidatie gaven verschillende therapieën me inzicht: ik was getraumatiseerd en vereenzaamd. Negen maanden lang kreeg ik begeleiding om mijn muur af te breken en te leren omgaan met mijn beperking. Hoewel ik een flinke stap terug moest doen, vond ik mijn draai. De liefde en warmte van dierbaren drongen weer tot me door. Het holle, eenzame gevoel was weg.”
“Terugkijkend was dit een zeer zwarte periode. Toch stak ik er veel van op. Ik weet nu wat ik zelf kan doen om gehoord te worden. Waar ik vroeger mezelf wegcijferde of verstilde, vertel ik nu direct wat ik wel en niet kan en wat ík wil. Als het nodig is, sla ik met mijn vuist op tafel. Juist doordat ik zelf steviger in mijn schoenen sta, krijg ik automatisch het respect en begrip waar ik in mijn eenzaamheid zo naar verlangde. En mijn levenslust? Die is terug. Voor tweehonderd procent!”
Eenzaamheid
Jong of oud, ziek of gezond, man of vrouw: eenzaamheid kan iedereen treffen. Hoogleraar Theo van Tilburg legt uit wat eenzaamheid betekent voor je gezondheid en wat je eraan kunt doen.
Een verhuizing of scheiding, de dood van je partner, pesten, een wisseling van baan of opleiding: allemaal gebeurtenissen die een periode van eenzaamheid kunnen inluiden. Eenzaamheid kan echter ook ontstaan zonder aanwijsbare reden. Soms duurt het kort; na een tijdje vindt iemand nieuwe contacten. Soms duurt het lang. De wortels van langdurige eenzaamheid liggen vaak dieper, zegt hoogleraar Sociologie Theo van Tilburg. “Mensen geraken dan in een situatie waaruit ze zich niet meer kunnen terugvechten. Denk aan een ontwrichte jeugd, persoonlijkheidsproblemen of een heftige gebeurtenis zoals een ernstig, beperkend ongeluk.” Eenzaamheid voelt leeg, verlaten, verdrietig of zelfs angstig en wordt onder andere in verband gebracht met depressie.
Gezondheid gaat achteruit
Dertig procent van de Nederlandse bevolking is eenzaam. Daarvan is tien procent ernstig en vaak ook langdurig eenzaam. Zijn al deze mensen dan sociaal geïsoleerd? Nee, dat niet. “Er zijn twee vormen van eenzaamheid”, legt Van Tilburg uit. “Emotionele eenzaamheid ontstaat bij het ontbreken van een hechte, emotionele band met anderen. Je hebt wel contacten, maar de kwaliteit van die contacten is minder dan je wenst. Sociale eenzaamheid is het daadwerkelijke gemis aan relaties in je omgeving, zoals collega’s, buren of vrienden.”
Feit blijft dat eenzaamheid stress geeft. Die stress heeft gevolgen voor je lijf, aldus Van Tilburg. “We weten dat eenzaamheid het herstelvermogen vermindert en het immuunsysteem aantast. Dit leidt tot een veelvoud aan ziekten. Eenzamen hebben een duidelijk grotere kans (tien tot vijftien procent) op vroegtijdig overlijden. Ook verstandelijke vermogens nemen af. Er is dus niet alleen sprake van psychisch lijden bij eenzaamheid; de gezondheid gaat flink achteruit.”
Contact maken gaat niet vanzelf
Niemand geeft graag toe dat hij eenzaam is, maar wil je ervanaf, dan zul je toch zelf de stilte moeten doorbreken, meent Van Tilburg. “Van de buitenkant ziet niemand hoe ongelukkig jij bent. Praat erover. Niet met onbekenden, wel met mensen die je nabij staan. Heb je echt niemand, ga dan naar de huisarts.” Contact maken gaat voor veel mensen niet vanzelf. Daarom is er ook professionele hulp. Eenzamen kunnen bijvoorbeeld deelnemen aan groepsactiviteiten, (internet)cursussen, gespreksgroepen en therapie. “Het besef rondom eenzaamheid is in onze maatschappij enorm toegenomen”, zegt Van Tilburg. “Veel organisaties willen er iets aan doen en starten projecten op. Samen activiteiten ondernemen kan helpen, maar het is vooral belangrijk dat mensen gerichte handvatten en opdrachten krijgen waarmee ze duurzame relaties leren opbouwen. Vervolgens moeten ze het wel écht zelf doen. Hoe moeilijk dat ook is, je komt alleen uit de eenzaamheid als je zelf contact zoekt.” Dat wil overigens niet zeggen dat je dan direct van je eenzaamheid af bent. “Vriendschappen sluiten en aanhalen kost tijd. Wees geduldig. Probeer als het even kan eenzaamheid te voorkomen. In het leven veranderen sociale netwerken voortdurend. Door zelf actief te zijn in het onderhouden, opfrissen en verdiepen van die netwerken ga je eenzaamheid preventief tegen.”
12 tips tegen eenzaamheid
- Voorkom eenzaamheid door oude contacten aan te halen en je bestaande netwerk te onderhouden en verdiepen.
- Ben je eenzaam? Neem zelf initiatief. Het komt je niet aanwaaien.
- Gok op meerdere paarden tegelijk.
- Zorg dat je iets interessants te vertellen hebt. Zoek een hobby of doe mee aan activiteiten waar je lol in hebt.
- Heb interesse in de ander. Luister aandachtig en neem een open houding aan.
- Heb geen (te) hoge verwachtingen van relaties; vriendschappen bouw je langzaam op.
- Zorg dat je de ander niet verstikt.
- Doe vrijwilligerswerk waarbij je actief met mensen omgaat. Zo oefen je je sociale vaardigheden.
- Laat je niet weerhouden door een krap budget of lichamelijke beperking. Contact maken kan iedereen.
- Voel je je alleen en kom je er zelf niet uit? Praat erover en durf hulp te vragen aan naasten, je huisarts, thuiszorg of andere instanties.
- Alles over (hulp bij) eenzaamheid vind je op www.eenzaam.nl.
- Vriendschap sluiten kun je leren. De Vrije Universiteit Amsterdam ontwikkelde een vriendschapscursus voor vijftigplussers die meer uit hun vriendschap willen halen. Deze cursus is nu nog onderdeel van een onderzoek. vriendschapscursus-vu.nl.
Deskundige
Theo van Tilburg is hoogleraar Sociologie en Sociale Gerontologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij doet onderzoek naar eenzaamheid, waaronder een langdurige studie onder mensen vanaf 55 jaar (LASA: Longitudinal Aging Study Amsterdam). In 2007 bracht hij samen met professor Jenny de Jong Gierveld het boek Zicht op eenzaamheid uit.
www.lasa-vu.nl