Je hebt mantelzorgers in alle soorten en maten. Van elke week een boodschap doen voor je buurvrouw tot het verhaal van Doortje, waarmee deze gezondNU opent. Socioloog Wilco Kruijswijk geeft tips om ‘zorgen voor een ander’ een gezonde plek in je leven te geven.
Als het aan Kruijswijk ligt, stappen we af van de beleidsterm ‘mantelzorg’ en verzinnen we een heel nieuwe naam die veel beter de lading dekt. “We zorgen allemaal voor elkaar. Dat begint al met een moeder en dochter die elke donderdag samen naar de markt gaan. Naarmate de jaren verstrijken, draagt de dochter de zware tassen voor haar moeder. Als het lopen moeilijker wordt, geeft ze de boodschappen thuis af en als ze er dan toch is, gooit ze meteen de stofzuiger door het huis. Omdat ze elke donderdag bij haar moeder is, wordt ze als vanzelf aanspreekpunt voor de thuiszorg.”
Mantelzorger word je dus meestal niet van de een op de andere dag. “In de loop der jaren is geleidelijk het vanzelfsprekende elkaar helpen verandert in mantelzorg. Wanneer die omslag plaatsvindt, is niet altijd exact zeggen. Veel mensen herkennen mantelzorg niet als mantelzorg, omdat je er in ‘rolt’ en het vaak heel vanzelfsprekend voelt.”
Intensieve momenten
Mantelzorg is bijzonder waardevol, is de ervaring van de socioloog. “Als je mantelzorgers vraagt of ze die heftige periode over zouden doen, zeggen negen van de tien: ‘Ja!’ Zonder twijfel, zonder voorbehoud. Zeker als de zieke niet meer beter wordt en komt te overlijden, maak je samen iets bijzonders mee. In zo’n fase vervalt alle franje. Mensen die zo ziek zijn, kunnen niet langer hun kwetsbaarheid verbergen. Daardoor kom je in gesprek veel eerder tot de kern. Dat levert mooie, intensieve, gelukzalige momenten op. Mantelzorg is in die zin ook een belangrijke zingevingsfactor. Want wat is er mooier dan degene van wie je houdt te helpen om minder pijn te hebben of zich prettiger te voelen?”
Daarbij ontdek je soms ook nieuwe talenten bij jezelf. Kruijswijk: “Neem vindingrijkheid. Mantelzorgers maken het leven met ziekte of handicap vaak zo ‘normaal’ mogelijk met kleine, slimme aanpassingen. Met trillende handen een bladzijde omslaan is bijvoorbeeld verdraaid lastig. Nou heb je daarvoor apparaten, maar ooit kwam iemand op het lumineuze idee om bij een naaiwinkel een rubberen vingerhoed te kopen. Dat geeft net wat meer grip, waardoor je zo’n apparaat niet meteen nodig hebt. Bijna elke mantelzorger is zo op eigen wijze creatief bezig met het vinden van oplossingen.”
Lief, leed en valkuilen
Soms heeft mantelzorg een tijdelijk karakter. Pas als het iets langdurigs wordt, gaat het soms problemen geven. “We weten dat je niet om je werk heen kunt en ook niet om mantelzorg. Dus wat lever je in? Vrije tijd. Er komt soms een punt dat je zo weinig tijd overhoudt dat het te veel wordt. Dan is het de kunst om ‘Ho, en nu ik’ te roepen. Je moet weten wat jouw manier is om te ontspannen en je batterij op te laden.”
De grootste valkuil is dat mantelzorgers vaak alles zelf willen doen, zegt Kruijswijk. “Dat moet je niet willen! We denken vaak dat mantelzorgers halve verpleegkundigen moeten zijn, maar hun kracht ligt in de welzijnssfeer. Lief en leed delen. Luisteren en gezelligheid bieden. Praktische hulp is ook belangrijk, maar zet dan wel de juiste mensen op de juiste plek neer. Laat iedereen doen waar hij goed in is en vul de lacunes op met hulp van buitenaf.”
De mogelijkheden voor extra hulp zijn legio en verschillen per gemeente, per situatie. “Lokaal zijn er vaak steunpunten waar je terechtkunt. En praktisch gezien heb je mantelzorgmakelaars die je het geregel met zorginstanties en gemeentes uit handen nemen en die veelal deels vergoed worden door ziektekostenverzekeraars. Dat kan een hoop onnodige stress wegnemen.”
Hallo buurvrouw!
In een samenleving waarin mannen en vrouwen beiden werken, samen zorgen voor hun gezin, en vaak niet meer in de buurt van familie wonen, moet je creatief worden in het vinden van zorgconstructies. “Denk aan alternatieve mantelzorg, buiten je eigen gezin om. Zo’n initiatief als ‘Thuis afgehaald’, waar buurtgenoten extra koken en waar jij voor een paar centen kunt aanschuiven, is fantastisch. Perfect voor mensen die niet meer zelf kunnen koken. Je vangt twee vliegen in een klap: je eet goed en versterkt je sociale contacten. Bij mantelzorg moeten we ook meer vanuit buurtschappen denken. Elke dag voor mijn buurvrouw met hernia koken gaat te ver. Maar als ik samen met mijn buren om de beurt wat aflever, is het geen probleem. Dus buren, verenig u!”
Checklist voor elke mantelzorger
1) Hoofd = kennis
Om goed te kunnen zorgen, moet je een bepaalde kennis hebben van een ziekte. Als je bijvoorbeeld je demente moeder wil helpen met gaan zitten, moet je weten dat je continu moet herhalen waar je mee bezig bent, anders vergeet ze dat. Zorg voor voldoende kennis, daardoor verloopt het zorgen makkelijker.
2) Hart = passie
Zorg dat je je hart kwijt kunt in wat je doet. Een vrouw die voor haar moeder zorgde, had een vriendin die het zo jammer vond dat ze haar zo weinig zag. De vriendin kwam met het idee om eens per week te lunchen en daarna naar het verzorgingstehuis te gaan om vervolgens met zijn drieën te gaan wandelen. Op die manier maak je mantelzorg leuker, waardoor je het langer volhoudt.
3) Je lijf = je kompas
Je lichaam is een thermometer voor je gesteldheid. Moeheid, hoofdpijn en rugpijn zijn vaak signalen dat je te veel hooi op je vork neemt en misschien even een stap terug moet doen. Voel wat je nodig hebt.
4) Je ziel = psyche
Weet wat jou zingeving brengt, wat echt betekenis geeft in het leven. Mantelzorg kan juist dat gevoel versterken.
Socioloog Wilco Kruijswijk, werkzaam voor Expertisecentrum Mantelzorg en Movisie, is expert en onderzoeker op het gebied van mantelzorg
Wegwijzers:
www.mantelzorg.info
www.ouderenwegwijs.nl
www.thuisafgehaald.nl – Vooral de optie Bijzonder thuisafgehaald past perfect bij mantelzorgen. Een kok en buurtgenoot kunnen zo aan elkaar gekoppeld worden.