Wat de crisis ons werkelijk kost
De banken zijn gered, maar mensen vallen om – dat blijkt uit gezondNU-onderzoek. Sinds het uitbreken van de crisis hebben we meer stress, meer zorgen en meer slapeloze nachten. Opzienbarend resultaten over de werkelijke prijs van de crisis.
‘De economie trekt aan’, zeggen de economen. ‘De crisis is bijna voorbij’. Maar is dat wel zo? In mijn omgeving merk ik daar in elk geval niets van. In mijn vrienden- en kennissenkring viel een aantal ontslagen. Ook een van mijn beste vrienden stond na tien jaar ineens op straat. Hij zag zijn ontslag niet aankomen, maar zat niet lang bij de pakken neer. Met zijn ervaring had hij zo weer een nieuwe baan, dacht hij. De banen bleken niet voor het oprapen te liggen. Een halfjaar later zit hij nog steeds thuis. De bijstand dreigt. De wallen onder zijn ogen worden met de week dikker. ‘Ik lig er ’s nachts wakker van’, zei hij deze week. ‘Hoe moet dat straks met de hypotheek? Hoe moet het met de kinderen?’
Is hij een uniek geval? Of is er sprake van een tendens? Helaas het laatste, blijkt uit onderzoek van gezondNU (uitgevoerd door bureau KIEN). Nederland is een land geworden vol zorgen en financiële stress.
Slapeloze nachten
De resultaten geven te denken. Zo zegt meer dan een kwart van de Nederlanders (27 procent) sinds de crisis wel eens wakker te liggen vanwege geldzorgen. 6 procent heeft er zelfs vaak slapeloze nachten van. 35 procent van de mensen heeft soms het gevoel de grip over zijn financiën te verliezen.
We leggen de cijfers voor aan huisarts Metta Hofstra. Heftige cijfers, zegt ook zij. Maar ze is er niet verbaasd over. “Ik zie in mijn praktijk veel patiënten die ontslagen zijn of worden en daardoor fors in de problemen zijn gekomen. En niet alleen zíj komen in de problemen. Mensen die nog wel een baan hebben moeten harder werken. Daardoor raken ze overbelast. Ik kom veel mensen tegen die ik twintig jaar geleden overspannen zou hebben genoemd maar waarbij het nu acceptabel lijkt dat ze snel aangebrand, labiel en onverschillig zijn en nog gewoon doorwerken. Ik heb het gevoel dat alles steeds maar sneller moet en dat steeds minder mensen het nog kunnen bijbenen. Ik vind het een zorgelijke tijd.”
Tanden op elkaar
Ook dat herken ik in mijn eigen omgeving. Mijn beste vriendin is manager bij een bedrijf waar een aantal reorganisaties hebben plaatsgevonden. Een aantal mensen zit ziek thuis, waaronder haar chef. Mijn vriendin en de collega’s die nog over zijn doen nu hetzelfde werk met minder mensen. Dus werkt ze bijna elke avond over en krijgt ze de verantwoordelijkheden van haar chef er nog bij. Ze loopt op haar tandvlees en het zou mij niets verbazen als ze binnenkort zelf ook omvalt. Gas terug nemen is uitgesloten. Dan komt er nog meer werk op de schouders van haar collega’s. Bovendien: als er straks nog meer ontslagen vallen, wil zij niet bij die groep horen. De tanden op elkaar dus. Zij is niet de enige die de verhoogde werkdruk aan den lijve ondervindt. Uit het onderzoek blijkt dat 36 procent van de mensen meer stress ervaart op zijn werk. Bovendien wordt er een hoop meer over werk gepiekerd dan voor de crisis (25 procent).
Vluchten of vechten
De hamvraag is natuurlijk wat al die stress en zorgen met ons doen? Een beetje spanning kunnen we best aan. Sterker: we zijn door de natuur uitgerust met een indrukwekkend reactiemechanisme om alle gevaar –of dat nu een woedende beer is of een verhoogde werkdruk- te ontwijken.
Zodra het gevaar dreigt, maakt ons sympathische zenuwstelsel ons binnen mum van tijd klaar om terug te vechten of om te vluchten. Vandaar dat het mechanisme ook wel 'fight or flight'-reactie wordt genoemd. Er komen verschillende stresshormonen vrij zoals adrenaline, de stofwisseling wordt aangejaagd, de ademhaling en de hartslag versnellen en de bloeddruk stijgt. Verder gaat er meer bloed naar de vitale organen en minder naar de spijsverteringsorganen en huid. Onze zintuiglijke waarneming groeit en de spierspanning neemt toe. Alle energie gaat dus naar de functies van ons lichaam die we nodig hebben om te overleven. Heel efficiënt dus en niet per se ‘ongezond’ omdat we naast het sympathische ook nog het parasympathische zenuwstelsel hebben dat zich voornamelijk met ontspannen bezighoudt. Zodra het gevaar geweken is, trekt dat systeem de boel in balans.
