Meestal bezoeken we voor de serie Passie voor eten een kleinschalige producent of teler. Dit keer niet. In gezondNU´s grote poetsnummer staan we stil bij water. Omdat je hiervan zo´n veertigduizend liter in je leven drinkt. En niets aan water zo simpel is als het lijkt. Op naar het Belgische stadje Spa.
In de Ardennen ligt het grootste natuurreservaat van België, de Hoge Venen. Wie de Ardennen kent, verwacht een gebied met dichte bebossing en hoge heuvels. Dat geldt echter niet voor de Hoge Venen. Hier is het vlak. En nat, heel erg nat. Het regent hier gemiddeld anderhalf keer zo veel als in andere delen van België en in de winter ligt er geregeld een laag sneeuw van vijftig centimeter. Het landschap in de Venen is karakteristiek en bestaat uit hoogveen. Eigenlijk past deze omgeving meer bij Noord-Europese landen of hoger gelegen gebieden, maar het zijn deze unieke omstandigheden die de voorwaarden scheppen voor dat waar Spa beroemd om is: mineraalwater.
Dicht bij de bron
Jean-Benoît Schrans is Communications Director van Spadel, het bedrijf dat Spa-water op de markt brengt. Hij vertelt hoe de vele regendruppels die hier vallen uiteindelijk resulteren in het zuiverste water. “Al het water dat uit de lucht valt, in de vorm van regen of sneeuw, maakt een jarenlange reis door vele bodemlagen heen. Eerst wordt het opgevangen door veenmos. Dit is een plantje dat lijkt op een spons en wel 25 keer zijn gewicht in water kan opnemen. Langzaam sijpelt het water erdoorheen en worden onzuiverheden tegengehouden. Dan komt het water de metersdikke turflaag tegen en sijpelt vervolgens door zand, om als laatste de vuursteenkleilaag te bereiken, een rotslaag van wel honderd miljoen jaar oud.
Iedere keer dat het water door een bodemlaag heen gaat, wordt het gefilterd en uiteindelijk ontstaan er bronnen die in Spa tien tot honderden meters onder de grond liggen. De hoogste bron is de Reine-bron; daar wordt het water gewonnen voor wat Nederlanders Spa Blauw noemen. De laagste bron is de Marie-Henriëtte. Dat water is wel vijftig jaar oud. Oftewel, het glas water dat je anno 2014 drinkt, is in 1964 al als regen uit de lucht gevallen! Ook bijzonder: Marie-Henriëtte is een van de weinige natuurlijk bruisende waters ter wereld. De bubbels die op je tong tintelen zijn ontstaan doordat het water op zeshonderd meter diepte door carbonaathoudende rotsen sijpelt die meer dan anderhalf miljoen jaar oud zijn.”
Water is water (of niet?)
Een speurtocht langs de schappen in de supermarkt leert ons dat zowel mineraalwater als bronwater in flessen verkocht wordt. Is er een wezenlijk verschil? Jean-Benoît: “Het water van Spa is natuurlijk mineraalwater. Dat water mag niet worden behandeld. Zoals het hier in de grond opgesloten ligt, drink jij het uit de fles. Natuurlijk mineraalwater is een wettelijke erkenning die wordt uitgegeven door het Ministerie van Volksgezondheid. Er gaat wel vijf jaar van testen overheen voordat je het felbegeerde kwaliteitslabel krijgt. Daarnaast is er bronwater. Ook dat water is afkomstig van een onderaardse bron en het mag eveneens niet bewerkt worden. Maar waar natuurlijk mineraalwater altijd over dezelfde stabiele samenstelling moet beschikken, mag de minerale samenstelling van bronwater schommelen.” Maakt dat iets uit? “Soms wel. Spa Reine is uiterst mineraal- en natriumarm. Voor mensen die zich aan een strikt zoutarm dieet moeten houden en voor de bereiding van babyvoeding is het belangrijk hierop te letten. Bronwater hoeft ook niet altijd van dezelfde bron afkomstig te zijn, mineraalwater wel.”
En hoe zit het met leidingwater? Dat komt toch ook uit de grond? “Leidingwater is afhankelijk van de plaats waar je woont grondwater of oppervlaktewater, afkomstig van bijvoorbeeld rivieren en meren. Om het veilig te maken voor consumptie is altijd een chemische behandeling nodig. De Europese autoriteiten bepalen welke onzuiverheden uit het water worden gefilterd en wat maximaal toelaatbaar is.”
