Vrouwen worden nog steeds ouder dan mannen, maar de mannen zijn bezig met een inhaalslag. Wie wordt het gezondst oud? Hoe zit het met ongezonde gewoontes? Wie zorgt het beste voor zichzelf? gezondNU legt de seksen langs de meetlat: wie wint de strijd?
Op zoek naar een leuke man? Kijk eens in een willekeurige gipskamer van een willekeurig ziekenhuis. Je hebt een behoorlijke kans dat je er daar eentje tegen het lijf loopt die tijdens het sporten zijn arm gebroken heeft of die door stoerdoenerij tijdens een avondje stappen op de eerste hulp is beland met een gebroken been. Ongelukjes als deze zijn echte mannenaangelegenheid. Als er al vrouwen in de gipskamer zitten, zijn het meestal dames op leeftijd die vanwege osteoporose een pols gebroken hebben. Dit klinkt zwaar overtrokken en dat is het natuurlijk ook, maar omdat we het in dit M/V-dossier over de gezondheidsverschillen tussen mannen en vrouw hebben, kijken we naar gemiddelden.
De gemiddelden van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) laten zien dat de doorsnee man over het algemeen meer beweegt dan de doorsnee vrouw. Een man tussen de 45 en 65 jaar sport elke week zo’n 62 minuten, vrouwen minder met gemiddeld 55 minuten. En waar gesport wordt, vallen spaanders. Vandaar dat mannen vaker bij de eerste hulp belanden. Daarnaast klussen ze meer in huis en ook dat blijft niet zonder gevolgen. Bovendien vertonen mannen – gedreven door het mannelijke hormoon testosteron – meer risicogedrag tijdens het uitgaan en in het verkeer, waardoor er vaker gewonden vallen. Meestal loopt dat met een sisser af, maar in een enkel geval niet. Mannen overlijden dan ook vaker door trauma’s dan vrouwen.
Veel seksueel misbruik
De huisartsenpraktijk is echter meer een vrouwendomein. Het verschil is aanvankelijk klein, zo laten cijfers van het CBS zien. Vanaf het vijftiende levensjaar – de puberteit – zie je echter dat vrouwen behoorlijk veel vaker bij de huisarts aankloppen. In 2009 riep 79 procent van de vrouwen tussen de 25 tot 45 jaar de hulp in van haar huisarts. Mannen van diezelfde leeftijd zagen hun huisarts minder vaak: 65 procent had in dat jaar contact met zijn huisarts.
Zijn vrouwen zeurpieten en aanstellers dat ze zo vaak op het spreekuur verschijnen? Nee, stelt prof. dr. Toine Lagro-Janssen, huisarts en hoogleraar Vrouwenstudies en Medische Wetenschappen aan het UMC St Radboud. “Veel van de huisartsenbezoeken van vrouwen hebben te maken met screening voor borst- of baarmoederhalskanker. Daarnaast gaan veel vragen over anticonceptie, de menstruatie en zwangerschap en komen vrouwen vaker bij de huisarts vanwege angst- en stemmingstoornissen.”
Dat verschil gaat verder dan alleen nature ofwel biologische factoren zoals borsten, het vermogen om baby’s te baren en hormonale pieken en dalen. Het gezondheidsverschil tussen mannen en vrouwen zit hem ook in nurture: opvoeding, cultuur en socialisatie. Deze factoren bepalen mede de geschiedenis die je als mens meedraagt en die geschiedenis drukt een flinke stempel op je gezondheid, meent Lagro. “Als structureel seksueel geweld of misbruik onderdeel uitmaakt van jouw geschiedenis, is dat vaak een belangrijke onderliggende reden om de huisarts te bezoeken.”
Wie denkt dat dit zelden voorkomt, heeft het mis, aldus Lagro. “Diverse studies laten zien dat van de vrouwen die in de wachtkamer van de huisarts zitten, 37 tot 41 procent ooit in haar leven slachtoffer is geweest van seksueel misbruik. En omdat bij vrouwen – in tegenstelling tot bij mannen – het misbruik of het geweld vooral thuis plaatsvindt, is de impact des te groter. Je veilige basis is weg en dat zorgt vaak voor identiteitsproblemen. Veel van deze vrouwen worstelen met wie ze zijn, wat ze willen, waar hun grenzen liggen. Dat vertaalt zich naar hun gezondheid. Vrouwen met depressies hebben twee tot drie keer zo vaak te maken gehad met geweld van een partner. Vrouwen met medisch onverklaarbare klachten, hebben meer dan gemiddeld een voorgeschiedenis met seksueel misbruik. Misbruik en geweld is dus meer dan een sociaal probleem, het is ook een medisch probleem.”
