Afgelopen september schreven we in gezondNU over de gezond-eten-revolutie. “Over tien jaar zal de focus liggen op de beleving van eten,” stelde foodtrendwatcher Marielle Bordewijk toen. Wij hebben er een paar maanden over geslapen en vragen ons af: wat is de beleving van eten eigenlijk? Waarom eten we wat we eten? Wat hebben emoties te maken met ons eetgedrag?

Het ene moment ben je nog in alle rust een boek aan het lezen, het volgende moment valt je oog op het papiertje waar zojuist nog een chocoladereep in zat. We eten maar wat vaak voeding en hoeveelheden waarvan we achteraf denken: ‘waarom heb ik dat opgegeten!?’

Gedachten op nul

Foodwatcher Anneke Ammerlaan herkent het spontaan verdwijnen van chocolade. “Dat geldt vooral voor melkchocolade. Dat heeft geen uitgesproken smaak. Het is zacht, romig en je eet het zo weg. Een perfect voorbeeld van voeding die heel gemakkelijk opgaat als je onbewust eet. Van pure chocolade zul je nooit onbewust een hele reep opeten. Dan heb je na een stukje genoeg.”

Onbewust eetgedrag heeft vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog een stempel gedrukt op ons eetgedrag, vertelt Ammerlaan. “Na de oorlog waren er twee dingen belangrijk: eten voor iedereen en nooit meer armoede. Het was voor het eerst dat een grote groep mensen zich geen zorgen hoefde te maken of ze de volgende dag wel iets te eten hadden. Aandacht voor eten mocht er toen niet zijn, iedereen moest blij zijn dat er überhaupt eten was. Er werd gedachteloos gegeten.”

Eten met aandacht

De jaren erna werd het aanbod van voeding steeds groter, waardoor de focus verschoof. Zo rond 2008 kwam die te liggen op duurzaamheid, preventie en zelfcontrole. Ammerlaan: “Als je ergens je eigen gedrag in kunt bepalen, dan is het wel eten. Het is een enorm statussymbool geworden: wat je eet of hoe je eet, geeft aan wie je bent. Niemand staat onverschillig tegenover eten en de informatie daarover. Toch valt er in eten met aandacht nog een slag te slaan. Eten met aandacht is echter nodig als je gezond wilt eten.”

Psycholoog Susan Albers onderstreept Ammerlaans visie. Het begint met bewust kiezen. Albers: “Vaak zien we wel in dat een appel een gezondere keuze is dan chocolade, maar weten we niet hoe we voor de appel kunnen kiezen. Al helemaal niet als we druk, gestrest of angstig zijn. Het is een reflex: voordat we er erg in hebben, gebeurt het al. Onderzoek toont aan dat we meer dan tweehonderd voedselbeslissingen per dag maken en de meeste hebben niets met honger te maken.”

Troostvoer

Die voedselbeslissingen hebben des te vaker te maken met emoties. Of zoals Albers het formuleert: “Bij negatieve emoties, grijpen we al snel naar eten.” Ammerlaan vult aan: “Tegenwoordig is eten overal en altijd aanwezig. Elke emotie kan worden opgelost met eten en dat is een slechte zaak. Voor velen werkt voedsel direct om te kalmeren. We baseren een beslissing op hoe we ons voelen of omdat iets er gewoonweg lekker uitziet. We kijken dan niet naar lichamelijke honger, maar naar emotionele honger.” Dat we af en toe uit emoties eten gebeurt en moeten we volgens Albers accepteren: “Maar het wordt een probleem zodra het je enige manier wordt om met emoties om te gaan. Voel je je schuldig om wat je eet? Dan weet je dat emotioneel eten een probleem is. Of worstel je met overgewicht en wil minder of gezonder eten maar niet lukken? Vaak staan emoties je dan in de weg.”

Heft in eigen handen

Ook bij Albers speelden emoties vroeger een rol bij haar voedingskeuze. “Toen ik net was afgestudeerd, at ik meestal mijn lunch in de auto wanneer het stoplicht op rood stond. Op een dag keek ik in de zak met mijn broodje en zag dat die leeg was. Ik was zo gestrest en druk in mijn hoofd, dat ik niet door had dat ik de sandwich al had opgegeten.”