Fles versus kraan
Water is letterlijk een levensvocht. We kunnen een maand zonder eten, maar slechts enkele dagen zonder water. Ons lichaam functioneert het best wanneer we dagelijks minimaal anderhalve liter vocht drinken. Water is daarbij de beste keuze; het bevat geen calorieën, suiker of andere onnatuurlijke toevoegingen. Wanneer je berekent dat we in een gemiddeld mensenleven maar liefst veertigduizend liter water drinken, wil je toch weleens stilstaan bij de kwaliteit van het water dat je drinkt. Dat werpt de vraag op: is flessenwater gezonder dan ons kraanwater? Het is een kwestie waarover onophoudelijk gediscussieerd wordt. Het is een feit dat in Nederland het leidingwater onder strenge controle staat van het RIVM. Het moet aan ongeveer zestig kwaliteitseisen voldoen en dat is toch niet gering. Maar de kwaliteit van ons drinkwater staat wel onder druk. Veertig procent van ons drinkwater komt van oppervlaktewater en dat is flink vervuild. Rioolzuiveringsinstallaties kunnen niet alles filteren. Dat vormt geen directe bedreiging voor onze gezondheid, aldus het RIVM. Maar het instituut schat dat door de vergrijzing het gehalte medicijnresten in urine zal stijgen, waardoor deze steeds meer in het milieu en dus in ons drinkwater terechtkomen. Tel je daar ook nog de vervuiling ten gevolge van landbouw en industrie bij op, dan is een kritische noot niet helemaal onterecht.
Onze waterkenner Jean-Benoît heeft een belangrijke toevoeging. ”Laten we ons realiseren dat de keuze tussen flessenwater of kraanwater eigenlijk een luxeprobleem is. Wij hebben in ons deel van de wereld de beschikking over schoon water. Goed drinkwater is geen vanzelfsprekendheid. Hier in Spa beseffen wij dat we de beheerder zijn van een groot goed. Water komt hier puur en onbedorven uit de grond. Het is een cadeau van de natuur en dat moeten we koesteren. We spreken daarom nooit meer dan tien procent van de hele watervoorraad aan, een voorraad die nooit slinkt, omdat de aanvoer constant is. Omdat het hier zo veel regent en sneeuwt, blijft het water door de aardlagen sijpelen naar de diepe bronnen. Dat is een continu proces. Onze taak is om te zorgen dat het zuiver blijft. Het natuurgebied waar Spa-water gewonnen wordt, bedraagt dertienduizend hectare. Dit is beschermd gebied waar niets, maar dan ook letterlijk niets de natuur mag bedreigen. Een team van boswachters ziet er nauwlettend op toe. Er is geen enkele landbouwactiviteit, geen vee, geen industrie en er woont ook helemaal niemand. Wel is het gebied vrij toegankelijk voor wandelaars. Er is een parkeerplaats en er loopt een weg doorheen. In de winter gebruiken we geen strooizout, maar zand. Niets wordt aan het toeval overgelaten. Staat er op de parkeerplaats een auto die onverhoopt olie lekt? Er is een voorziening in de parkeerplaats gebouwd die dat zelf opvangt. In samenwerking met het Waals Gewest is een interventieteam samengesteld dat meteen in actie komt bij calamiteiten. We hebben ook een zogeheten hydrogeoloog in dienst. Dagelijks trekt hij de hoge laarzen aan en verkent hij zijn gebied. Hij controleert de bronnen. Eigenlijk hoeft dat niet; de samenstelling van het water verandert nooit. Maar we willen het liever zeker weten en borgen.”
De ecologische voetafdruk
Als je wilt weten of je verantwoord consumeert, kijk je naar de zogeheten ecologische voetafdruk. Is het drinken van flessenwater nu slecht voor het milieu? Hoe staat het met de voetafdruk? “Mineraalwater heeft een heel lage voetafdruk”, aldus Jean-Benoît. “Je hebt ongeveer 1,8 liter water nodig om 1 liter water te bottelen. Dat lijkt misschien veel, maar vergeet niet dat voor het behandelen van kraanwater ook water wordt verbruikt en bovendien veel energie. Wat voedingsmiddelen betreft is mineraalwater een van de meest milieuvriendelijke producten. De CO2-footprint is ook zeer laag, de uitstoot van een liter verpakt water staat gelijk aan een kilometer autorijden. Wij vervoeren onze leveringen in extra lange vrachtwagens om het transport te beperken en alleen in een straal van 350 kilometer. Dat is een heel bewuste keuze. De grootste milieu-impact heeft de verpakking. Daar proberen we heel zorgvuldig mee om te gaan, alle verpakkingen maken we zelf. Ze zijn honderd procent recyclebaar en zo licht mogelijk. Een belangrijke missie ligt bij de gebruiker: lever iedere gebruikte fles in, dan blijft het afval beperkt. Nu recyclen we 75 procent van de flessen. Ben ik idealistisch als ik op honderd procent hoop? Dat vleugje idealisme past bij ons. Wij koesteren ons water als een cadeau van Moeder Natuur.”