Vrouwen gaan voor alternatief
Cijfers van het RIVM laten zien dat vrouwen meer gebruik maken van medische zorg. We gaan dus niet alleen vaker naar de dokter, we gebruiken ook vaker medicijnen. Gemiddeld krijgt een vrouw per jaar 11,3 recepten mee naar huis, tegenover 7,9 recepten voor mannen. “Vrouwen zijn bovendien grootgebruikers van zelfzorg en alternatieve geneeskunde”, vult Catherine van Heest aan. Zij heeft de organisatie Care for Women opgezet, gespecialiseerd in de gezondheid van vrouwen. “Vrouwen proberen het liefst eerst zelf hun gezondheid te verbeteren voor ze naar de huisarts gaan. En daarom zijn het dus de vrouwen die bij de drogist iets – het liefst iets natuurlijks – tegen slapeloosheid, blaasproblemen of overgangsklachten in huis halen of die eerst de hulp van een homeopaat of acupuncturist inschakelen.”
Daarnaast wordt onze gang naar de huisarts gestuurd door eeuwenoude rolpatronen. Lagro: “De gemiddelde vrouw is minder op zichzelf gericht dan de doorsnee man. Over het algemeen kun je zeggen dat vrouwen zich meer in dienst stellen van het gezin, de familie en andere relaties. Het betekent dat als een vrouw bij de huisarts komt, dat lang niet altijd betrekking heeft op haar eigen gezondheid, maar vaak ook gaat over problemen van de mensen die ze lief heeft. Een kind dat het niet goed maakt of een zieke ouder, bijvoorbeeld.” Een beeld dat door Van Heest bevestigd wordt: “Mantelzorg blijkt een belangrijke reden waarom vrouwen zich ziek melden op het werk. De druk groeit en gaat ten koste van je gezondheid.”
Mannen daarentegen zitten meestal voor zichzelf bij de huisarts. Als ze tenminste al bij de huisarts belanden. In de praktijk lijkt het er namelijk op dat mannen het liefst consequent alle eerste signalen van hun lichaam negeren en doorgaan tot ze erbij neervallen. “Hulp vragen staat voor mannen gelijk aan het verlies van prestige en status”, vat Lagro samen.
Uit de gezonde top-3
Als een vrouw bij de dokter komt, zal die arts minder snel actie ondernemen dan bij een man. Dat komt niet doordat artsen vrouwen niet serieus nemen, maar doordat vrouwen zich minder makkelijk laten diagnosticeren. Lagro: “Bij lage rugpijn bijvoorbeeld leggen mannen doorgaans exact de vinger op de zere plek. Vrouwen daarentegen wijzen een veel groter gebied aan waar de pijn zit. Waarom mannen en vrouwen dezelfde lage rugpijn zo anders ervaren, weten we nog niet.”
En niet alleen bij pijn is dat het geval. Bekend is dat een hartinfarct bij een vrouw verdraaid veel weg kan hebben van een hardnekkig griep, terwijl mannen een infarct direct herkennen vanwege de drukkende pijn in de borststreek die doorstraalt naar arm en schouder. Mannen en vrouwen ontwikkelen andere ziektes en andere symptomen, reageren anders op medicijnen, kennen andere bijwerkingen en reageren anders op ongezonde leefgewoontes. En vooral dat laatste – die ongezonde leefgewoontes – hakt er bij vrouwen harder in dan bij mannen. Het is een van de redenen waarom mannen qua levensverwachting inlopen op vrouwen.
De gemiddelde levensverwachting voor mannen is, zo meldt het CBS, tussen 2000 en 2011 met 3,6 jaar gestegen. Jongens die in die periode geboren zijn, worden naar verwachting ruim 79 jaar oud. Europees gezien doet de Nederlandse man het geweldig. De vrouwen daarentegen zijn uit de top-3 gestoten en staan nu op een zesde plaats met boven zich Italië, Spanje, Zweden, Zwitserland en Noorwegen. Wij doen het dus nog steeds niet slecht, maar onze levensverwachting – 83 jaar ̶ is veel minder drastisch toegenomen en dus lopen de mannen op ons in.
