Waarom alleen peterselie gebruiken als je ook kunt koken met duivelsdrek of brave hendrik? Toine de Graaf neemt u mee op ontdekkingstocht langs vergeten kruiden. Wat betekenen zij op culinair en geneeskundig gebied? En: hoe zien ze eruit? Zijn gids is de Britse ‘kruidenkoningin’ Jekka McVicar.
Bernagie
Thee én vuurwerk
Wie door de economische recessie geen geld heeft vuurpijlen aan te schaffen, kan het kruid bernagie in lichterlaaie zetten. Door het kaliumnitraat in het kruid ontstaat er vuurwerk, inclusief kleine explosies en vonken. Spectaculair? Zeker. Zonde? Ook: bernagie behoort tot een van de meest veelzijdige kruiden die er bestaan.
Proef een jong, harig bernagieblad. Als de haartjes in de mond zijn opgelost, ontvouwt zich de smaak van koele komkommer. Reden waarom het kruid ook komkommerkruid wordt genoemd. De haartjes of stekeltjes verklaren een andere bijnaam: ‘neusjeprik’. Bernagieblad is lekker in salades en yoghurt.
Bernagie is geschikt bij een zoutarm dieet, omdat het rijk is aan minerale zouten zoals kalium. Aan bernagiethee worden eigenschappen toegeschreven als koortsverlagend, als middel bij verkoudheid en griep en als slaapverwekkend.
Tot slot; wie bernagie gebruikt, begeeft zich in goed gezelschap. De Zonnekoning, Lodewijk XIV, was een echte fan van bernagie. Misschien ook door de prachtige blauwe bloemen die dit kruid produceert. Hij liet bernagie aanplanten in de tuinen van paleis Versailles.
Recept van Jekka – bernagiethee
- Thee bij koorts: doe in 600 ml kokend water een handvol verse bladeren. Laat het vijf minuten pruttelen.
- Voor het slapengaan: Doe grof gehakte bernagieblaadjes in een voorverwarmde mok en giet er 250 ml kokend water bij. Dek de mok af met een schoteltje en laat vijf minuten trekken. Zeef de thee en voeg een theelepel honing en een schijfje citroen toe. Drink de thee heet.
Duivelsdrek
Voor wie even alleen wil zijn
Onze jongens in Uruzgan hebben veel te stellen met de Taliban. Maar soms ook met het plaatselijke ongedierte. Duivelsdrek verdient daarom een plekje in hun uitrusting. Afghanen zijn er namelijk van overtuigd dat slangen én insecten op afstand blijven wanneer de laarzen worden ingesmeerd met duivelsdrek. En als we Jekka McVicar mogen geloven: vanwege de geur óók mensen.
Duivelsdrek ruikt namelijk naar zwavel, niet bepaald een lekkere geur. En waarschijnlijk is het vanwege die lucht wel verbannen uit onze keukens. Maar smaken verschillen, zo blijkt. Want in India wordt er juist veel mee gekookt. En, dat is wonderlijk, het wordt paradoxaal geen duivelsdrek genoemd maar ‘godenspijs’ (asafoetida).
Duivelsdrek wordt gewonnen uit de wortelstok van het kruid. Ze verbeteren de smaak van allerlei gerechten als het even wordt meegebakken. In India wordt het veel gebruikt bij de bereiding van bonen, erwten en linzen. Wie er zelf mee wil koken kan het het best kant-en-klaar kopen en bewaren in afgesloten en luchtdicht potje. Gebruik slechts een klein snufje.
In de Ayurvedische en Oosterse kruidenleer is asafoetidahars een populaire remedie tegen winderigheid, spijsverteringsproblemen en obstipatie. Vanwege de smaak en geur wordt het meestal in pilvorm ingenomen.
Kardoen
Oppepper voor de lever
De Romeinen namen op hun reizen door Europa en Noord-Afrika kardoen mee.
Misschien omdat het als licht laxeermiddel te boek stond? Of omdat het rijk is aan kalium, calcium en ijzer? Sowieso leuk om te herontdekken.
Kardoen is nauw verwant aan de artisjok. En dus niet echt verrassend: het wordt in het Middellandse Zeegebied al duizenden jaren verbouwd als groente. In Nederland is kardoen in het najaar te koop bij Turkse en Marokkaanse winkels.
De bladeren, ribben en stengels worden gegeten als wintergroente. Soms worden ook de bloemknoppen gegeten, al zijn deze niet zo lekker als artisjok. Een aftreksel van het blad kan worden gebruikt als ontgiftingsmiddel. Het herstelt de lever en stimuleert de galblaas.
Malrove
Hoestmiddel
Het is een van de oudste hoestmiddelen die de natuur te bieden heeft: malrove, ook wel bekend als longkruid. Egyptische priesters gaven al hoog op van de geneeskrachtige eigenschappen en bedachten allerlei vleiende benamingen, zoals ‘stierenbloed’ en ‘oog van de ster’. Het blad van de malrove ruikt naar fruit, maar heeft een bittere smaak. Het is rijk aan vitamine C.
