10 vragen aan hoogleraar reumatologie dr. Dirkjan van Schaardenburg over voeding en reumatoïde artritis
Dat roken effect heeft op reumatoïde artritis is inmiddels redelijk bekend. Veel minder bekend is de link tussen reuma en voeding. Volgens hoogleraar reumatologie dr. Dirkjan van Schaardenburg moet hier verandering in komen: “Door ongezonde gewoontes aan te passen, is reuma misschien bij een deel van de mensen omkeerbaar.”
Vind je dat de link tussen voeding en reumatoïde artritis onderbelicht is?
“Ja, zeker. Over het algemeen hebben artsen nauwelijks oog voor de effecten van voeding op reumatoïde artritis. Ze hebben weinig verstand van voeding, zijn er niet in geïnteresseerd en er wordt minder onderzoek naar gedaan. Aan leefstijlcomponenten als roken en bewegen wordt juist wel aandacht besteed. Waarschijnlijk omdat roken al heel lang bekend staat als veroorzaker van kanker en hart- en vaatziekten. We weten al langer dat als je stopt met roken er minder kans is op het ontstaan van reuma en de medicijnen beter aanslaan. Dat bewegen reuma kan verbeteren is ook geen nieuws.”
Je stelt dat voeding júíst belangrijk is bij reuma. Waarom?
“Uit onderzoek blijkt dat welvaartsziektes, zoals diabetes en hart- en vaatziekten, behoorlijk omkeerbaar zijn als je een langere tijd een plantaardig voedingspatroon volhoudt. De ziekte kan zelfs volledig verdwijnen. Ik vond het interessant om te kijken of je hetzelfde met reuma kunt bereiken, daarom heb ik de onderzoeken naar verschillende soorten voeding bij reumapatiënten naast elkaar gelegd. Daaruit blijkt dat de activiteit van de reuma afneemt bij plantaardige voeding, al verdwijnt de ziekte niet. Hier kon ik de conclusie uit trekken dat we veel meer gebruik van voeding kunnen maken en dat het aanpassen van je voedingspatroon effect heeft. Veel welvaartsziektes zijn pas echt opgekomen in de vorige eeuw, daar hoort reumatoïde artritis waarschijnlijk ook bij. Door ongezonde gewoontes aan te passen is deze ziekte waarschijnlijk ook omkeerbaar. Voeding speelt hierin een belangrijk rol.”
Hoe moet je precies je voedingspatroon aanpassen?
“Het eten van vlees, zout, suiker en weinig groente en fruit zorgt ervoor dat we rondlopen met een lage graad van ontsteking in ons lichaam. Zonder dat je het doorhebt, is hierdoor de kans op het ontstaan van reuma groter. Dit kun je veranderen door over te schakelen op een plantaardig voedingspatroon met veel groente en fruit, volkorenproducten, noten en peulvruchten als eiwitbron. Daarbij is alleen vitamine B12 als supplement nodig. Het is belangrijk zo min mogelijk industrieel bewerkte producten te eten. Bij welvaarziektes kun je ook beter geen dierlijke producten eten. Dit geldt zeer waarschijnlijk ook voor reuma.”
Heeft het aanpassen van je leefstijl in ieder stadium van de ziekte effect?
“Dat denk ik wel, het ontstaan van reumatoïde artritis is een heel langzaam proces. Meestal zijn de eerste signalen aspecifiek, zoals pijn in de kleine gewrichten van de handen en voeten, stijfheid in de ochtend, een lamlendig gevoel of meer moe zijn. Het vergt van de huisarts een speurneus om deze mensen ertussenuit te vissen. Na deze klachten krijg je pas ontstekingen in je gewrichten. Van roken en bewegen is aangetoond dat ze effect hebben op het krijgen van reuma én op de beloop van de ziekte. Als mensen stoppen met roken en meer gaan bewegen als ze reuma hebben, gaat het beter. De onderzoeken naar een plantaardig dieet bij reumatoïde artritis laten na drie maanden tot een jaar effect zien. De ziekte is minder actief, waardoor je in principe minder medicijnen nodig hebt. Voor mensen die medicijnen gebruiken en last hebben van bijwerkingen, is dit een uitkomst. Al moet je je wel afvragen hoe groot je motivatie is om er werkelijk wat aan te doen. Stoppen met roken en een beetje bewegen is misschien geen grote ingreep, anders gaan eten wel.”