Hartkloppingen en huilbuien
Maar als de dreiging lang aanhoudt, verkeert het lichaam continu in een alarmfase. En dat is niet gezond. Hofstra: “Het kost veel energie, het gaat ten koste van belangrijke lichamelijke processen en heeft een sterke invloed op ons welbevinden. Zowel lichamelijk als geestelijk. Stress verstoort bijvoorbeeld de werking van het hormonale systeem en de werking van het immuunsysteem. Mensen met veel stress zijn vatbaarder voor infectieziekten zoals griep en verkoudheid. Stress kan ook resulteren in geïrriteerdheid, gejaagdheid, hartkloppingen, pijn in schouders, nek, hoofd, darmen en maag, maar ook in een burn-out of een depressie.”
Heftige gevolgen. Ondervinden wij die nu al? Ja, blijkt uit hetzelfde onderzoek. Een aantal voorbeelden:
- ‘Mijn astma wordt erger door de toegenomen stress’
- ‘Ik heb vaker last van hartkloppingen en huilbuien’
- ‘Ik heb het gevoel nooit tot rust te komen’
- ‘Ik heb last van mijn darmen en maag en ik heb een hogere bloeddruk’
- ‘Ik ben prikkelbaarder en heb minder geduld met de kinderen’
- ‘Ik heb last van depressieve buien. Soms wil ik letterlijk bij de pakken neer gaan zitten.’
Gemaksvoedsel en troosteten
De banken zijn misschien gered, maar mensen vallen om. De cijfers spreken voor zich. En het erge is: stress leidt niet alleen tot vermoeidheid en allerlei fysieke en psychische klachten, het heeft op de lange termijn nog veel meer gevolgen. Een aantal respondenten in het onderzoek geeft bijvoorbeeld aan minder geld te kunnen uitgeven aan gezonde voeding.
Een aantal ondervraagde mensen zegt uit gemak of troost meer en ongezonder te gaan eten en hun toevlucht te zoeken tot andere middelen zoals alcohol. Dat is volgens huisarts Hofstra een valkuil bij langdurige stress: “De gezondheid van mensen die te maken hebben stress, langdurig of niet, komt vaak in het geding omdat het gedrag van deze mensen verandert. Mensen die te maken hebben met stress eten vaak minder gezond en ze bewegen minder. Of ze grijpen naar troostmiddelen zoals sigaretten en alcohol. Dat zijn dingen die zorgen voor een verminderde weerstand, terwijl je die juist zo hard nodig hebt om de stress aan te kunnen. Op de lange termijn hebben mensen met slechte eet- en leefgewoontes meer kans op hart- en vaatziekten en diabetes.”
Zorgelijke ontwikkeling
Nog een verontrustend gegeven dat uit het onderzoek naar voren komt, is dat mensen grote medische uitgaven uitstellen of niet meer kunnen betalen. Iemand zegt minder braces te kunnen kopen voor haar reuma. Een ander stelt een tandartsbehandeling uit en wacht met de aanschaf van een nieuwe bril. Hofstra. “dat is gevaarlijk. Niet alleen voor de mensen in kwestie, maar ook voor de rest van de samenleving. Want zonder goede bril maak je bijvoorbeeld makkelijker brokken in het verkeer. Ook op andere fronten vind ik het een zorgelijke ontwikkeling. De politiek draagt hierin in negatieve zin bij. Mensen moeten steeds meer betalen voor hun ziektekosten, krijgen steeds minder vergoed en moeten een steeds groter eigen risico ophoesten. Ik heb eens iemand op mijn spreekuur gehad die jarenlang niets deed met een vreemd uitziende moedervlek omdat hij zijn eigen risico niet wilde aanspreken. Politiek gezien vind ik het een gemiste kans, want wat kost het wel niet als mensen met dit soort problemen veel te laat worden behandeld?”
Neerwaartse spiraal
Het lijkt een vicieuze cirkel waarin we terecht komen. Uit het gezondNU-onderzoek blijkt ook dat 22 procent van de ondervraagden soms ruzie maakt over de financiën met zijn of haar partner. En mensen hebben door de stress en zorgen een korter lontje en minder geduld met de kinderen. Zo ontstaat een neerwaartse spiraal: de ongezonde eetgewoontes leiden tot meer stress over gewicht en gezondheid. Slecht slapen leidt ertoe dat mensen niet goed meer kunnen relativeren en snel huilerig zijn. En dat zorgt weer voor spanningen in het gezin of in de relatie. De stress stapelt zich dus meer en meer op en wordt een probleem op zich.
