Gezond, levenslustig én er goed uitzien. Wat maakt dat Barbara en Yvon het wel hebben en ik niet? Redacteur Gebke Verhoeven ontrafelt het geheim van vitale vrouwen.
Al jaren staan ze met regelmaat op de cover van gezondNU: Barbara en Yvon. Al jaren fris. Iedere keer vol energie en levenslust. Altijd vitaal.
En ik? Als ik vanochtend met moeite uit bed stap, in de verte hoofdpijn voel, weet ik het: vitaal kan ik mezelf niet noemen.
Misschien zit u nu te knikken, u weet precies wat ik bedoel met vitaliteit. Maar als je doorvraagt (wat is vitaliteit?), wordt vitaliteit ineens ongrijpbaar. Van Dale omschrijft vitaliteit als ‘levenslust’. Terwijl filosoof dr. Jenny Slatman (Universiteit van Tilburg) zegt: “Als iemand mij vitaal noemt, denk ik: nu word ik oud.” Dat komt overeen met het beeld dat mijn buren hebben bij vitale mensen: “Mensen van 94 die elke week volksdansen.”
Vita = leven
“Het woord vitaliteit is ongelooflijk positief; vita staat voor leven. Maar de manier waarop we het woord gebruiken is dat niet”, vindt filosoof Slatman. “In reclames wordt een beeld gecreëerd van ‘de vitale oudere’ die bewonderenswaardig jong lijkt en van alles doet. Gebrekkig en gerimpeld, is ‘not done’. Gek genoeg noemen we kinderen zelden vitaal. We gaan ervan uit dat ze dat zijn, omdat ze er fris, jong en dus vitaal uit zien.”
Anna Kruyswijk (orthomoleculair-arts en natuurarts) bevestigt dat we vitaliteit inderdaad vaak aan ouderen koppelen die veel kunnen. “Maar zodra zo’n bejaarde agressief reageert, noemen we hem niet meer vitaal. Er is dus een andere factor die ons vitaal maakt.”
Om uit te leggen wat volgens haar die v-facor is, neemt ze Nelson Mandela als voorbeeld. “Hij zat een kwart eeuw gevangen. Hij had kunnen verpieteren tussen die muren, maar in plaats daarvan bouwde hij een enorme innerlijke kracht op waarin het draait om vredelievendheid en medemenselijkheid. Ondanks alles is hij geïnteresseerd in anderen en ik denk dat dit de v-factor van vitaliteit is. Je kunt hartstikke gezond zijn, maar mensen die alleen voor zichzelf leven, sprankelen niet.”
Geven
Coach Albert Sonnevelt raakte toen hij jaren geleden zelf ziek werd, gefascineerd door mensen die gezond oud worden. Vijftien jaar lang sprak hij honderden ouderen over vitaliteit. En? “Nee, ze aten niet allemaal gezond. Nee, ze bewogen niet allemaal even veel. En nee, ze namen niet allemaal op tijd hun rust. Het was een combinatie van gezonde leefstijl, positieve levenshouding en veel sociale contacten die deze mensen vitaal maakte: elkaar versterkende processen.”
Ook dr. David Servan-Schreiber (professor klinische psychiatrie) zoekt vitaliteit in deze hoek. “Vitaliteit is een opgaande spiraal van verbinding maken, terwijl depressiviteit (het verlies van vitale energie) een neergaande spiraal is. Hoe vitaler je je voelt, hoe meer je je bezig houdt met geven en ontvangen naar jezelf toe en naar anderen. Hoe meer verbindingen je maakt, hoe meer energie, hoe vitaler je wordt. Hoe meer depressief je bent, hoe meer je je terugtrekt van mensen en activiteiten, hoe minder energie je kan bijtanken. Als je de opgaande spiraal van contact maken aangaat, zet je de ontwikkeling van vitaliteit in ontwikkeling.”
Meedoen in het leven
Maar ik? Ben ik vitaal? Sonnevelt: “Een vitale vrouw staat uitgerust op, heeft het verlangen te groeien, mee te doen in het leven en bezit de energie om nieuwe initiatieven te ontplooien. Een vitale vrouw is niet snel ziek. Gebrek aan weerstand is een eerste symptoom waaraan je ziet dat lichamelijke veerkracht verminderd is. Veerkracht, geestelijk en lichamelijk, bepaalt grotendeels je vitaliteit. Geestelijke veerkracht herken je aan relativeringsvermogen en humor.”
Alleen al vanwege mijn gebrek aan dat laatste voldoe ik niet aan het ‘vitaliteitsideaal’. Maar wie wel? Ik vind het niet makkelijk daarop antwoord te geven. Op de redactie worden we het ook niet eens. Katja Schuurman? Nee, vindt de één. Ja, roept de ander.
Coach Sonnevelt noemt moeder Thérèsa en majoor Boshart als vitale vrouwen. Opvallend; beiden waren zeer gelovige vrouwen. Dat komt overeen met wat ik lees in het boek ‘Het geheim van een langer leven’ van Dan Buettner. Volgens hem vertrouwen mensen die gezond oud worden, vaak in een hogere macht. Ze delen zo hun verdriet, zorgen en verantwoordelijkheden. Geloven scheelt stress, duidt Sonnevelt.
