De file, een kapot koffiezetapparaat, een hardop denkende collega. Iedereen ergert zich weleens aan iets of iemand. Leuk is anders. Toch hebben ergernissen soms nut (ja echt!). Waarom ergeren we ons? En hoe voorkomen we onterechte irritatie?

Je kunt je aan iets of iemand ergeren om tig redenen, maar er is één hoofdoorzaak, vertelt Arie Dijkstra, hoogleraar Sociale Psychologie van Gezondheid en Ziekte. “Je hele leven, dag in dag uit, heb je doelen. Mensen helpen, boodschappen doen, binnen vijf jaar een gezin stichten. Je ervaart ergernis als het hoofddoel wordt geremd. In je werkgeheugen komt alle informatie binnen en daar wordt opgemerkt dat een doel wordt geremd. Je brein gaat dan op zoek naar een probleemoplossing: hoe kan ik nu bereiken wat ik wil bereiken? Het selecteren en kiezen van zo’n oplossing kost werkruimte in je hoofd. De ergernis ontstaat wanneer je niet onmiddellijk een oplossing hebt. Dat komt bijvoorbeeld doordat je nog allerlei andere dingen aan je hoofd hebt. Je blijft dan steken bij het geremde doel en je blijft je ergeren.”
De eerste stap is je dus realiseren dat de ergernis voortkomt uit een geremd doel waarvoor je geen oplossing kunt bedenken. Waarom het doel wordt geremd, wat het over jezelf zegt en hoe je dit oplost, daar kom je achter met behulp van de stappenplannen en tips.

Stappenplan 1: Leer omdenken

Omdenken is hot! Ook bij ergernissen kan dit goed werken. Fijn: omdenken doe je al in twee stappen.

Stap 1: Maak van een probleem een feit

Een probleem kun je splitsen in feiten en verwachtingen. Belangrijk is om de verwachting los te laten en dingen te zien zoals ze zijn. Je maakt de stap van ‘ja, maar’ (het is niet wat het zou móéten zijn en dat is een probleem) naar ‘ja, en’ (het is wat het is). Het probleem dat zich voordoet is het vertrekpunt voor een nieuwe situatie waar je zelf ook tevreden mee kunt zijn.

Stap 2: Bekijk de nieuwe mogelijkheden

Door de feiten volledig te accepteren, kun je gaan kijken welke nieuwe mogelijkheden ontstaan. Een probleem bevat namelijk vaak de bouwstenen om een nieuwe mogelijkheid te creëren. Wat kun je met het gegeven feit doen? Wat is het dat je wilt? Je lost niet zozeer het probleem op, maar gaat anders denken. Positief denken is hierbij belangrijk. Val je bijvoorbeeld in de vijver, voel dan in je zakken of er vis in zit. Een andere manier van omdenken is het ‘geluk bij een ongeluk-scenario’. Zo gaan volwassenen zeuren als het regent. Kinderen dansen in de plassen.

Stappenplan 2: Kijk in de spiegel – van ergernis tot zelfinzicht

Van ergernissen en irritaties kun je veel leren. Over jezelf, vooral. Als je deze stappen doorloopt bij het hebben van een ergernis, krijg je meer zelfinzicht en kun je een betere versie van jezelf worden.

Stap 1: Wat zijn je zwakke punten?

Als je ontstemd bent over iemands gedrag, kan dat ook te maken hebben met jaloezie. Wat de ander heeft, wil jij ook. Ook negatieve trekken van jezelf waar je voortdurend tegen vecht kunnen ergernis opwekken als je ze bij andere mensen uitvergroot ziet (en die mensen geen poging lijken te doen om daarin te veranderen). Wees je bewust van je zwakke punten en leer ermee om te gaan.

Stap 2: Welke behoeftes heb je?

“Ergernissen zijn vaak het gevolg van een onderliggende emotie of behoefte,” vertelt gezondheidspsycholoog Kemal Inci. Zoek dus niet naar een zondebok, maar kijk naar jezelf. Duik naar binnen en kijk wat je mist. Hoe blijer je zelf bent, hoe minder je je ergert aan iets of iemand. Een ergernis als ‘Je hebt alles weer alleen besloten’ wordt ‘Ik heb behoefte aan samenwerking en overleg.’ De ergernis ‘Wat ik ook doe, je bent nooit tevreden’ wordt ‘Ik heb behoefte aan waardering.’ Inci: “De ander kan de aanleiding zijn dat je pijn of boosheid voelt, maar de oorzaak ligt mogelijk in je onvervulde behoeften. Vraag jezelf dus in welke behoefte niet wordt voorzien en hoe je wel kunt bereiken wat je wilt bereiken.”

Stap 3: Wat zijn je normen en waarden?

Dat waar jij je aan ergert, gaat vaak in tegen je normen en waarden. Zet je ergernissen eens op een rijtje en bekijk welke normen en waarden daarbij passen. Door dit te beseffen, weet je ook beter waar de ergernissen vandaan komen en kun je ze misschien makkelijker loslaten of er écht iets aan doen.

