Als er iets onmisbaar is voor een gezonde metamorfose is dat wel de darm. En als er iemand is die daar alles van weet, is dat Giulia Enders. Zij schreef een vrolijk boek over haar favoriete orgaan en scoorde een bestseller. ‘Preventie is ook een taak van artsen.’
Welke metamorfose heb je zelf ondergaan dankzij je darm?
“Mijn armen en benen raakten na een antibioticakuur volledig bedekt met waterige wondjes. Ik was pas zeventien en wilde niet de rest van mijn leven cortisone (hormoonzalf, red.) smeren. Op zoek naar informatie ontdekte ik de link met de darm. Vanaf dat moment begon ik in plaats van mijn huid mijn darm te behandelen, met gezonde voeding, probiotica en door bijna geen gluten meer te eten en helemaal geen melkproducten meer. Tegenwoordig kan ik aan mijn lichaam zien hoe het met me gaat. Op dit moment heb ik op mijn linkerelleboog een plekje. Een waarschuwingssignaal. Maar in vergelijking met hoe het was, gaat het uitstekend.”
Darmconditie heeft vanouds de belangstelling van de alternatieve geneeskunde. Hoe reageerden je (toekomstige) collega’s op je boek?
“Van die kant niets dan lof. Alternatief en regulier zijn in Duitsland zeer sterk gescheiden. Ik studeer medicijnen, dat is dus regulier. Daarom heb ik alles wat ik beweer steeds gedubbelcheckt met de wetenschappelijke literatuur. Ik was bijzonder opgelucht toen artsen me zeiden dat ze geen fout in het boek konden vinden. Maar wat ik wél interessant vind, en wat men eerlijk zou moeten erkennen, is dat bijvoorbeeld de verbinding van de darm naar de hersenen tot voor kort totale esoterie was. In alternatieve kringen was dat al wijdverbreid. En reguliere artsen hebben daar, als je eerlijk wilt zijn, arrogant om gelachen.”
Ik heb geen klachten, dus mijn darm is gezond. Is het zo simpel?
“De vraag is waar je dat op baseert. Neem de stoelgang. Dat is zo’n taboe dat we er lange tijd sowieso niet over praatten. Dat merk ik in het ziekenhuis. Mensen menen dat het normaal is wat ze daar sinds twintig jaar produceren, terwijl het goed beschouwd zo ongeveer diarree is. Maar goed, als iemand aangeeft zich prettig te voelen, meestal een normale stoelgang heeft met een geur die te verdragen is, zelden last heeft van buikpijn of verstopping, dan hoef ik niet verder te pulken. Een bevestiging onder de microscoop kan, maar maakt eigenlijk niet uit. Want bij gezondheid gaat het erom of we ons lekker voelen.”
Wat zijn de grootste misvattingen over onze darm en de zorg ervoor?
“Dat de darm een soort dom stuk slang is. Diëten waarbij je maandenlang alleen nog zus of zo eet. Of dat je moet zorgen dat je darm gewassen wordt, bijvoorbeeld door zuiveringszout in te brengen en op verschrikkelijk harde wijze te proberen alles daar beneden schoon te krijgen. Alsof eten niet lekker mag smaken. Je kunt heus weleens wat ‘fouts’ eten of iets wat op de langere termijn niet zo gezond is. Als je je darm verder fatsoenlijk behandelt, kan hij dat echt wel aan. Je kunt niet meer zoveel fout doen als je eenmaal weet hoe het werkt. Dan ontwikkel je genegenheid voor dat bijzondere orgaan en respect voor zijn prestaties. Ik geloof dat het een probleem is om alles met het hoofd te willen regelen. Dan negeer je je onderbuikgevoel.”
‘Wij zijn ons brein’, zegt een bekende Nederlandse hersenwetenschapper. Dat klopt dus niet?
“Het is de overheersende gedachte, maar wij zijn evengoed onze darm. Het grootste deel van alles wat daar gebeurt, gaat buiten de hersenen om. De meeste beslissingen neemt de darm zelf. Samen met tot wel twee kilo darmbacteriën produceert hij verschillende vitaminen, vetzuren en wel twintig verschillende hormonen. Serotonine is daar een mooi voorbeeld van. Dit hormoon is betrokken bij ons slaap- en eetgedrag en onze stemming. De bewondering voor de hersenen is ontaard; ons ‘ik’ is zoveel meer dan alleen onze hersenen.”
Depressies en angstaanvallen: welke rol speelt de darm daarbij?