Meiden van nu zijn straks ongezonder
De vooroorlogse generatie Nederlandse vrouwen had nog een grote gezonde voorsprong op hun mannen. Ze dronken amper en rookten niet. De babyboomers braken hier onder invloed van de emancipatie mee en roken en drinken werden in de jaren zeventig gemeengoed. De rekening krijgen de vijftigers en zestigers nu gepresenteerd. Was longkanker eerder een echte mannenziekte, inmiddels is een derde van de mensen die sterven aan deze ziekte vrouw. Ook COPD (longemfyseem) slaat genadeloos hard toe bij vrouwen. Sinds 2010 zijn er voor het eerst in de geschiedenis meer vrouwen in het ziekenhuis beland vanwege COPD dan mannen (CBS). Roken heeft een veel grotere impact op de aderkwaliteit van vrouwen, die daardoor achteruit holt. Vrouwen die voor hun veertigste een hartinfarct krijgen, zijn dan ook negen van de tien keer verstokte rokers. En ook de longblaasjes van vrouwen gaan eerder kapot door het opsteken van een sigaret dan bij mannen. Waarom wij gevoeliger zijn voor de nadelige gevolgen van roken, weten artsen nog niet precies. Het lijkt erop dat vrouwen over het algemeen toch iets minder goed zijn opgewassen tegen toxische stoffen.
Dat is ook de reden waarom Lagro zich zorgen maakt over de generatie meiden die nu opgroeit (tieners en twintigers). Zij roken vaker dan jongens en gaan steeds meer drinken. Ook alcohol is slechter voor een vrouwenlichaam dan voor een mannenlichaam. “Dat komt doordat vrouwen minder enzymen bezitten die alcohol kunnen afbreken en over minder lichaamsvocht beschikken. Bij vrouwen raken daardoor lever en hersenen sneller beschadigd. En dat zijn alleen nog de puur lichamelijke consequenties, want alhoewel mannen veel vaker hun problemen wegdrinken en kampen met alcoholverslaving, is een vrouw aan de drank meestal een groter probleem. Vrouwelijke alcoholisten hebben veel vaker een alcoholist als partner. Dat betekent dat in gezinnen met een drinkende moeder, vaak niet alleen de moeder wegvalt maar ook de vader. Dus worden de kinderen aan hun lot overgelaten of nemen zij zelfs de zorg voor hun ouders op zich.”
Lang zal zij leven
De gevolgen van het wegvallen van de moeder in een gezin zijn sowieso vaak verstrekkend, omdat vrouwen over het algemeen degene zijn die het huishouden draaiende houden. Maar of ze daarmee ook beter zorgen als man of kinderen langdurig ziek worden? Uiteindelijk niet. Lagro: “Uit onderzoek blijkt dat mannen de zorg voor een partner met dementie of een hersenbloeding langer volhouden, omdat ze er naast het zorgen een eigen leven op na houden. En dus gaan ze nog een potje biljarten of partijtje tennissen. Dat maakt dat de mantelzorg hen minder snel uitput.”
Mannen kunnen beter voor zichzelf kiezen en dat kan soms een stuk gezonder uitpakken. Ze zijn, zo lijkt het, ook nog eens beter opgewassen tegen de schadelijke effecten van tabak en alcohol. Ze komen ook minder vaak bij de dokter en slikken minder medicijnen. Zijn ze daarmee ook het sterke geslacht? Lagro vat het met een zin samen: “Mannen gaan eerder dood, vrouwen leven – ondanks dat ze vaker ziek zijn – nog steeds langer.”
Samen gezonder
Wie van hen leeft er gezonder? Wat zijn hun ‘zondes’? En wat kunnen ze van elkaar leren?
Zij en Hij
Wie Petra en Jos Vermeer
Leeftijd zij 38, hij 39
Beroep Zij is gewichtsconsulent en lifestylecoach, hij is fysiotherapeut en lifestylecoach.
Samen hebben ze een personal fitness studio in Tilburg.
Petra: “Jos is nooit ziek, enorm fit en erg sterk”
Wat is jouw gezondste gewoonte?
“Ik neem altijd de tijd om gezond te koken, de tafel te dekken en samen te eten. ’s Ochtends zitten we wel driekwartier aan het ontbijt.”
Wat is je grootste ‘zonde’?
“Koffie drinken. Heerlijk en gezellig. Ik moet er soms op letten dat ik niet te veel drink.”
Welk cijfer zou je je gezondheid geven?
“Ik voel me supergezond. Nog gezonder dan toen ik een fanatiek wedstrijdzwemster was. Een 10!”
Welk cijfer zou je je partner geven voor zijn gezondheid?
“Jos is nooit ziek, enorm fit en erg sterk. Ook een 10!”