Stappenplan 3: Ergernissen bespreekbaar maken

Erger je je aan iemand en wil je dit bespreken met degene? Dat kan! Zowel in een relatie als op de werkvloer.

Stap 1: Kijk in de spiegel

Ondervraag eerst jezelf, voordat je het gesprek aangaat met de ander. Waarom reageer je geïrriteerd? Waarom stoort het gedrag je? Waarom raakt het je persoonlijk? Wees hierbij rationeel: wat zijn de feiten, wat is zijn schuld, wat is jouw schuld en wat zijn de opties? Als je ontploft omdat je collega op eigen houtje iets heeft ondernomen, zal hij die heftige reactie niet begrijpen. Je hebt het namelijk niet over waar het eigenlijk over gaat, bijvoorbeeld dat je er waarde aan hecht om dingen te overleggen en betrokken te worden bij besluiten. Door dat laatste uit te spreken, heb je een open gesprek.

Stap 2: Wees een giraffe, geen jakhals

Kritiek op iemands persoonlijkheid roept weerstand op en laat een conflict eerder escaleren. Spreek dus in algemene, concrete termen, leg het probleem bij jezelf (begin je zinnen met “Ik heb het idee dat …”) en blijf niet in details hangen. Neem ook verantwoordelijkheid voor jouw deel van de situatie. Dit wordt de ‘giraffe-of-jakhalscommunicatie’ genoemd: de jakhals denkt primair en instinctief, de giraffe overziet het geheel en staat erboven.

Stap 3: Doe het vriendelijk

Wees vriendelijk, dan komt de boodschap beter aan. We zijn snel geneigd sarcastisch en aanvallend uit de hoek te komen, maar dat werkt averechts. Laat je collega weten dat je de samenwerking waardeert, ondanks de irritatie.

Stap 4: Doe het niet wanneer je je ergert

Je herkent het vast: praten in het heetst van de strijd werkt averechts. Ergernis wekt agressiviteit op en je gaat snel dingen zeggen waar je achteraf spijt van hebt.

Tips als iemand zich aan jou ergert

1. Wijs niet meteen terug. Blijf rustig en ga niet meteen vertellen waar jij je aan stoort. Luister naar wat diegene te vertellen heeft en probeer het te begrijpen.
2. Relativeer. Ergernis zegt niet iets over jou als persoon, maar alleen iets over jouw gedrag of een karaktertrek.
3. Zie het als een gunst. Probeer kritiek te zien als een gunst die iemand je verleent in plaats van als een aanval. Durf kritisch naar jezelf te kijken, zodat je het in de toekomst kunt voorkomen. Soms moet je het ook naast je neer durven leggen; iemand kan zich ten onrechte aan je ergeren.

5 anti-ergernistips

1. Tel tot tien. Een cliché, maar het helpt. Vooral als je de neiging hebt om uit te vallen tegen iemand als je geïrriteerd bent.
2. Verander van perspectief. Kemal Inci: “We nemen vaak waar en meten dat aan eigen behoeften en doelen. Probeer om de werkelijkheid vanuit het perspectief van de ander te bekijken. Waarom doet diegene wat hij doet?”
3. Stel een actieplan op. Arie Dijkstra: “Bereid een actie voor op het moment dat je nog wel genoeg ruimte in je hoofd hebt en een oplossing kunt bedenken voor het probleem. Bijvoorbeeld: als ik in de rij sta en het gaat niet snel genoeg, dan ga ik het nieuws lezen op mijn telefoon. Op het moment dat die situatie zich daadwerkelijk voordoet, wordt het actieplan automatisch geactiveerd.”
4. Ontspan. Hoe blijer je zelf bent, hoe minder je je ergert aan je omgeving. Bedenk: wat heb ik nodig? Hoe vaak ontspan ik? Doe ik voldoende dingen die ik leuk vind?
5. Prioriteer je doelen. Arie Dijkstra: “Iedereen heeft doelen, maar soms heb je er te veel tegelijkertijd. Bedenk welk doel op dit moment het meest belangrijk is en besteed daar aandacht aan. Grote kans dat het rustiger wordt in je hoofd én je het doel beter kunt uitvoeren.”

Leer van het boeddhisme

We kunnen een voorbeeld nemen aan boeddhisten, vindt Kemal Inci. “Boeddhisten nemen de situatie zoals die is, doen wat ze kunnen en zitten in de acceptatiestand. Zij ergeren zich minder snel.”

Tip: Boeddha aan de bar
Meditatie, relaxed omgaan met dagelijkse stress en ervaren hoe je een sprankje positiviteit kunt brengen in de soms donkere (kroeg)wereld om je heen: het komt allemaal aan de orde in dit boek.
Boeddha aan de bar, Lodro Rinzler (€ 16,50)

Deskundigen:

• Kemal Inci is gezondheidspsycholoog en senior consultant.
• Arie Dijkstra is hoogleraar Sociale Psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en gespecialiseerd in de psychologie van gezondheidsgedrag en verslavingen.