Ons lichaam is een geoliede machine. Als de motor (ons hart) goed draait, pompt hij effectief de brandstof (zuurstof en voedingsstoffen) naar elke uithoek van ons lichaam.

Het hart is feitelijk een krachtige, holle spier die al het bloed via de bloedvaten door het lichaam pompt. Hierdoor krijgen alle cellen in de spieren, organen en hersenen op tijd zuurstof en voedingsstoffen en ze kunnen daardoor werken.

Dit kloppen van het hart is een onvermoeibaar systeem: gemiddeld klopt het hart zestig tot zeventig keer per minuut. Per dag is dat ruim negentigduizend keer.

Bij hardlopen of spanning gaat het hart sneller kloppen omdat de spieren meer zuurstof nodig hebben. De hartslag kan dan oplopen tot meer dan honderd slagen per minuut.

Bij iedere samentrekking van het hart wordt het bloed de slagaders ingeduwd zodat de weefsels zuurstof en voedingsstoffen krijgen. Dit transport loopt via het netwerk van slagaders en haarvaten. Op de terugweg neemt het bloed via de aders het zuurstofarme bloed mee. Zo vinden afvalstoffen en kooldioxide hun weg naar buiten.

De druk die ontstaat bij het rondpompen van het bloed, wordt de bloeddruk genoemd. De bloeddruk is de druk op de binnenwand van de slagaders van de grote bloedsomloop. Deze is het hoogst als het hart het bloed in de slagaders pompt en het laagst als het hart ontspant. Om die reden wordt de bloeddruk altijd met twee getallen aangeduid.

Een gezond hart, een gezonde bloedsomloop en gezonde bloedvaten zijn cruciaal voor een energiek en vitaal leven. Er is dus alle reden het hart en de bloedvaten in goede conditie te houden. Dit hoofdstuk geeft daarvoor waardevolle suggesties.

Een fit hart

De gezondheid van het hart hebben we deels in eigen hand. Er is een aantal effectieve manieren die zorgen dat het hart in goede conditie blijft:

• Zorg elke dag voor een halfuur beweging, het liefst in de buitenlucht.
• Eet bewust. Daarmee wordt een gevarieerd menu bedoeld dat rijk is aan verse producten en volop vitaminen en mineralen. Er zijn veel voedingsproducten die specifiek bijdragen aan een gezond hart – zie daarvoor het hoofdstuk ‘eten voor een gezond hart’.
• Stop met roken.
• Vermijd overgewicht.
• Voorkom aanhoudende stress.

Eten voor een gezond hart

Wie zoekt naar gezonde voeding voor hart en vaten, kan het best zijn blik naar het zuiden richten. Dat wil zeggen: naar Zuid-Europa met haar mediterrane dieet. Wetenschappers, artsen en diëtisten; iedereen onderschrijft het belang van dit dieet voor een goede gezondheid.

Het mediterrane dieet is gezond omdat het veel gezonde vetzuren bevat (in olijfolie en vis), veel antioxidanten (in groente en fruit), veel vezels (in noten, volkorenproducten en peulvruchten) en de bio-actieve stof flavonoïde (in rode wijn).

Wie met voeding zijn hart wil verzorgen, kan dus dagelijks een keuze maken uit deze ingrediënten. Concreet betekent dat veel verse groente, fruit, volkorenproducten, olijfolie, yoghurt en vette vis eten. Denk ook aan olijven, noten en zaden en (met mate) wijn. Gebruik het liefst onbewerkte, biologische voedingsmiddelen.

Wees spaarzaam met vlees. Wie vlees wil eten, kan biologische kip, kalkoen of mager vlees kiezen. Wees spaarzaam met zout, breng gerechten liever op smaak met kruiden (bijvoorbeeld Herbamare) en specerijen.

Vermijd tot slot kunstmatig geharde (transvetzuren) en bewerkte vetten (in bijvoorbeeld kant-en-klaar maaltijden, chips, patat, bakkerijproducten, bak- en braadoliën en ander fabrieksvoedsel).

Transvetzuren

Transvetzuren zijn van nature onverzadigde vetzuren die door de voedingsindustrie via een chemisch proces (hydrogenatie) kunstmatig verzadigd worden. Een andere term die hiervoor vaak wordt gebruikt is ‘harden’. Op de ingrediëntenlijst van voedingsmiddelen waarin transvetzuren voorkomen staat meestal ‘gehydrogeneerd plantaardig vet’ of ‘gehard plantaardig vet’. Deze transvetzuren worden veel gebruikt in de industrie omdat ze (in tegenstelling tot natuurlijke oliën) niet vloeibaar, lang houdbaar en relatief makkelijk te verpakken zijn.

