Dankzij de opkomst van de smartphones kunnen we onze eigen gezondheid steeds beter regisseren en ook de zorg is klaar voor een digitale revolutie. Maar worden we daar ook beter van? Redacteur Gebke Verhoeven stapt over haar knopjesvrees heen en duikt in de digitale revolutie.
In deze kwestie ben ik niet geheel objectief. Ik kom uit een familie met hardnekkige knopjesvrees en een aangeboren wantrouwen jegens technologische vernieuwingen. Beverly Hills, 90210 heb ik als bakvis nooit gezien, omdat wij een tv uit het stenen tijdperk hadden met slechts drie zenders en dus geen RTL4. Ook over de nieuwste video’s of computerspelletjes kon ik als technoparia niet meepraten. Al probeer ik als volwassen vrouw uit alle macht deze a-digitale erfenis van me af te schudden, ik ben niet iemand van de laatste technische snufjes. Er ging dus een wereld voor me open tijdens het schrijven van dit artikel.
Wat een uitkomst dat er mensen zijn zoals Jan Jacobs, die alle digitale ontwikkelingen op het gebied van gezondheid op de voet volgen. Jacobs adviseert met zijn bedrijf SmartHealth gezondheidsinstanties over welke digitale weg te gaan. Op zijn site word je overspoeld met apps die je gezonder helpen leven en verdwaal je in de digitale gezondheidsgadgets. “We staan aan de vooravond van een digitale revolutie op het gebied van gezondheid”, is zijn antwoord op de vraag waar die enorme technologische tsunami vandaan komt.
App je slank
Die op handen zijnde digitale revolutie komt niet uit de lucht vallen, aldus Jacobs. “Wie googelt er niet voor hij naar de dokter gaat naar informatie over symptomen, ziekte en diagnose? Dat doen we praktisch allemaal. Wat nieuw is, is de doorbraak van de smartphone, die sinds twee, drie jaar gemeengoed is in Nederland en meer en meer ingezet wordt voor onze gezondheid. Zo gebruiken mensen steeds vaker apps als steuntje in de rug om gezonder te leven. Bij afvallen en sporten bijvoorbeeld. Vergis je niet hoe groot het gebruik van dergelijke apps al is. Ongeveer de helft van de Nederlandse fietsers en hardlopers registreert zijn prestaties bijvoorbeeld via Runkeeper.”
“Naast leefstijl- en motivatieapps heb je ook apps die belangrijke gezondheidsparameters monitoren. Denk aan bloeddruk, bloedsuikerspiegel of cholesterolgehalte. Ze sturen je reminders wanneer het tijd is om je medicijnen in te nemen. Of ze houden bij hoeveel koolhydraten en calorieën je hebt binnengekregen en hoe je vervolgens met voeding en beweging je bloedsuikerspiegel op peil kunt houden. Nuttig voor mensen met diabetes.”
“Twee op de tien Nederlanders verbeteren nu al via apps hun gezondheid. Een groot succes”, noemt Jacobs dat. Maar waarom zijn die apps zo succesvol? “Dat zit hem in het gemak. Je hoeft er niets voor te doen, het registreren van belangrijke gezondheidsgraadmeters gaat praktisch vanzelf. Zo zit er in elke smartphone standaard een gps, dat automatisch vastlegt hoe actief je bent. Daarvoor hoef je niets op te schrijven of bij te houden. En het leuke is dat je die data kunt delen. Je weet dus meteen wat collega’s, vrienden en familie doen. Gezondheid wordt op die manier steeds meer een kwestie van kijken en vergelijken, en het verbeteren van je gezondheid is meer en meer iets gezamenlijks.”
Langer zelfstandig dankzij tablets
Niet alleen thuis zijn we over het algemeen klaar om met apps gezonder, sterker en slanker te worden. Ook de gezondheidszorg kan niet wachten tot de digitale revolutie losgaat, ziet Jacobs in het veld. “Zo worden in de thuiszorg geregeld al tablets uitgedeeld, zodat met name hulpbehoevende ouderen aan beeldbellen kunnen doen. Op die manier kunnen zij even overleggen met verzorgenden of wijkverpleegkundigen. Ook kinderen die misschien ver weg wonen of druk zijn, haal je op die manier dichterbij. Er worden zelfs digitale thuisbingo’s georganiseerd, waarop ouderen kunnen inbellen. Dat alles bij elkaar moet de zelfstandigheid van kwetsbare ouderen vergroten, waardoor ze langer thuis kunnen blijven wonen.”
Maakt deze ontwikkeling het contact in de zorg niet veel onpersoonlijker? “Nee, waarom? Er wordt vaak van uitgegaan dat technische vernieuwing in plaats van het oude komt. Maar waarom kan het niet én-én zijn? Dus gewoon fysiek op visite gaan en contact hebben via Skype. Het is toch ook niet zo dat jij je vrienden niet meer ziet omdat je met ze whatsappt of mailt? Technologie kan een toevoeging aan je leven zijn. Je hoeft niet te kiezen.”