Wat is zijn gezondste gewoonte?
“Jos maakt altijd tijd om te sporten.”
En zijn grootste ‘zonde’?
“’s Avonds nog een rondje ‘zappen’, waardoor hij te laat in bed ligt.”
Wat zou je van hem kunnen leren qua gezondheid?
“Wanneer Jos ergens mee zit, gaat hij sporten en zo ‘lost’ hij het probleem op. Hoe hij dat doet, moet ik toch nog eens zien te achterhalen.”
Jos: “Petra kan heerlijk en gezond koken”
Wat is jouw gezondste gewoonte?
“Ondanks een drukke week met werk, gezin, familie en vrienden maak ik twee keer per week tijd om minimaal tien kilometer hard te open. Juist als het druk is, is het heerlijk om er even tussenuit te zijn. Ik kan dan mijn gedachten verzetten en genieten van de omgeving.”
Wat is je ongezondste gewoonte?
“Petra en ik vinden het heerlijk om gezellig te kletsen met een bakje koffie. De koffie zou wel wat minder kunnen. Het kletsen niet!”
Welk cijfer zou je je eigen gezondheid toekennen?
“Een 8, 5”
Welk cijfer zou je de gezondheid van je partner geven?
“Een 9,5”
Wat is haar gezondste gewoonte?
“Ze wil haar gezonde levensstijl delen met iedereen. Ze wil oprecht iedereen laten voelen hoe het is om fit, energiek en vrolijk te zijn.”
Wat is haar ongezondste gewoonte?
“Een goed stuk chocolade gaat er af en toe wel in. Maar ja, bij wie niet?”
Wat kun je van je partner leren op het gebied van gezondheid?
“Heerlijk, gezond koken. Dat is niet mijn sterkste kant, maar wel die van Petra.”
Zij en Hij
Wie Rob en Liz Mulder Leeftijd beiden 55 jaar Beroep Hij is directeur van Soul System Coaching, zij werkt als wijkverpleegkundige.
Liz: “Leef en geniet van elke dag en als je iets graag wilt, stel het niet uit!”
Wat is jouw gezondste gewoonte?
“Regelmaat, matigheid, bewegen en gezond eten. Er gaat geen dag voorbij zonder groente of fruit.”
Wat is je ongezondste gewoonte?
“Ik heb een zwak voor lekker eten en drinken én zoetigheid. Soms vind ik het lastig daarin de juiste maat te vinden. En verder: ik mag wel meer rust vinden in wat ik doe. Soms ben ik te gejaagd.”
Welk cijfer zou je je eigen gezondheid toekennen?
“Een 7, want het kan altijd beter.”
Welk cijfer zou je de gezondheid van je partner geven?
“Een 8. Rob slikt nergens pillen voor en hij is toch al 55. Hahaha!”
Wat is zijn gezondste gewoonte?
“Hij houdt van sporten, is altijd opgewekt en heeft veel energie.”
Wat is zijn ongezondste gewoonte?
“In zijn enthousiasme voor het sporten kan hij doorslaan en dan heeft hij moeite zijn fysieke grenzen te bewaken.”
Wat zou je van hem kunnen leren qua gezondheid?
“Leef en geniet van elke dag en als je iets graag wilt, stel het niet uit!”
Rob: “Ik weet dat ik ’s ochtends een boterham zou moeten eten voor ik de auto inspring”
Wat is jouw gezondste gewoonte?
“Ik klim, ik mountainbike, ik duik en loop hard. Ik kan bijna geen dag zonder te sporten en dat is dan ook mijn gezondste gewoonte.”
Wat is je ongezondste gewoonte?
“Ik weet dat ik eigenlijk een boterham zou moeten eten voor ik ’s ochtends de auto inspring op weg naar het werk, maar meestal neem ik alleen een mok koffie mee.”
Welk cijfer zou je je eigen gezondheid toekennen?
“Een 7”
Welk cijfer zou je de gezondheid van je partner geven?
“Een 6”
Wat is haar gezondste gewoonte?
“Liz houdt enorm van lekker eten en kan geweldig goed koken. Zij eet altijd drie gezonde maaltijden op een dag. Daar kan ik nog wat van leren.”
Wat is haar ongezondste gewoonte?
“Tobben. Liz is van ons twee degene die zich veel meer druk maakt over van alles en nog wat. Ik ben meer van het relativeren en ik zie overal wel de positieve kant van in.”
Wat kun je van haar leren qua gezondheid?
