Maak plaats, maak plaats, maak plaats
de leefstijldokters komen eraan!

Moest je tien jaar geleden voor voedingsadvies nog bij een natuurarts aankloppen, nu kun je daarvoor steeds vaker bij je eigen huisarts terecht. De reguliere geneeskunde ontdekt leefstijl als medicijn. Waarom nú wel? En wat betekent dat voor jou als je binnenkort naar je huisarts gaat?

Ze is de ‘founding mother’ van de Vereniging Arts en Voeding, die ze twee jaar geleden met een collega-arts oprichtte om leefstijl, en dan met name voeding, op de kaart te zetten. Inmiddels kent de vereniging 650 leden. Ter vergelijking: Nederland heeft tussen de 8000 en 9000 huisartsen. “Het lijkt misschien nog niet veel, maar het is gigantisch hard gegaan”, vat huisarts Tamara de Weijer – voorzitter van Arts en Voeding – enthousiast samen. “Het is een maatschappelijke beweging geworden die niet meer te stuiten valt. Iedereen doet mee. Niet alleen artsen, maar ook de overheid, supermarkten, verzekeraars, sportclubs, werkgevers, scholen en zelfs de voedingsmiddelenindustrie.”
De Weijer, die eerder nog drie dagen praktijk draaide, doet vanwege het ongekende succes van Arts en Voeding alleen nog losse waarnemingen. “Ik werkte alleen nog maar. Dat was gewoon niet goed voor mijn eigen leefstijl. Ik heb ook nog twee kinderen van vier en zes én een man.” Ook De Weijers kompaan Iris de Vries, nu nog huisarts in opleiding, maar bijna klaar, krijgt haar studie ternauwernood rond, omdat ze zo druk is als vicevoorzitter van Arts en Voeding. “Dus je kunt wel stellen dat leefstijl enorm aanspreekt. En we moeten als artsen ook wel, hè? We moeten veranderen. De helft van de mensen van veertig heeft te maken met een chronische aandoening. De helft! En de ergste klap moet nog komen.”

Plezier, de beste motivator

“Als we zo doorgaan, dan is in 2040 64 procent van de Nederlanders te dik en zijn er 2,5 miljoen Nederlanders met diabetes”, lepelt De Weijer op. “Dan kun je als arts wel blijven beweren dat je er niets tegen hebt kunnen doen, omdat je tijdens je opleiding niets over voeding hebt geleerd, maar je wilt toch niet achteraf moeten concluderen: we stonden erbij en keken ernaar.”
“Volgens onderzoeken is ruim vijftig procent van de aandoeningen leefstijlgerelateerd”, beweert De Vries. “Dat wil zeggen dat ze linksom of rechtsom te maken hebben met slechte voeding, te weinig beweging, te veel stress, slecht slapen of gebrek aan zingeving.”
“Als we leefstijl nog breder trekken en er opleiding, economische status, woonsituatie en verslaving bij nemen, dan neemt dat cijfer waarschijnlijk nog veel meer toe”, vult De Weijer aan. Arts en Voeding focust zich echter bewust op de ‘hardcore’ leefstijlfactoren. “We moeten ergens beginnen en dat doen we door vooral de kennis op het gebied van eten, bewegen, ontspannen, slapen en zingeving te vergroten. Veel van onze leefstijlkeuzes maken we onbewust en er is nog veel onwetendheid onder artsen én patiënten.”

De urgentie om te veranderen is er. De urgentie om leefstijl te omarmen onder artsen ook. Sommige doen dat op geheel eigen wijze. Ashwyn Schotborg is druk bezig een eigen gezondheid- en leefstijlportaal (healthdoctor.nl) op te richten. Op het moment van het interview bevindt hij zich nog in de sportschool. “Bewegen is onderdeel van mijn leefstijl. Daar hoef ik mezelf niet toe aan te zetten. Het is een momentje voor mezelf. En inderdaad, dat is sport niet voor iedereen. Voor mij als arts is het de uitdaging om iedereen in beweging te brengen. Het maakt niet uit wat je doet, maar dat je iets doet. Plezier is de beste motivator. Daarom is het belangrijk dat je als arts goed weet wie er tegenover je zit: wat is zijn identiteit? Wat geeft hem of haar passie? Als je dat weet, dan kun je pas met een goed plan van aanpak komen.”

