Geef je littekens een gouden randje
 

In de decembermaand maken we massaal de balans op. Geestelijke en lichamelijke littekens komen extra aan de oppervlakte te liggen. Herinneringen aan tegenslagen, ziekte, trauma’s of verlies. We raken allemaal beschadigd gedurende ons leven. Soms een beetje, andere keren liggen we in gruzelementen en weten we niet hoe we verder moeten. Japanners hebben het lijmen van gebroken kopjes en vazen tot een kunst verheven. Kun je deze ‘kintsugi’ ook toepassen op je geestelijke gruzelementen of als je lichamelijk gebroken bent?
                                                                                                              

Wij zijn over het algemeen aardig goed in het wegmoffelen van oneffenheden. Rimpels verdwijnen onder een laagje foundation, littekens zijn onzichtbaar onder kleding en geestelijke barsten, daar hebben we het vaak toch liever niet over. De Franse schrijver Céline Santini doet in haar boek Kintsugi een oproep om littekens – geestelijke en lichamelijke – vooral niet te verbergen. Ze vindt dat we tegenslag, trauma, ziekte, gebroken harten en ongeluk moeten aangrijpen om er beter van te worden. Mooier, sterker, moediger. Maar hoe doe je dat?

“Kintsugi is een Japanse techniek uit de vijftiende eeuw”, legt Santini uit. “Het gaat erom een gebroken voorwerp zoals een kom of een vaas op zo’n manier te herstellen dat de breuklijnen duidelijk in het oog springen. Een kintsugi-meester werkt de barsten dus niet weg, maar accentueert ze juist door ze met goud te bedekken. De filosofie achter deze techniek gaat verder dan een praktische artistieke vaardigheid; het raakt aan de symboliek van genezing en veerkracht.”                                                                                                                                                                                        

Jij bent kostbaar

Samengevat zegt Santini dat je door als een kintsugi-meester de scherven in je leven weer bij elkaar te rapen en zo goed mogelijk aan elkaar te lijmen en te verfraaien, jezelf naar een hoger plan tilt. Maar wil je je eigen leed op kintsugi-achtige wijze benaderen, dan heb je iets nodig waaraan we in het hedendaagse leven een chronisch gebrek hebben: tijd.
Kintsugi is niet even gauw, gauw de scherven bij elkaar vegen. “Het vergt geduld”, onderschrijft Santini in haar boek. Je moet onder ogen zien wat er gebeurd is. “Allereerst legt de kintsugi-meester de scherven van het gebroken voorwerp één voor één bij elkaar en maakt ze schoon, waarna hij ze met een traditionele, natuurlijke lak van de Japanse lakboom aan elkaar lijmt. Kintsugi is een lang en uiterst nauwkeurig reparatieproces, waarin je wekenlang, soms maandenlang, een groot aantal fases doorloopt.”
Wat je doet lijkt minder belangrijk dan dat je iets doet. Het gaat er vooral om dát je met jezelf aan de slag gaat. “Wanneer je ervoor kiest een gebroken voorwerp te repareren, erken je niet alleen de waarde die het heeft, maar maak je het ook nog eens waardevoller; je raakt er nog meer aan gehecht. Met het besluit om in de geest van kintsugi je leven in eigen hand te nemen, ondanks de pijn die je hebt meegemaakt, geef je jezelf een kostbaar cadeau: zelfrespect. Je zegt daarmee eigenlijk: ‘Ik ben van onschatbare waarde en verdien het allerbeste.’”

