Bijna elk sprookje eindigt met ‘… en ze leefden nog lang en gelukkig’. Met zijn boek Wegwijzers naar een hemel op aarde helpt psycholoog en gezondNU-columnist René Diekstra zijn lezers om dit sprookje werkelijkheid te laten worden. “Zorg dat je doelen nooit opraken.”
Wat zijn de belangrijkste lessen uit uw boek?
“Er zijn genoeg mogelijkheden om voor jezelf en voor de mensen om je heen een hemel op aarde te creëren. Maar je moet ze wel benutten. Het boek staat vol aanwijzingen die kunnen helpen. Persoonlijk had ik veel aan wat ik in 1988 leerde toen ik voor de Verenigde Naties in vluchtelingenkampen in Thailand werkte. Dagelijks zag ik de afschuwelijkste taferelen. In mijn team zat een Cambodjaanse arts die me leerde hoe daarmee om te gaan. Leven was voor hem als het bewonen van een huis met vijf kamers: een werkkamer, een relatiekamer, een gezondheidskamer, een vrijetijdskamer en een zingevingskamer. Op gelukkige dagen, maar ook op de meest vreselijke dagen probeerde hij in iedere kamer wat tijd door te brengen. Het hielp hem alles een plaats te geven. Op de langere termijn probeerde hij zijn aandacht, energie en tijd zo evenwichtig mogelijk over die kamers te verdelen. Geluk is een kwestie van evenwicht. Dat kun je alleen behouden als je je innerlijk huis goed onderhoudt.”
Hoeveel tijd moeten we dan in iedere kamer doorbrengen?
“Een leven niet onderzocht is een leven niet geleefd. Je kunt zelf onderzoeken welke kamers voor jou het belangrijkst zijn en in welke kamers jij dus meer of minder energie wilt steken. Op het moment dat je leven in overeenstemming is met je idealen en je dromen, dan leef je het leven adequaat. Maar verwaarloos je bepaalde kamers, dan blokkeer je een belangrijk ander deel van je leven. Je relaties of spiritualiteit negeren ten behoeve van je werk bijvoorbeeld, maakt als het ware iets dood wat ook levend moet blijven. Je mist dan bovendien kansen om andere kanten van jezelf beter te leren kennen. Kansen om je leven te vervolmaken.”
Hoe zorgen we dat we gelukkig honderd worden?
“Om gelukkig te leven zou je de volgende vier ‘dingen’ goed moeten kunnen: liefhebben, werken, goed omgaan met verliezen in je leven en je verantwoorden. Vooral dat laatste – verantwoording afleggen over de beslissingen die je neemt – is essentieel. Zowel de vaardigheid daarin is belangrijk als de bereidheid daartoe. Verantwoorden wordt vaak in een sfeer van ‘beschuldigen’ en ‘in gebreke stellen’ geplaatst, terwijl het eigenlijk om ontwikkeling en ontplooiing gaat. Je willen en kunnen verantwoorden is psychologisch groeien. En dat stelt ons in staat gelukkig en betekenisvol te leven.”
Wat kunnen we dan winnen door verantwoording af te leggen?
“Veel. Het geeft je de kans keuzes en beslissingen te verhelderen voor de ander of voor jezelf. Je maakt ze inzichtelijk en daardoor beter aanvaardbaar, of ten minste begrijpelijker. De relatie met de ander verbetert. Daarnaast leer je – door uit te leggen wat je voelt en waarom je iets besluit – ook jezelf beter kennen. Zelfverantwoording leidt tot fundamentele, persoonlijke inzichten. En het doet heel simpel je tolerantie naar anderen toenemen. Hechte relaties en zelfkennis zijn twee peilers voor gezondheid en geluk.”
Welke valkuilen kunnen we tijdens ons leven tegenkomen?