Kom uit je hokje, dokter

Een leefstijladvies op maat voor jou persoonlijk is vaak de beste manier om je leven gezonder in te richten, vindt ook De Vries. “Je moet daarbij een duidelijk onderscheid maken tussen gezond en ziek. Als je chronisch ziek bent, kun je beter niet op eigen houtje je leefstijl aanpakken. Dan heb je hulp van een professional nodig.”
Maar waar vind je de juiste deskundige voor jou? Immers, om te kunnen veranderen helpt een persoonlijke klik en uiteraard moet zo’n deskundige van wanten weten. “Kwaliteit is een ding”, erkent De Vries. “Zo zijn er nog steeds diëtisten die heel ouderwets in calorieën en lightproducten denken, terwijl al veel Nederlanders weten dat weliswaar in een avocado evenveel calorieën zitten als in een punt slagroomtaart, maar dat de voedingswaarde als dag en nacht verschilt.” “Je hebt dan een diëtist nodig die progressief is en die bereid is mee te denken over welke veranderingen in jouw leven passen”, vult De Weijer aan. “Diëtisten zijn overigens slechts een voorbeeld. We hebben als artsen heel hard andere medisch deskundigen nodig om succesvol die gezonde ommezwaai te kunnen maken. In het begin heb ik zelf geprobeerd om mensen voedingsadviezen te geven. Daar was ik uren en uren mee kwijt. Inmiddels weet ik: dat is niet mijn expertise.”
Een arts moet doen waar hij goed in is en hij moet vooral verbinden, vindt De Weijer. “Ik wil werken aan een groot gezondheidsnetwerk, zodat ik jou met de juiste deskundigen in contact kan brengen.” “Een arts moet bruggen bouwen,” vindt ook Schotborg, “verschillende deskundigen samenbrengen die samen jouw gezondheid kunnen versterken. Regulier, alternatief. Arts, therapeut, coach. Het maakt niet uit. De gemiddelde huisarts gaat volgens mij steeds meer op zijn alternatieve collega lijken. Dus stop met denken in hokjes, ga samen voor de beste zorg.”

Duurzame gezondheid

Schotborg interesseerde zich tijdens zijn studie al voor beweging en voeding. “Dat was in die tijd tegen de stroom in zwemmen, hoor. Maar ik wilde het anders doen. Ik heb ook sportles gegeven toen ik medicijnen studeerde. Dat sloeg zo goed aan dat ik daarmee mijn eigen brood kon verdienen. In die tijd is mijn fascinatie voor topsporters ontstaan. Al die olympiërs zijn supersterk, maar wat maakt dat de een er uiteindelijk met een gouden plak vandoor gaat? De magie van de geest geeft vaak de doorslag. Dat is de reden waarom ik me ben gaan verdiepen in coaching en in die meer ongrijpbare, psychische, spirituele kant. Er is meer dan lichaam en geest. Vervolgens ben ik orthomoleculaire geneeskunde gaan studeren, omdat ik meer wilde weten over het effect van voeding op je lichaam.”
En daar houdt het niet op: “Tachtig procent van je goed voelen is er goed uitzien. Schoonheid komt veelal van binnenuit en heeft nogal eens een link met je gezondheid. Soms bestaat daar een mismatch tussen. Mensen die niet aan een bepaald schoonheidsideaal voldoen, kunnen daar bovendien ontzettend onder lijden. Wie ben ik om dat te bagatelliseren? Daarom heb ik me bijgeschoold tot cosmetisch arts. Veel mensen verfoeien dat, maar waarom? Ik denk dat bijna iedereen die naar de sportschool gaat dat in de eerste plaats doet om er goed uit te zien. Ik wil me als arts vooral niet laten begrenzen.”
Waar leefstijlgeneeskunde begint en eindigt, daar mag dan nog discussie over zijn tussen artsen onderling, maar over het algemeen zijn deze artsen het erover eens dat leefstijlgeneeskunde een ontwikkeling is die blijft. Maar waarom nu wel en vijf jaar geleden nog niet? De Vries herkent hierin een algemene maatschappelijke trend. “Steeds meer mensen uit alle hoeken van de samenleving realiseren zich dat de manier waarop we nu leven niet duurzaam is. Niet duurzaam in relatie tot de aarde waarop we leven, niet duurzaam in relatie tot elkaar en ook niet duurzaam in relatie tot je eigen gezondheid – van zowel lichaam en geest.”