Littekens accepteren = ideaal loslaten

Helen kost tijd, dat zegt niet alleen kintsugi, maar ook de psychologie over het verwerken van tegenslag en trauma. “Het is helemaal niet vreemd dat je de eerste drie maanden na een heftige gebeurtenis van tijd tot tijd overspoeld wordt door emotie of dat je ’s nachts wakker wordt van de nachtmerries”, bevestigt psycholoog Jean-Pierre van de Ven, verbonden aan MIND Korrelatie. “Daarna zou het geleidelijk aan beter moeten gaan.”
De eerste, heftige emotie verliest na verloop van tijd meestal vanzelf zijn scherpste randje, de grootste pijn krijgt steeds meer een plek. Tijd heelt alle wonden. Tenminste meestal, zegt Van de Ven: “Bij 90 procent van de mensen gaat het vanzelf. Zonder hulp. Maar zo’n tien procent lukt het niet om een trauma achter zich te laten. Waarom dat zo is, weten we niet precies. Vermoedelijk heeft dat met de werking van ons geheugen te maken. Sommige mensen bezitten een sterk episodisch geheugen, waardoor zij zich gebeurtenissen uitstekend herinneren. Als je daardoor continu blijft hangen in wat gebeurd is, is het lastig om verder te gaan. Je kunt het vergelijken met een langspeelplaat die blijft hangen. Dat is één theorie, die nog niet wetenschappelijk bewezen is, maar ik vind het een heel logische verklaring waarom mensen het verleden soms niet achter zich kunnen laten.”
Zij hebben extra hulp nodig, maar het leeuwendeel kan zichzelf ‘repareren’. Acceptatie is daarbij belangrijk, stelt Van de Ven. “Littekens accepteren betekent dat je een ideaalplaatje loslaat. Niet alleen een ideaalplaatje wat betreft je uiterlijk, maar ook een ideaalbeeld van wie je zou moeten zijn of hoe je leven eruit moet zien. Littekens in elke vorm of maat, of ze nu lichamelijk of geestelijk zijn of veroorzaakt worden door ziekte of ongeluk, confronteren je praktisch altijd met je eigen kwetsbaarheid. En over het algemeen vinden we het als mensen niet erg prettig om ons kwetsbaar te voelen. We wanen ons elke dag veilig en onoverwinnelijk om het leven met een forse dosis moed aan te gaan. Maar als je beseft dat je kwetsbaarder bent dan gedacht, dan kan dat behoorlijk eng en confronterend zijn.”

Gebroken zijn is prachtig

Dat is misschien ook wel de reden waarom we na ziekte of ongeluk altijd zo snel mogelijk weer de oude willen worden. Maar dat zou eigenlijk niet je streven moeten zijn, vinden zowel Van de Ven als Santini. Belangrijk is het, aldus Van de Ven, dat je niet blijft hangen in wat gebeurd is, maar dat je jezelf herdefinieert. “Is het erg om je kwetsbaar te voelen en niet onverwinnelijk te zijn? Nee! Het betekent echter wel dat je op een andere manier naar jezelf zult moeten kijken en naar de manier waarop je in het leven staat.”
De oosterse filosofie kan je daarbij helpen. “Kintsugi past in het Japanse denken van wabi-sabi (wabi: bescheidenheid ten opzichte van de natuur; sabi: je houding tegenover tijd of mensen)”, legt Santini uit. “Wabi-sabi nodigt je uit om de schoonheid te zien die schuilt in eenvoudige, onvolmaakte en afwijkende dingen. Je openstellen voor wabi-sabi betekent dat je ingaat tegen de stroom van moderne gekunstelde standaardmodellen. Wabi-sabi wil af van perfectie. De nadruk ligt op de onomkeerbaarheid van de tijd die verstrijkt en de vluchtigheid van alles. Wabi-sabi roept op tot waardering van de bescheiden schoonheid van eenvoudige dingen, die door de tand des tijds zijn voorzien van een patina, een milde glans.”
Even in gewoon Nederlands: gebroken zijn is niet hetzelfde als waardeloos zijn of niet mooi. Geschonden zijn maakt je uniek, geeft je karakter en maakt je prachtig op een heel andere manier dan je was. Maar dat moet je dus leren zien.

Patronen doorbreken

Tot zover het vriendelijke spirituele gedeelte. Ja, gebroken zijn is niet lelijk, maar als je continu dezelfde fouten maakt en wéér in duizend stukjes ligt, dan ben je goed de pineut. En dat wil je niet. Alleen je fouten, trauma’s en tegenslag onder ogen zien, is daarom niet genoeg. Je moet er ook wat van leren. En dat vraagt om kritisch en soms snoeihard naar jezelf kijken en naar de scherven om je heen. Hoe zijn ze ontstaan? Waarom? En wat is je eigen aandeel hierin? In hoeverre laat jij je afleiden van je werkelijke problemen en pijn? Drink je te veel alcohol, snoep je te veel, ben je alleen maar aan het gamen of Netflixen? En wat kun je hiervan leren? Hoe voorkom je dat je opnieuw dezelfde fout maakt?
“Ik had heel lang geen oog voor mijn eigen patronen”, geeft Santini aan. “Tot een vriendin me erop wees dat ik met mijn twee echtscheidingen misschien wel onbewust het falen van mijn ouders aan het reproduceren was, terwijl dat nu juist mijn grootste angst was. Ik wilde dat zo graag vermijden dat ik het zelf bleef doen, keer op keer. Het heeft best even geduurd voor ik begreep dat het een symptoom was en dat daaronder een emotionele wond zat, die ik al heb zolang ik me kan herinneren en die er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat ik op het relationele vlak foute keuzes heb gemaakt. Nu ik weet dat die wond eronder ligt, kan ik vooruitkomen en – hopelijk – het patroon doorbreken.”