“Ik merk dat mensen vaak wel oud willen worden, maar het niet willen zijn. Vanaf een bepaald moment vinden we het moeilijk om onze leeftijd te noemen, terwijl het alternatief (de dood) veel erger is. Een grote valkuil is dat je datgene wat noodzakelijkerwijs gebeurt (aftakeling, verandering van uiterlijk, minder invloedrijk zijn) niet accepteert. Dat je blijft vasthouden aan wat ooit was en dat dit je verbittert. Stel je als doel gracieus oud te worden. Dit bedoel ik in de zin van sierlijk, maar vooral in de zin van wijs en dankbaar. Zoals de man in mijn boek die door een ruggenmerginfarct werd getroffen. Hij was gehandicapt en had bovendien altijd pijn. Op mijn vraag hoe waardevol hij het leven nog vond, antwoordde hij: ‘Zolang ik nog schoonheid kan ervaren, wil ik leven.’ Dat is gracieus. Sierlijk en met een zekere erkentelijkheid tot het leven. Schoonheid kunnen ervaren hield hem gaande. Het was zijn reden tot leven. En om met de woorden van Friedrich Nietzsche te spreken: ‘Hij die een reden tot leven heeft, kan vrijwel alle omstandigheden verdragen.’”
Hoe worden we gracieus oud?
“Zorg dat je doelen nooit opraken. Leef waarachtig door voldoende tijd door te brengen in iedere kamer van je innerlijke huis. In je jeugd heb je allerlei toekomstdromen, maar heel vaak durven mensen die dromen niet na te jagen door bijzaken als faalangst of leeftijd (nu ben ik te oud). Leer dus goed te onderscheiden wat hoofd- en bijzaken zijn en ga voor de hoofdzaken. Als het vroeger een droom was viool te leren spelen, waarom zou je die droom dan niet alsnog waarmaken? Veel te veel mensen halen hun potentiële emotionele, sociale of intellectuele grootheid niet uit zichzelf uit angst tekort te schieten. Dat is doodzonde. Het is nooit te laat om alsnog je doelen na te streven. Of de kamers van je innerlijk huis op te schonen en nieuwe doelen te vormen.”
Wat zijn uw eigen doelen?
“In 2011 overleed een van mijn beste vrienden. Hij bleef tot zijn dood waardig en gracieus. In mijn toespraak op zijn begrafenis verzocht ik de aanwezigen voor hem te applaudisseren. Applaus is het grootste compliment dat je een dode kunt geven. De meest directe uitdrukking van dank: ‘We weten dat we je moeten laten gaan, maar we stellen het op prijs hoe je was en dát je er was.’ Ik hoop dat op het moment dat ik overleden ben de mensen ook op deze manier voor mij zullen klappen. Dat ik voor hen een zekere mate van betekenis had. Dan had ik dat ook voor mezelf. Het is een van mijn belangrijkste doelen om net als mijn vriend gracieus te blijven tot het einde.”
Is het als we ouder zijn makkelijker om positief in het leven te staan?
“Voor een deel is dat zo. Ouderen gaan bijvoorbeeld wijzer om met conflicten. Ze zien in dat het niet handig is om daar energie in te steken en zijn eerder bereid tot compromissen. Daarnaast wordt goed omgaan met verliezen belangrijker naarmate je leeftijd vordert. De begrensdheid van het bestaan wordt realiteit. Ik weet niet of het dan automatisch ook makkelijker is hiermee om te gaan. Wat ik hoop is dat mensen door dat bewustzijn meer van de tijd genieten die ze nog hebben. Dat ze hun energie steken in doelen die hun leven completeren en niet gaan lopen kniezen.”
Is een lang leven een voorwaarde om voor onszelf en anderen een hemel op aarde te creëren?
“Sommige ingrijpende gebeurtenissen worden op je pad geworpen en dan heb je pech gehad. Maar er is een ander stuk van geluk dat je zelf kunt scheppen. En wanneer je langer leeft, heb je meer gelegenheid om dat eigen geluk te creëren. Kortom: een langer leven biedt meer kans op een gelukkiger leven. Maar je leeft alleen lang en gelukkig als je die kans ook benut.”
Hoe ziet u uzelf als u honderd bent?
“Ikzelf beschouw de tijd die ik heb steeds meer als cadeau. En ik heb mezelf voorgenomen dat voor de rest van mijn leven te blijven doen. Als ik de honderd haal, hoop ik dat er op dat moment nog steeds mensen zijn die me – net als nu – om advies vragen. Ik heb niet de neiging om advies op te dringen. Maar als mensen het willen, vind ik het vrijwel altijd zinnig daar energie in te steken. Ik zou, zogezegd, wel tot in de eeuwigheid adviseur willen blijven.”