Maar kunnen we de baas worden over onze emoties? Albers: “Dat is een moeilijke opgave in de huidige samenleving. Veel vrouwen hebben het druk en krijgen te maken met veel stress. Toch is het belangrijk om je bewust te zijn van emoties en gedachten en niet meteen naar eten te grijpen. Om echt alleen te eten als je honger hebt en dan ook met aandacht te eten. Probeer te begrijpen hoe je emoties helpen of verhinderen om gezond te eten. Dan kun je ook echt gaan genieten van wat je eet. Bedenk: het gaat er om hoe je eet, in plaats van wat je eet.”

Stappenplan: emoties de baas

Stap 1. Erken je gevoelens
Neem een pauze voordat je gaat eten. Word bewust van je emoties en gedachten.

Stap 2. Accepteer je gevoelens
Accepteer dat deze gedachten en emoties er zijn. Je hoeft ze niet uit te schakelen, maar wees er juist bewust van. Deze tweede stap is heel belangrijk, omdat het hier vaak misgaat. We duwen de emoties weg en dat zorgt ervoor dat ze harder terugkeren.

Stap 3. Ga om met je gevoelens
Richt je op positieve manieren om met je gevoelens om te gaan. Vraag jezelf af hoe fysiek hongerig je bent op een schaal van 1 tot 10 en maak een keuze. Grijp niet meteen naar eten, maar zet je zinnen in iets anders (zie het kader Droog je tranen zonder eten).

Droog je tranen zonder eten

Mindfulnesswandeling
Een rustgevende wandeling leidt je gedachten van eten af en helpt je terugkeren naar jezelf. Gebruik tijdens de wandeling al je zintuigen: kijk, luister, ruik en voel.

Op de gevoelige plaat
Maak foto’s of tekeningen die je dag uitbeelden of hoe je je voelde in verschillende stemmingen. Maak hier een boekwerkje van, met datum en een korte uitleg van de situatie.  

Filmpje pakken
Films zijn snoep voor de hersenen, omdat ze de zintuigen stimuleren. Hierdoor kan het verlangen naar eten afnemen. 

Zet je handen aan het werk
Door met je handen te werken, kun je gedachten loslaten. Zo heeft je hoofd ook even rust! Breien, schilderen, potten bakken, ansichtkaarten maken of een vakantiealbum samenstellen; allemaal even geschikt.

[bron: Vijftig manieren om jezelf te troosten zonder eten, Susan Albers]

Afvallen is emotie

Psycholoog Susan Albers: “Vaak denken we dat diëten zal helpen bij het beheren van ons gewicht en dat het slechts een kwestie is van de regels volgen. Maar het is veel complexer dan dat: onze gevoelens vervangen regels. Als je een slechte dag hebt, zullen dieetregels je niet stoppen om te eten wat je wilt. Door je bewust te zijn van je gedachten, kun je gezondere keuzes maken. En dat kan net die paar kilo schelen.”

Foodwatcher Anneke Ammerlaan is het daar mee eens: “Ik ben er heilig van overtuigd dat je kunt afvallen door met aandacht te eten, omdat je minder gaat eten. Je herkent het moment van verzadiging en bevrediging. Je zult dingen die niet smaken of waar weinig smaak aanzit, laten staan.” Stellig voegt ze eraan toe: “Overgewicht is eerder psychisch van aard dan lichamelijk.”

Deskundigen:
De Amerikaanse Susan Albers is psycholoog en auteur van het boek Eet Q (Eat Q). Ze is gespecialiseerd in mindful eten, emotionele intelligentie en gewichtsverlies. 

Anneke Ammerlaan is trendonderzoeker en foodwatcher. Ze produceert kookboeken en geeft lezingen. Ze kijkt vooral naar de sociale en maatschappelijke kant van eten. Ze stelt dan ook: we zijn wat we eten.