Je eigen imperfecte weg

Soms lukt het niet om patronen te doorgronden, laat staan dat je ze makkelijk kunt doorbreken. Wanneer wordt het tijd om hulp in te roepen en niet langer in je eentje door te modderen? “Als je ondanks alles na drie maanden merkt dat de emoties je nog steeds te pas en te onpas overvallen of dat nachtmerries je nachtrust blijven verpesten, dan is het zaak om hulp in te schakelen”, vindt Van de Ven. “Misschien dat er sprake is van het post-traumatisch stresssyndroom. Een goed vertrekpunt is dan om een gesprek met je eigen huisarts aan te vragen of contact op te nemen met MIND Korrelatie. Ze luisteren naar je en kijken samen met jou wat het probleem is en kunnen je vertellen bij welke hulpverlener je bij jou in buurt het best op je plek bent.”
Ook Santini vindt dat je niet eindeloos op eigen houtje moet blijven aanmodderen, maar vooral op alle mogelijke manieren hulp moet inroepen om verder te komen. Voor de een is psychotherapie het best, de ander merkt verbetering als hij gaat mediteren of met mindfulness aan de slag gaat. Anderen zijn meer geholpen bij een fysieke aanpak in de vorm van massages of gaan met hun littekens op een creatieve manier aan de slag, door erover te schrijven, schilderen of te beeldhouwen. Er zijn ongelooflijk veel manieren om jezelf te lijmen, te polijsten en op de gebroken plek een beetje vernis of zelfs een laagje goud aan te brengen. Daarvoor bestaan geen tienstappenplannen. Dat is iets wat iedereen voor zich moet uitvinden en ontdekken. Het is echt trial and error. Dat geeft ook niet, want je leert van allebei evenveel.   

Mooier zonder masker

Het mooie van kintsugi is dat je niet meer perfect hoeft te worden, want ‘de onvolmaaktheid verleent juist betekenis’. Of zoals Santini het verwoordt: “Door je littekens goud te kleuren worden ze waardevoller, omdat in de scherven je herinnering bewaard blijft. Kintsugi leert je dat je niet meer zo dwingend naar perfectie hoeft te streven. Je kunt dat loslaten en met een andere blik naar de dingen kijken. Zet het masker af en accepteer dat je niet perfect bent. Accepteer je gebreken en kwetsbaarheden. Zoek ze juist op! Dan laat je zien dat je mens bent. Laat je door de filosofie van kintsugi inspireren tijdens je herstelproces. Net zolang tot je jezelf weer hebt gevonden en weer vol in het leven staat.”

Doen als je in 1000 stukjes ligt

• Neem de tijd om alle scherven goed te bestuderen. Probeer ze dus niet zo gauw mogelijk weer aan elkaar te lijmen. Nee, kijk eerst wat er voor je ligt. En laat goed tot je doordringen wat er gebeurd is en waarom.
• Maak een plan hoe je het een en ander zo goed mogelijk kunt repareren. Verlies jezelf niet uit het oog. Wat wil jij, wat kun jij?
• Weet je niet goed waar je moet beginnen om de stukken weer bijeen te rapen? Heb je moeite met lijmen? Zoek hulp. Je hoeft niet meteen naar een psycholoog te rennen. Wandelen, hardlopen, schilderen, schrijven, lekker gemasseerd worden, praten met een vriendin: ook dat kan je op weg helpen. Ontdek wat bij je past.
• Probeer niet terug te krijgen wat je had, probeer te formuleren hoe jij het in de toekomst het liefst zou hebben. Ga daarbij uit van je eigen gebroken ik en probeer het niet mooier te maken dan het is.
• Zet je milde bril op. Fouten maken we allemaal. Dat is niet de grootste ramp. Het ergste is als je niets van je fouten leert. Probeer dus, desnoods met een vriendin, partner of zus, te ontrafelen waarom je bepaalde fouten maakt.
• Sommige wonden laten altijd hun sporen na. Rimpels krijgen we allemaal, we kunnen niet altijd meisjes blijven. Ontdek hoe jij je littekens en de sporen van ouderdom met waardigheid en trots kunt dragen. Dat is het laagje goud waarmee je barsten en breuklijnen laat schitteren en waardoor je zelf kracht en schoonheid uitstraalt.

De deskundigen:

• Jean-Pierre van de Ven is als psycholoog verbonden aan MIND Korrelatie.
• Céline Santini is coach en schreef het boek Kintsugi, de schoonheid van emotionele scherven.

Meer weten?:

• Kintsugi, de schoonheid van emotionele scherven, Céline Santini, ISBN 978 90 215 70 402, € 15,-
•  mindkorrelatie.nl of 0900-1450 (ma-vr van 9:00 tot 18:00 uur, € 0,15/min)