Sterker nog, Jacobs denkt dat de digitale mogelijkheden het onderlinge contact juist intensiever kunnen maken. “Toen ik in mijn jonge jaren naar Mexico ging, deed een brief er zes weken over om bij mijn moeder in de bus te belanden. Als mijn dochters nu in Azië zitten, zie ik al hun belevenissen voorbijkomen via mail, Facebook en WhatsApp.”
Waar blijft mijn privacy?
De angst voor digitaal vindt Jacobs dan ook ongegrond. “Je kunt nog zo veel digitale, technologische vernieuwingen bedenken, het zijn uiteindelijk de mensen die bepalen wat ermee gebeurt.”
Maar hoe zit het met privacybescherming? Alles wat ik bijvoorbeeld op Facebook zet, wordt eigendom van Facebook. Jacobs vindt dat daarvoor vanuit de overheid een goede regelgeving moet komen. En belangrijker: “Je moet altijd je eigen gezonde verstand blijven gebruiken en geen vertrouwelijke informatie plaatsen op sociale media of verspreiden via gratis (mail)programma’s.”
“Daarnaast verandert onder invloed van de technologische ontwikkeling ook de opvatting over wat privacy is. De privacybehoefte is enorm afgenomen de laatste jaren. Niemand had vijftien jaar geleden kunnen bedenken dat een platform waar mensen collectief intieme belevenissen en persoonlijke foto’s met elkaar delen zo succesvol kon worden. Dat dééd je gewoon niet. Ondertussen is Facebook niet meer weg te denken.”
Chatten met je huisarts
De zorg is het bewijs dat vooral mensen bepalen wat en wanneer er met techniek gebeurt. “De digitale mogelijkheden waren er al een hele tijd, alleen was de zorg er nog niet klaar voor”, aldus Jacobs. “Dat we schoenen online bestellen vinden we doodnormaal. Dat we een weekendje weg boeken via internet ook. Maar de gezondheidszorg is vrij traditioneel ingericht. De huisarts houdt ’s ochtends spreekuur en na vijf uur ’s middags ligt mijn recept klaar bij de apotheek. Terwijl het online shoppen 24 uur per dag doorgaat, sluiten de deuren van ziekenhuizen en huisartsenpraktijken na kantooruren. Noodgevallen uitgezonderd.”
Dat gaat veranderen, denkt Jacobs, die spreekt over ‘een cultuuromslag in de zorg. “Door de digitale toepassingen zal de zorg klantvriendelijker worden en efficiënter kunnen werken. We gaan toe naar 24-uurszorg. Binnen nu en een aantal jaar krijg je via een berichtje op je telefoon door wanneer je recept klaarligt. Je kunt chatten met de huisarts en 24 uur per dag een foto naar de huisartspost mailen met de vraag of je met deze klacht direct naar de dokter moet of niet. Bloedprikken zal steeds meer thuis gebeuren. Dat kun je zelf met een speciaal gadget dat dat bloedmonster digitaal naar je arts doorstuurt. De uitslag krijg je via mail of sms binnen.”
De zorg wordt makkelijker, minder belastend, je kunt meer zelf regisseren, gewoon thuis vanuit je luie stoel, wanneer het jou uitkomt, voorspelt Jacobs. Maar zijn er dankzij die digitale toepassingen ook nog echte medische doorbraken te verwachten? “Waar ik het meest van verwacht, is de bundeling van al die gezondheidsdata. We hebben massa’s en massa’s van die gegevens en omdat nu de denkkracht en rekencapaciteit van computersystemen zo doorontwikkeld is, kunnen we binnenkort koppelingen gaan leggen tussen al die verschillende gegevens. Dat zal leiden tot betere, nauwkeurigere diagnosen en mogelijk ook nieuwe behandelingen die helemaal afgestemd zijn op jouw persoonlijke genenprofiel en gezondheids- of ziektebeeld.”
Science fiction van dichtbij
Ook op het gebied van gezondheidsgadgets staat ons nog heel wat te wachten. “Het klinkt misschien als science fiction, maar het is dichterbij dan je denkt”, meent Jacobs. “Of het nu over twee of tien jaar is, er zal een slimme pleister, armband of een variant daarop komen die je altijd bij je draagt en die 24 uur per dag je belangrijkste gezondheidswaardes checkt. Die waardes, zoals bloedsuikerspiegel, cholesterolgehalte, bloeddruk, worden automatisch doorgestuurd aan je behandelend arts, die kan ingrijpen als je iets mankeert of kan checken of een bepaalde behandeling aanslaat. Voordeel is dat je dan niet tig keer naar het ziekenhuis moet voor onderzoek.”