Kers op de taart

“We zijn er klaar voor”, vat De Weijer samen. “We zijn in gesprek met diverse politieke partijen. Aan de Universiteit Leiden wordt alles op alles gezet om leefstijlgeneeskunde als specialisme van de grond te krijgen voor medicijnstudenten. Ik zit met hoogleraren in een projectgroep over afbouwprotocollen. We leren als artsen wel hoe je mensen aan geneesmiddelen kunt helpen, maar nauwelijks hoe je ze ervanaf krijgt. Daar is ook amper onderzoek naar gedaan. We weten eigenlijk niet hoe je medicijnen op een gezonde manier afbouwt. Die protocollen moeten er komen, vinden verzekeraars zoals VGZ, die het afbouwen van medicijnen wil aanmoedigen. Daar werk ik graag aan mee, want stoppen met medicijnen is de kers op de taart als je een succesvolle leefstijlverandering hebt doorgemaakt.”
“Dat is misschien wel het grootste verschil met vijf jaar geleden. Waar we voorheen met dat beschuldigende vingertje naar elkaar wezen, wordt veel meer gekeken: wat kan ik van je leren? Zo ontstaan nieuwe verbindingen, waarin gezondheid veel meer als een gezamenlijke verantwoordelijkheid wordt gezien. Niet alleen iets van artsen of van patiënten, maar ook van verzekeraars, politici, zorginstellingen, scholen en sportclubs. Gezondheid is veel meer iets van ons samen.”
Daarnaast vragen patiënten zelf om verandering, benadrukt De Weijer. “De reden waarom ik hier zit, is dankzij zo’n kritische patiënt. Vanwege zijn diabetes moest hij aan de medicatie, daarop vroeg hij of ik niets anders voor hem kon doen. ‘Helpen met afvallen bijvoorbeeld?’ Dankzij deze man heb ik me in voeding verdiept en is mijn visie op gezondheid veranderd. Dus ik wil mensen vooral oproepen om eigenwijs te blijven en dokters uit te dagen om nieuwe oplossingen te vinden, om andere wegen te bewandelen.”

Leefstijlziekten bestrijden met leefstijladviezen

Daar hoeft De Weijer zich geen zorgen over te maken, denkt Schotborg. “Mensen zijn heel kritisch. Ze komen niet alleen zomaar meer met artikeltjes van internet naar me toe, ze nemen hele wetenschappelijke publicaties mee. Deze mensen laten zich niet afschepen. Die moet je wel serieus nemen. Als arts word je steeds meer iemand die meedenkt over de waarde van zo’n wetenschappelijk onderzoek voor jouw persoonlijke gezondheid.”

“Mensen verwachten tegenwoordig meer van een dokter”, vindt ook De Vries. “Niet dat hij alleen maar pillen voorschrijft, maar vooral ook dat hij meedenkt hoe je zelf aan een betere gezondheid kunt werken.”
En dat is ook precies de taak die een dokter moet hebben, vindt De Weijer. “Als je alleen medicatie voorschrijft, doe je niets aan de oorzaak. In feite ben je dan bezig met het in standhouden van ziekte. Geneeskunde is de laatste vijftig jaar vooral ziekenzorg geweest en geen gezondheidszorg. We groeien nu in de geneeskunde steeds meer toe naar het punt dat we weer werken aan gezondheid. Leefstijl is daarin essentieel. Immers, als het gros van de mensen ziek wordt vanwege een ongezonde leefstijl, dan is het ook logisch dat je daar de oplossing zoekt en niet meteen pillen voorschrijft.”  

Het co-assistentensyndroom

“Bij veel chronische aandoeningen zoals een hoge bloeddruk of een slecht cholesterolgehalte is medicatie, volgens de protocollen, ook niet de aangewezen eerste stap”, benadrukt De Vries. “Meestal slaan artsen die eerste stap – leefstijlverandering – over. Terwijl je bij deze aandoeningen met gemak drie tot zes maanden de tijd hebt om te kijken wat het effect kan zijn van andere voeding, stoppen met roken of meer ontspanning. Als een gezondere leefstijl niets uithaalt, kun je altijd nog een recept uitschrijven.”
Leefstijlgeneeskunde leent zich perfect voor chronische klachten, onderstrepen alle drie de geïnterviewde artsen ten overvloede. “Niet alleen bij diabetes type 2, hoge bloeddruk of cholesterol kun je leefstijladviezen inzetten, ook bij buikpijn, darmproblemen, hoofdpijn, eczeem en allergie. Van die chronische klachten waarvoor de huisarts niet altijd een duidelijke oorzaak kan vinden en waartegen hij dus ook weinig kan beginnen. Behalve je naar huis sturen met de boodschap: ‘Leer er maar mee leven.’”
Juist bij die klachten kan leefstijl veel betekenen, weet De Vries uit eigen ervaring. “Ik had vroeger veel last van het prikkelbaredarmsyndroom, tot flauwvallen aan toe. Mijn eigen huisarts definieerde dat als ‘het co-assistentensyndroom’ (co-assistenten hebben ook vaak het idee dat ze de meest ernstige ziektes hebben, doordat ze de hele dag zieke mensen zien en alle symptomen in kaart brengen, red.). Daar kon ik dus helemaal níéts mee. Ik ben zelf in de wetenschappelijke literatuur gedoken en heb allerlei boeken van foodies en therapeuten bij de Bruna gehaald. Ik vrat voedingsboeken. Alles om maar beter te worden. Ik ben nu zo goed als klachtenvrij, omdat ik anders ben gaan leven.”