“Onze hersenen worden niet lastiggevallen met elke ongekauwde boon. De spijsvertering heeft een eigen zenuwstelsel om daarmee af te rekenen. Bij mensen met het prikkelbaredarmsyndroom (PDS) functioneert dat anders. Experimenten lieten zien dat een kleine zwelling in hun darm activiteit veroorzaakt in een hersengebied dat onprettige emoties verwerkt. Bij gezonde proefpersonen gebeurde niets. Onpasselijkheid en onprettige gevoelens kunnen dus via de darm-hersen-as ontstaan. Zowel de hersenen als de darm kunnen door middel van het stresshormoon overgeven of diarree veroorzaken. En elke vorm van stress activeert zenuwen die onze spijsvertering afremmen, de slijmproductie terugbrengen en de doorbloeding van de darm verminderen. Langdurige stress verzwakt de darmwand, die prikkelbaar wordt, en in het veranderende milieu gedijen de verkeerde bacteriën. Zowel bij PDS als bij darmziekten waar zichtbare schade ontstaat, zoals de ziekte van Crohn, hebben mensen bovengemiddeld vaak last van angstaanvallen en depressies.”
Hoe ver reikt de invloed van darmbacteriën?
“Ze bepalen mede hoe we ons voelen en zouden zelfs weleens ons gedrag kunnen bepalen. Lactobacillus rhamnosus (JB-1) bleek depressieve muizen niet alleen op te peppen, de hoeveelheid stresshormonen in hun bloed verminderde ook. Bovendien verbeterde hun geheugen en leervermogen. In 2013 veroorzaakte een bacteriecocktail in gezonde mensen een verandering in hersengebieden die pijn en emotie verwerken. Toen onderzoekers de darmflora van twee groepen muizen verwisselden, werden de bange muizen moediger en andersom. De belofte is enorm, maar wat mij zorgen baart is dat de onderzoeken, bijna duizend per jaar nu, alle kanten op gaan. Supercool voor de onderzoekers maar vreselijk voor artsen. Die hebben vervolgonderzoek nodig voor ze hun patiënten iets kunnen aanbevelen. Voor probiotica bij antibiotica is nu trouwens zo veel bewijs dat het binnenkort in de richtlijnen wordt opgenomen.”
Wat is de overeenkomt tussen iemand die in zichzelf snijdt, een snelheidsduivel die verongelukt en een rat die naast de kattenbak gaat liggen?
“Dat ze hun aangeboren overlevingssignalen negeren. Misschien wel doordat andere belangen meespelen; bijvoorbeeld die van Toxoplasma gondii. Iedereen weet dat toxoplasmose gevaarlijk kan zijn voor ongeboren baby’s. Maar deze parasiet kan ook gezonde volwassenen in gevaar brengen. Dat werd onderwerp van onderzoek nadat bleek dat besmette ratten niet alleen hun angst voor kattenurine verliezen, maar er zelfs een voorkeur voor ontwikkelen. Katten zijn gastheer van toxoplasma. Alle andere dieren zijn een tussenstation, onderweg naar een kattendarm. De roekeloze ratten deden de vraag rijzen of toxoplasma ook mensen ertoe bewegen kan zich in gevaar te brengen. Dat lijkt inderdaad zo te zijn. Mensen met toxoplasma blijken niet alleen kattenurine anders te beoordelen, mannen zelfs nog positiever dan vrouwen, ze zijn ook vaker betrokken bij verkeersongelukken. Toxoplasma nestelt zich onder andere in het angstcentrum, het geurcentrum en dicht bij een hersengebied dat alle mogelijke beslissingen afweegt. Een beetje eng is het misschien wel. Het kan echter ook een opluchting zijn dat we processen beginnen te begrijpen die we tot nu toe ons ‘lot’ noemden.”
Pro- en prebiotica, voeding en hypnose: in je boek komt alles aan bod. Maar waarom zo voorzichtig?
“Het gaat mij er niet om te zeggen wat je moet doen. Dat maakt mensen afhankelijk. Er is al zo waanzinnig veel buzz. Daar liep ik zelf ook tegenaan. De één zegt ‘eet veel zuurkool’, van de ander moet je alles eten wat groen is. Dan weer chiazaad of een ander superfood. Zo gezond! Maar waarom?! Of stress: stress is slecht. Maar ze leggen niet uit: wat gebeurt er door stress? Ik geloof dat je de beste beslissingen neemt als je goed geïnformeerd bent en positief gestemd. Dus ik waag me er ook niet aan te vertellen hoe iedereen zich moet voeden. Iedereen moet in alle rust naar zijn eigen lichaam luisteren. Al is het heus niet verkeerd als je weet welke producten zo ontworpen zijn dat de voedingsindustrie ons een beetje voor de gek kan houden met onze oude reflexen, maar in de regel kunnen we onze smaak blind vertrouwen.”
Een bestseller, uitgebracht in 37 landen. Ben je nou schrijver of arts?
“Arts. Ik wil geen slecht compromis sluiten tussen die twee. Ik ben blij met het succes, en de samenwerking met mijn zus Jill (die het boek illustreerde, red.) was supertof. Maar mijn hoofdargument is eruit en nu moet ik eerst maar eens een paar jaar werkervaring opdoen en een goede arts worden. Ik sluit ook niet uit dat ik meer projecten doe om mensen uit te leggen hoe ze verstandig met hun lichaam kunnen omgaan. Artsen nemen het niet zo serieus, maar preventie is ook een taak van artsen.”