Waar kun je vandaag nog mee beginnen?
“Met anders eten en meer bewegen, dit kan heel goed samengaan. Mensen die plantaardig eten, zijn gemiddeld lichamelijk actiever dan alleseters. Als mensen met reuma aan mij vragen wat ze zelf kunnen doen, is mijn antwoord simpel: eet minder dierlijke producten, geen verpakte levensmiddelen, beweeg meer en stop met roken. Het is alleen een stap om anders te leven dan de gemiddelde Nederlander. Maar als je het consequent volhoudt, word je echt beloond.”
Wat vergroot naast roken nog meer de kans op reuma?
“Overgewicht. De epidemie van zwaarlijvigheid leidt tot steeds meer nieuwe gevallen van reuma. Dit is een heel groot probleem aan het worden in de westerse wereld. We leven misschien langer, maar hebben straks de helft van ons leven één of meer chronische ziektes. Stress en slaaptekort hebben ook effect. Het is misschien niet iets waar je altijd invloed op hebt, maar in zekere mate kun je het wel beïnvloeden. Door op tijd naar bed te gaan bijvoorbeeld.”
Wat is de grootste misvatting over reuma?
“Vroeger was het heel slecht nieuws als je reuma had. Het ging dan slecht met je en je zou snel je werk kwijtraken. Dat is tegenwoordig met de moderne medicatie heel anders, het geeft snel goede effecten. Dat het nu zo goed gaat, wordt wel voor een iets te groot deel aan de medicatie toegeschreven. De bevolking rookt nu veel minder dan veertig jaar geleden, dat heeft gevolgen voor de ziekte. Maar de verbeteringen aan de volksgezondheid worden tenietgedaan door de epidemie van zwaarlijvigheid. Hierdoor gaat de winst helaas verloren.”
Er is in Europa weinig bewijs dat reumatoïde artritis voor het jaar 1600 voorkwam. Hoe is dit te verklaren?
“Als je teruggaat naar de middeleeuwen is er steeds minder gedocumenteerd over ziektes, je kunt dus minder vertrouwen op deze schriftelijke rapporten. Daarom moet je kijken naar botten bij opgravingen. Het blijkt dat je in de opgravingen in Europa wel tekenen vindt van andere ontstekingsziektes, zoals de ziekte van Bechterew, maar niet van reumatoïde artritis. Als je kijkt naar de opgravingen in Amerika van duizenden jaren geleden, vind je wel tekenen die passen bij reumatoïde artritis. We weten dat bij de inheemse bevolking van Noord-Amerika meer genetische factoren aanwezig zijn die de kans op reuma vergroten. Dit kan een verklaring zijn. En tabak komt uit Amerika, al weten we niet hoe intensief het gebruik toen was.”
Zal reuma meer voorkomen in de toekomst?
“Ik hoop eerder het omgekeerde, al kun je je genen natuurlijk niet veranderen. Roken is echt aan het verdwijnen en we zijn doordrongen van het belang van bewegen. Als we nu allemaal meer verstandige voeding gaan eten die bij ons lichaam past, dan kun je je voorstellen dat in de toekomst het grootste deel van de chronische ziektes verdwijnt. Niet alleen voor onszelf, maar ook voor de overheid is echter een belangrijke rol weggelegd. De voedingsindustrie heeft sterk belang bij het verkopen van producten die niet gezond zijn, terwijl ze dat wel suggereert. De overheid moet helpen door de voedingsindustrie beperkingen op te leggen. Ik kan natuurlijk wat roepen, maar de invloed van reclame zal altijd vele malen groter zijn.”
Hoe verwacht je dat de behandeling er in de toekomst uitziet?
“Ik hoop dat leefstijl een prominenter onderdeel van de behandeling wordt, dan is medicatie minder nodig. Als je bij de dokter komt en je krijgt alleen te horen dat je pillen moet slikken, is dat natuurlijk minder leuk dan dat het beter met je gaat omdat je het zelf hebt gedaan.”
Dr. Dirkjan van Schaardenburg is reumatoloog in Reade en hoogleraar reumatologie aan de Faculteit der Geneeskunde van de Universiteit van Amsterdam.