Blij met antibiotica

Het zijn vooral de huisartsen die en masse leefstijlgeneeskunde omarmen, stelt De Vries. “Er zijn ook wel jeugdartsen en arbo-artsen die zich met leefstijl bezighouden, maar medisch specialisten zijn echt nog een zeldzaamheid. Zelfs maag-darm-leverartsen, darmspecialisten bij uitstek, weten nauwelijks iets over voeding.”
“Het zijn vooral de huisartsen die voor hun gevoel vaak met lege handen staan tegenover patiënten”, legt De Weijer uit. “Uiteindelijk schrijf je dan een receptje voor, omdat je toch iets wilt doen. ‘Kom over vier weken maar terug als het dan nog niet over is’, zeg je dan, wetende dat die persoon hoogstwaarschijnlijk over vier weken weer tegenover je zit. Nee, mijn vak is zóveel leuker geworden sinds ik me met voeding en leefstijl bezighoud. Ik kan mensen echt beter maken. En dat willen we als arts toch eigenlijk allemaal. Natuurlijk is leefstijl niet altijd het antwoord en bij een longontsteking ben ik nog altijd heel erg blij met antibiotica, maar bij veel chronische klachten ben ik blij dat ik nu leefstijladvies kan geven.”

Bemoei je niet met mijn leefstijl!

Maar er bestaat ook wel angst voor de nieuwe leefstijlrage onder artsen. Mensen zijn bezorgd dat artsen hen niet meer behandelen als ze bepaalde leefstijladviezen niet doorvoeren. “Vrije keuze staat voorop”, antwoordt De Weijer resoluut. “Het is jouw lijf, jij bent de baas. Mijn haren gaan overeind staan als ik hoor van collega’s die weigeren te opereren als iemand niet afvalt. Als arts ben je er om mensen te helpen. Ik heb weleens een meneer bij me gehad met fors overgewicht en diabetes. Samen hebben we zijn eetpatroon doorgenomen en op papier gezet wat hij allemaal kon veranderen. Toen hij dat zag, schrok hij: ‘Dokter, dat kan ik nu niet opbrengen.’ Prima. Dat snap ik. Laatst zag ik hem en toen was hij zomaar acht kilo kwijt. Hij had toch een paar adviezen overgenomen en die op zijn eigen manier, in zijn eigen tempo doorgevoerd. Wat wil je nog meer als dokter? Perfect!”
Schotborg: “We moeten oppassen dat gezondheid en leefstijl geen religie worden. Er is geen gezonde waarheid die voor iedereen geldt. Je hebt ook met erfelijkheid, toeval en pech te maken. Gezondheid is geen optelsom. 1 + 1 is niet altijd 2.” “Compassie. Dat is zo ontzettend belangrijk”, vult De Vries aan. “Er wordt te veel in maakbaarheid gedacht, maar niemand wordt expres ziek. Dus van schuld kan geen sprake zijn. Ik wil niet eens in die termen denken. En vergis je niet, ziekte is een geweldige stok achter de deur, mensen zijn daardoor vaak enorm gemotiveerd om te veranderen. Het mooie is dat je met leefstijlveranderingen al snel resultaat bemerkt. Soms voelen mensen zich al binnen een week beter. Als je dan minder moe bent, een betere conditie krijgt, geen hoofdpijn meer hebt of moeiteloos naar de wc kan, dan ben je alleen nog maar meer gemotiveerd om door te gaan!”
Dus deze drie artsen hebben ook nog nooit van patiënten te horen gekregen: ‘Bemoei je met je eigen leefstijl, dokter!’? “Nee”, zegt De Weijer. “Ik denk dat ik als huisarts in de ideale situatie verkeer om te zeggen: ‘Wist je dat jouw aandoening misschien beter leefbaar wordt als je wat meer beweegt of anders gaat eten? Zou je dat willen proberen?” En vervolgens ga ik op zoek naar een goede deskundige voor ze, die met ze persoonlijk aan de slag gaat. Vier weken later bel ik dan nog eens om te vragen hoe het gaat, of ze vorderingen boeken of dat ze misschien nog meer hulp van mij nodig hebben. Als je het zo aanvliegt, hebben mensen nooit het idee dat je je zomaar ergens tegenaan bemoeit. Dan voelen mensen dat je oprecht bent en aandacht voor ze hebt.”

• Tamara de Weijer is waarnemend huisarts en voorzitter van de Vereniging Arts en Voeding.
• Iris de Vries is huisarts in opleiding en vicevoorzitter van de Vereniging Arts en Voeding.
• Ashwyn Schotborg is arts en werkt aan het digitaal leefstijlplatform Healthdoctor.nl.

Meer weten?:

• Artsenvoeding.nl
• Healthdoctor.nl