Relativeren
Is er een mogelijkheid om aan die cirkel te ontsnappen? Hofstra denkt van wel. Bewustzijn is daarbij het sleutelwoord. In de eerste plaats bewustzijn van wat belangrijk is voor je lichaam. Veel mensen geven de brui aan hun sport. Omdat ze geen tijd hebben of omdat het te duur is. Hofstra: “Maar sporten kun je overal. Op straat met een springtouw of steppen op de onderste trede van de trap. Bewegen is juist in tijden van stress heel belangrijk. Tijdens het sporten maakt het lichaam het hormoon endorfine aan en dat zorgt voor een tevreden en rustiger gevoel zodat je makkelijker kunt ontspannen. Creëer elke dag bewust een moment van rust.”
Ten tweede gaat het volgens Hofstra om bewustzijn van de spanningen die je ervaart. Waar komen ze vandaan? Zijn ze noodzakelijk? Is er een andere manier om naar je problemen te kijken? “Als mensen ontslagen worden is dat vaak fnuikend voor hun zelfvertrouwen. De eerste reactie is vaak: ‘Het ligt aan mij’. Maar dat zorgt ook voor een neerwaartse spiraal. Want mensen met een lager gevoel van eigenwaarde komen minder snel aan een nieuwe baan. Probeer de schuld niet bij jezelf te zoeken. Ook relativeren is belangrijk. Dat kan natuurlijk niet altijd. Ik heb erg te doen met mensen die van een erg laag inkomen moeten rondkomen en dan ook nog een deel daarvan kwijtraken. Maar in sommige andere gevallen denk ik dat het belang van geld wordt overschat. Onze maatschappij is enorm materialistisch ingesteld. Soms kan het helpen het drama van de nieuwe financiële situatie wat te relativeren. Iets minder financiële armslag is niet het einde van de wereld.”
Crisis als kans
Het is niet het einde van de wereld, klopt. Al moet je soms een hele lange adem hebben. In mijn omgeving is er gelukkig goed niets. Een van mijn ontslagen vrienden was na zijn ontslag bij een commercieel bedrijf een halfjaar werkloos. Uiteindelijk verbreedde hij zijn blik naar de non-profitsector die hij voorheen nooit had gezien als een potentiële arbeidsmarkt. Hij moest toch wat? Er ging een wereld voor hem open. Vorige maand begon hij bij een nieuwe werkgever en is dolgelukkig met zijn overstap. Hij verdient veel minder dan vroeger, maar wat geeft het? Hij gaat elke dag met veel plezier naar zijn werk. ‘Als de crisis er niet geweest was, had ik deze baan nu nooit gehad’, zegt hij.
Hofstra: “Het is heel goed om eens stil te staan bij wat je eigenlijk wilt in het leven. Haal je voldoening uit de dingen die je doet? Past het bij je? Waarom doe je het? Heb je je baan om veel geld te verdienen? Om de status? Of omdat je het leuk vindt? Blijf bij alles wat je doet dichtbij jezelf. Vraag je af wat jíj belangrijk vindt en handel daar naar.”
Voor die vriend van mij bleek de crisis een kans om bewust bij zijn leven stil te staan: het was een moment van bezinning. Ik ben heel blij voor hem. Maar niet iedereen verkeert in de luxe positie om genoegen met minder financiële middelen te nemen. Er zijn veel mensen die amper het einde van de maand halen. Mensen die afhankelijk zijn van hun salaris, maar geen nieuwe baan kunnen vinden. Mensen die afhankelijk zijn geworden van de voedselbank. Of mensen met een gehandicapt kind die worden gekort op hun persoonsgebondenbudget. Voor al die mensen is de crisis een ramp.
En voor mij? Ik prijs mezelf gelukkig dat ik in financieel opzicht weinig van de crisis merk. Maar om me heen zie ik de catastrofale effecten. Wat dat betreft raakt de crisis mij ook. De zorgen om mijn vrienden maken dat ik minder gelukkig ben dan voordat de banken omvielen. Ik voel meer stress dan ooit omdat het niet goed gaat met mijn omgeving. Laten we hopen dat het einde van de crisis niet alleen voor de banken, maar ook voor ons snel in zicht komt.
Eten tegen stress
Sommige mensen gaan meer en ongezonder eten als ze langdurige stress ervaren. Anderen hebben juist helemaal geen eetlust. Maar door niet eten, eenzijdig te eten of alleen kant-en-klaarmaaltijden te eten, verzorgen we ons lijf minder goed. Terwijl we juist in stressvolle periodes goede voeding nodig hebben om sterk en fit te blijven. Zorg dat je dus genoeg tijd neemt om met verse ingrediënten te koken. Eet ook genoeg groenten en fruit dat rijk is aan antioxidanten. Bij stress komen namelijk veel vrije radicalen vrij. Kies ook voor volkorenproducten, noten, zaden en eieren. Die zijn rijk aan vitaminen uit de B-groep, een belangrijke brandstof voor ons zenuwstelsel.
Tekst: Dorien Dijkhuis