Er zal, volgens Jacobs, een moment komen waarop het doodgewoon wordt dat mensen aan elkaar vragen: ‘Hé, wat is jouw bloeddruk vandaag?’ Of: ‘Hoe ontwikkelt jouw cholesterolgehalte zich?’ “Dat zal net zo gewoon zijn als dat je om elkaars telefoonnummer vraagt. Die ontwikkeling zal een feit zijn zodra de techniek goedkoop, laagdrempelig en gemakkelijk voor iedereen te verkrijgen is. Vanaf dat moment zal het checken van je vitale gegevens even eenvoudig zijn (of nog gemakkelijker) als het opnemen van je temperatuur. Het betekent ook dat de rol van arts gaat veranderen.”
“Het is net als met schaken: geen mens kan de computer verslaan. Ook geen arts kan de computer verslaan. Maar dat wil niet zeggen dat je geen schaakles meer hoeft te krijgen van mensen of dat je geen dokters meer nodig hebt. Ook een vliegtuig kan alleen door een computer bestuurd worden, die piloot zit erbij om in te grijpen wanneer nodig is. Dus je blijft altijd iemand nodig hebben die de techniek van een vliegtuig en het vliegen zelf begrijpt. In de zorg zal dat niet anders zijn. Maar artsen zullen minder op het diagnosticeren van ziekten en het voorschrijven van behandelingen gaan zitten en meer een gezondheidscoach en vertrouwenspersoon worden, die ervoor zorgt dat jij je leefstijl op orde krijgt. Doordat steeds meer medische gegevens van steeds grotere groepen mensen verzameld worden, ontstaat een steeds beter beeld van wat het effect van leefstijl op het ontstaan en de ontwikkeling van ziekten en de behandeling ervan is. Dat kan nog weleens voor grote veranderingen zorgen in de manier waarop we naar ziekte en gezondheid kijken.”
Onvoorstelbaar, raar en stom
Ik weet niet of ik gelukkig word van de ontwikkeling die Jacobs voorspiegelt. Het idee alleen dat mijn gezondheid continu in de gaten gehouden wordt en dat elke onregelmatigheid in beeld komt, vind ik een beetje eng. Om nerveus van te worden. “Je kunt natuurlijk niet meegaan in zo’n ontwikkeling. Maar als je nu geen mobiele telefoon hebt en niet e-mailt, ben je redelijk zonderling. Over een jaar of tien zul je zonderling zijn als je zegt: ‘Mijn hartslag controleren? Nee, daar doe ik niet aan mee.’ Technologische ontwikkelingen zorgen op termijn vaak ook voor een verandering van de maatschappelijk opinie. Iets wat nu misschien nog onvoorstelbaar, raar of stom is, wordt straks doodgewoon. Net als Facebook, net als WhatsApp.”
Dat de digitale ontwikkelingen onze gezondheid, de zorg en zelfs de definitie van wat gezond en ongezond is, zullen gaan beïnvloeden, is vrijwel zeker. Maar krijgen we met al die nieuwe kennis en digitale mogelijkheden ook meer regie over onze gezondheid? Worden we ouder dan ooit? Minder ziek? Of roept meer weten vooral meer vragen op? Word je als mens speelbal van je medische gegevens, die automatisch aan je ziektekostenverzekering gekoppeld worden, en ben je de pineut als je toevallig een minder goed genenpalet hebt? Er valt geen zinnig woord over te zeggen, aldus Jacobs. “Wie had in de begindagen gedacht dat internet de ondergang van het winkelbedrijf zou betekenen? Niemand! En toen Steve Jobs tien jaar geleden de smartphone introduceerde, had niemand gedacht dat vrijwel elke volwassen Nederlander in 2016 zo’n ding zou hebben.”
Met de stormvloed aan apps en gadgets lijkt gezond Nederland in een digitale draaikolk terecht te zijn gekomen. En of je dat nu leuk vindt of niet: aan die digitale revolutie valt net zo min te ontsnappen als aan de industriële revolutie meer dan honderd jaar geleden. Dus je kunt maar beter voorbereid zijn. Alleen waarop? Niemand weet wat er komen gaat. Blijf daarom vooral rustig ademhalen, want ook in het digitale tijdperk zijn er een aantal zaken die nooit hun waarde verliezen. Apps komen en apps gaan, maar de woorden van Shakespeare blijven altijd bestaan “To thine own self be true”, schreef hij ruim vierhonderd jaar geleden: blijf trouw aan jezelf. En het maakt niet uit in welke revolutie je terechtkomt, deze woorden blijven altijd van toepassing!
Jan Jacobs is directeur van SmartHealth, deze organisatie volgt digitale gezondheidsontwikkelingen op de voet en voorziet de medische branche van digitaal advies.
smarthealth.nl