“Ik leer niet van haar, zij vult mij aan. Het voelt alsof we vervloeid zijn en toch onze eigenheid mogen bewaren. Ik heb haar lief.”
Zij en Hij
Wie Ineke en Herman van den Berg Leeftijd Zij 49, hij 53 Beroep Zij is werkzaam in de buitendienst, hij is raadsadviseur.
Ineke: “Dankzij hem kan ik ‘nee’ zeggen”
Wat is jouw gezondste gewoonte?
“Ik doe al 23 jaar fanatiek aan jazzdansen. Dat is mijn uitlaatklep, de manier om in het leven de balans tussen in- en ontspanning te vinden. En, Herman en ik hebben afgesproken dat we nooit met ruzie gaan slapen. Dat vind ik ook heel gezond.”
Wat is je grootste ‘zonde’?
“Ik ben heel enthousiast en energiek. Dat is mijn kracht, maar tegelijkertijd mijn valkuil. Ik kan moeilijk ‘nee’ zeggen. Ik kom er meestal te laat achter dat ik toch weer te ver ben gegaan.”
Welk cijfer zou je je gezondheid geven?
“Een 8. Ik vind dat we in onze relatie alleen en samen een gezonde balans hebben gevonden.”
Welk cijfer zou je je partner geven voor zijn gezondheid?
“Ook een 8.”
Wat is zijn gezondste gewoonte?
“Zijn gematigdheid en vermogen om te relativeren.”
En zijn grootste ‘zonde’?
“Hij is te introvert en zit te veel in zijn hoofd.”
Wat zou je van hem kunnen leren qua gezondheid?
“Herman beschermt me en relativeert. Hij zorgt ervoor dat ik niet te veel hooi op mijn vork neem. Dankzij hem kan ik ‘nee’ zeggen. Hij leert me ook minder gejaagd te zijn, er mag ‘stilte’ zijn.”
Herman: “Ineke sleept me overal mee naar toe”
Wat is jouw gezondste gewoonte?
“Ik ben een mens van regelmaat, van gezond eten. Ik ben thuis ook altijd degene die kookt. Altijd vers, nooit pakjes of kant-en-klaar. Daarnaast fiets ik elke dag zeventien kilometer heen en zeventien kilometer terug naar het werk en loop ik drie keer per week hard. Dat houdt me fris. Het voorkomt dat ik te veel in mijn hoofd zit.”
Wat is je ongezondste gewoonte?
“Ik ben een gewoontedier, ik houd niet erg van verandering. Dankzij Ineke werk ik ook mee aan dit interview. Dat zou ik uit mezelf niet zo snel doen.”
Welk cijfer zou je je eigen gezondheid toekennen?
“Een 8.”
Welk cijfer zou je de gezondheid van je partner geven?
“Een 8.”
Wat is haar gezondste gewoonte?
“Ze kan op tijd haar emoties uiten en goed uitleggen wat mijn gedrag met haar doet.”
Wat is haar ongezondste gewoonte?
“Ze staat altijd voor alles en iedereen klaar.”
Wat kun je van je partner leren op het gebied van gezondheid?
“Ineke sleept me overal mee naar toe en leert me iets expressiever te zijn. Ze daagt me daardoor uit mijn grenzen te verleggen. We vullen elkaar goed aan. Ik met goede voeding en gematigd zijn, zij met een goed gesprek en op tijd je emoties uiten.”
De mannen versus de vrouwen
Hij leeft korter, maar krachtig
- Belandt vaker op de eerste hulp
- Beweegt meer
- Gaat eerder dood
- Is minder snel ziek
- Is erg tevreden over zijn gezondheid
- Schakelt minder snel de dokter in
- Gebruikt minder medicijnen (59 miljoen recepten op jaarbasis)
- Kan beter tegen ongezonde gewoontes
Zij leeft langer, maar kwakkelt meer
- Komt vaker bij de huisarts
- Eet gezonder
- Slikt meer medicijnen (86 miljoen recepten per jaar)
- Is minder tevreden over haar gezondheid
- Weet veel over gezondheid
- Loopt door met klachten omdat ze zichzelf niet serieus neemt
- Kan slechter tegen roken en alcohol
- Wordt ouder
- Is vaker ziek
Deskundigen:
- prof. dr. Toine Lagro-Janssen is huisarts en hoogleraar Vrouwenstudies Medische Wetenschappen aan het UMC St Radboud.
- Catherine van Heest is directeur van de vrouwengezondheidsorganisatie Care for Women en het vrouwengezondheids- en welzijnscentrum in Amersfoort.