Nog steeds wordt malrove verwerkt in medicijnen tegen hoest. Maar met wat zelfwerkzaamheid komt u ook een heel eind. Het eenvoudigste hoestmiddel bestaat uit een mengsel van negen fijngehakte malroveblaadjes en een eetlepel honing. “Laat dit langzaam door de keel glijden”, schrijft Jekka McVicar. “Herhaal dit om de paar uur.” Behalve tegen de hoest helpt het ook tegen keelpijn.
Brave hendrik
Rauw in de sla
We zijn brave hendrik compleet vergeten. Althans, het kruid. Terwijl brave hendrik gek genoeg eeuwenlang een populair kruid was in onze keukens.
Maar eerst die gekke naam; brave hendrik. De naam geeft het verschil aan met het giftige bingelkruid, dat bekendstaat als ‘slechte hendrik’. Maar grote kans dat u noch de brave als de slechte hendrik kent.
Het blad van brave hendrik is rijk aan ijzer, calcium, vitamine C en B1. Mensen met bloedarmoede zouden ervan opknappen. Het blad bevat meer voedingswaarde dan dat van spinazie of kool. Het zaad heeft een licht laxerende werking.
Zoals met alle bladgroenten die laag bij de grond groeien, moeten de bladeren zorgvuldig worden gewassen. Spoel ze minstens twee of drie keer onder de koude kraan af.
Ideeën van Jekka
- Eet de jonge bladeren van brave hendrik rauw in de sla.
- kook ze mee in stoofschotels, soepen of hartige taarten.
Zuid-Afrikaanse bulbine
Wond(er)middel
Supporters van Oranje hebben het afgelopen zomer misschien wel ter plekke in Zuid-Afrika gevonden: de Zuid-Afrikaanse bulbine. Deze rotsplant, ook bekend als rooiwortel, is een bijzonder exemplaar omdat hij in de volksgeneeskunde al honderden jaren wordt toegepast bij allerlei wondjes. Een natuurlijke verbandtrommel dus.
Zuid-Afrikaanse bulbine is van oorsprong te vinden in de steppeachtige gebieden van de Kaap en te herkennen aan haar stervormige gele of oranje bloemen, die in een groepje langs de steel omhoog groeien. In ons klimaat kan hij worden verbouwd in potten in de kas of in de serre.
De bladeren bevatten een heldere gel, die lijkt op die van de aloë vera. Deze gel kan direct op lichte brandwonden, snijwonden, schaafwonden en insectenbeten worden gesmeerd. De gel wordt ook gebruikt bij de genezing van littekens.
Belangrijke waarschuwing; niet gebruiken bij een zwangerschap.
Moerasspirea
Een klassieker bij de apotheek
De moerasspirea is de naamgever van één van de populairste medicijnen uit de lange geschiedenis van de geneeskunde. De firma Bayer noemde ‘ hun’ pijnstiller aspirine naar de botanische naam ‘ spirea’ van de plant waaruit de werkzame stof voor het eerst werd gewonnen. De bloemknoppen vormden in 1838 namelijk de eerste bron van salicylzuur, waaruit later synthetisch aspirine werd gemaakt.
Als het aantal bijnamen van een kruid maatgevend is voor haar praktisch nut, dan mag moerasspirea niet ontbreken in uw kruidenarsenaal. Het staat te boek als olmkruid, geitenbaard, kamerkruid, torkruid en reinette. Sommige bijnamen zijn eenvoudig te herleiden. Zo verwijst ‘geitenbaard’ naar de witte bloempluimen van het gewas. De naam ‘kamerkruid’ herinnert eraan dat de bloemen en bladeren van de moerasspirea in de middeleeuwen, en ver daarna, in de huizen over de vloeren werden gestrooid om nare luchtjes te verdrijven. Ook bij kerkelijke huwelijksplechtigheden gold het als een vaste waarde. Het was zelfs het favoriete strooikruid van de Engelse koningin Elisabeth I.
Maar het draait natuurlijk om de smaak en de werking. En er worden aan de moerasspirea veel geneeskracht toegeschreven. Zo wordt de hele plant gebruikt tegen maagzuur. En lekker eenvoudig; theezetten van de bloemen van moerasspirea als u verkouden bent.
Ideeën van Jekka
- Maak van moerasspirea azijn. Lekker voor dressings.
- Voeg het jonge blad toe aan soep.
- Kook de bloemen mee in jam, wat volgens Jekka garant staat voor “een subtiele amandelsmaak”.
Jekka’s complete kruidenboek
Jekka McVicar is een begrip in Engeland. In 1985 begon ze haar eigen kruidenkwekerij, die inmiddels is uitgegroeid tot de grootste collectie culinaire en medicinale kruiden van Groot-Brittannië. Haar kruidenboeken geldt in Engeland als hét handboek voor het succesvol kweken van kruiden. Er staan ruim 150 kruiden in. Met kweekwijze, recepten en uiteenlopende adviezen. Een naslagwerk dus. Dit jaar verscheen een volledig herziene editie in een Nederlandse vertaling. ‘Jekka’s complete kruidenboek’ , ISBN 978 90 773 62 820, €29,95.