Het feit dat vetten een slechte reputatie hebben en als ongezond worden beschouwd, is vooral te wijten aan deze transvetzuren. Onverzadigd vet, bijvoorbeeld vloeibare olie die rijk is aan onverzadigde vetzuren, is echter helemaal niet ongezond. Deze vetten passen juist uitstekend in een gezond voedingspatroon.

5x Het hart en de weegschaal

• Een gezond gewicht is belangrijk voor een gezond cholesterol en een goede bloeddruk.
• Hoewel vrouwen meer problemen hebben met hun gewicht, zijn het juist de mannen die vaker te dik zijn.
• Overgewicht is niet alleen een kwestie van te veel eten, maar ook te weinig bewegen.
• Vermijd witte suiker en wit meelproducten en kies liever voor natuurlijke zoetmiddelen zoals honing en biologische vruchtenstropen en voor volkorenproducten. Probeer niet teveel te snoepen.
• Het ideale gewicht is vaak dichterbij dan we denken; vaak is een paar kilo eraf al genoeg om gezond te blijven.

Kostbaar bloed

Bloed heeft een aantal belangrijke functies in het lichaam:

• Transport van zuurstof -Zuurstof die bij de ademhaling is opgenomen, bindt zich aan hemoglobine in de rode bloedlichaampjes en bereikt zo de cellen in het hele lichaam.
• Transport van koolzuur (koolstofdioxide) – Dit afvalproduct van de stofwisseling gaat via het bloed naar de longen waar het wordt uitgescheiden en uiteindelijk uitgeademd.
• Transport van stoffen – Hormonen, vitaminen en mineralen, uitscheidingsproducten, voedingsstoffen, afweerstoffen (waaronder antilichamen) worden via het bloed getransporteerd.
• Regelen van de lichaamstemperatuur – Bij de stofwisseling komt warmte vrij. Het bloed zorgt voor de afvoer van warmte. Soms is juist warmtetoevoer nodig, bijvoorbeeld in de winter om te voorkomen dat we koude handen of voeten krijgen. Ook dan zorgt het bloed voor regulering.
• Handhaving van de juiste zuurgraad – Normaal is het bloed iets zuur (alkalisch). De zuurgraad (de pH-waarde) is afhankelijk van de hoeveelheid basische en zure stoffen die zijn opgelost in het bloed. Hier komt de term zuur-base-evenwicht vandaan. De normale pH-waarden van het bloed liggen tussen de 7,35 en 7,45. Om de zuurgraad van het bloed te controleren kan het lichaam onder andere de ademhaling aanpassen. Door sneller te ademen daalt de zuurgraad van het bloed, door langzamer te ademen stijgt de zuurgraad.
• Stelpen en stollen – Bij een bloeding uit een wond klonteren bloedplaatjes samen. Ook bevat het bloed stollingsfactoren die actief worden zodra er een beschadiging van het weefsel optreedt.
• Afweerfuncties –  Het bloed bevat onder meer witte bloedlichaampjes die binnendringende micro-organismen opeten.

Wat is wat?

Aders: vervoeren het bloed vanaf de weefsels naar het hart.

Bloeddruk: de druk die het bloed op de binnenwand van de slagaders uitoefent.

Bloedgroepen: rode bloedlichaampjes van elk mens kunnen globaal in vier groepen worden ingedeeld: A, B, AB en O. Daarnaast is er nog een indeling van resuspositief en resusnegatief.

Bloedsuiker: glucose, een belangrijke energieleverancier.

Haarvaten: kleine bloedvaten die de slagaders en aders met elkaar verbinden. Hier vindt de uitwisseling van zuurstof, kooldioxide, voedingsstoffen en afvalstoffen plaats.

Hemoglobine: de rode bloedkleurstof die zit opgeslagen in rode bloedlichaampjes. Het is een verbinding van een eiwit (globine) en een ijzerhoudende stof (haem).

Kleine bloedsomloop: loopt via het hart naar de longen en weer terug. In de longen wordt zuurstof opgenomen en kooldioxide (‘koolzuur’) afgestaan. De grote bloedsomloop voorziet de rest van het lichaam van bloed.

Kransslagaders: voorzien de hartspier van bloed.

Slagaders: transporteren het bloed van het hart af, naar de weefsels.