Op de redactie vallen de namen van Neelie Kroes, Femke Halsma. Valt vitaliteit ook samen met macht en een goede carrière? Of stralen ze vitaliteit uit omdat ze een passie hebben?
Dat laatste, als we gezondNU-abonnee Ria Verheul geloven. “Acht jaar geleden ontmoette ik een geweldige man. Ook werk ik sinds die tijd als geestelijk verzorger in een verpleeghuis, een baan die voelt als thuiskomen. Door die samenloop voel ik me vitaal. Ik geniet elke dag. Sta positief in het leven omdat ik anderen help. Die vitaliteit straal ik uit. Ik krijg vaak complimenten over mijn levenslust.”
Leef in een web
Servan-Schreiber noemt een ander geheim vitaal ingrediënt: actief zijn. “Voor mij is leven een web. Vitaal zijn, is actief zijn in dat web. Alles wat het leven je brengt, probeer je zo goed mogelijk volledig te ontvangen en zo veel mogelijk terug te geven. Het betekent: aandacht geven aan geluk en aan stappen die je kunt ondernemen voor je gezondheid. Letten op wat je driemaal per dag eet bijvoorbeeld. Maar ook aandacht voor het ervaren van je lichaam: bewegen, ademen, de wind op je huid voelen, de zon in je gezicht, de aanraking van iemand die van je houdt. Lachen – en soms huilen – met de mensen om je heen. Ontvang hun aanwezigheid. Laat merken dat je ze waardeert. Kook voor ze, maak hun slaapkamer aangenaam, neem ze mee zwemmen, zing voor ze, vind de woorden die zij zoeken of maak ze aan het lachen. Lachen. Hoe ouder ik word, hoe meer ik denk dat lachen de beste manier van geven en ontvangen is.”
Sonnevelt zegt iets soortgelijks: “Vitale mensen zijn doorgaans sociale mensen. Door de juiste mensen om je heen te verzamelen, versterk je jezelf.”
De individualisering is in die zin een serieuze bedreiging voor onze vitaliteit. We raken steeds meer op onszelf aangewezen. Niet alleen is eenzaamheid een groot probleem onder alleenstaanden. Zelfs gezinnen individualiseren; ze luisteren niet samen muziek, maar hebben elk een koptelefoon. Spontaan bij iemand binnenstappen, doet niemand meer.
“Ik regeer over mijn lijf”
Ik ben nu halverwege mijn zoektocht, maar het wordt er niet makkelijker op. Want is vitaliteit een sociale kunde? Komt het van boven? Of is het een kookpotje van gezonde keuzes? Dat laatste denkt lezer Laura van der Wal. Zij is overtuigd dat haar keuze voor biologische voeding en leven met de natuur haar vitaal maakt. “Mijn broer en zussen hebben hoge bloeddruk. Ik niet. Als ik leeftijdsgenoten zie, denk ik vaak: Wat ziet die er oud uit. Zelf heb ik slechts enkele grijze haren. En als ik al moe ben of hoofdpijn heb, drink ik water. Je vitaal voelen is luisteren naar je lichaam. Dat doe ik altijd. Ik regeer over mijn lijf.”
Servan-Schreiber onderschrijft het belang van leefstijl. “Uiteenlopende wetenschappelijke onderzoeken laten zien dat mensen met een gezond dieet, genoeg lichamelijke inspanning en een goed vriendennetwerk in betere geestelijke gezondheid verkeren. Ze hebben eveneens een lager risico op lichamelijke aandoeningen zoals hartkwalen, infecties en zelfs kanker.”
Lief voor jezelf
Op de redactie wordt ondertussen nog steeds nagedacht wie een echte ‘femme vitaal’ is. We komen uit bij de vrouwen met wie dit verhaal begon: de fotomodellen Yvon Zekveld (39) en Barbara de Haan (39). Daarom aan hen de vraag; hoe komen zij zo vitaal? Barbara: “Toen ik hoorde dat jullie mij het toonbeeld vinden van vitaliteit, moest ik lachen. Ik had namelijk net knallende koppijn. Maar meestal voel ik me wel goed.”
Yvon: “Als ik elke dag actief ben, door hard te lopen, aan yoga te doen of te fietsen, krijg ik daarvan energie die me blij maakt. Maar ik word niet te streng. Geen zin in sporten? Dan zit ik vanavond thuis op de bank.”
Zou je ook in het lichaam van Yvon kunnen zien dat zij zich vitaal voelt? Zijn, bijvoorbeeld, haar lichaamscellen vitaler? Volgens prof. dr. Jan van der Greef (directeur systeembiologie bij TNO) bestaan zulke meetmethoden nog niet, omdat de reguliere geneeskunde zich vooral richt op het meten van ziekte. “We weten niet wat ‘gezondheid’ wetenschappelijk gezien precies inhoudt.”
En zelfs als je lichamelijk gezond bent, wil dat niet zeggen dat je vitaal bent, vinden zowel Kruyswijk (arts) als Slatman (filosoof). “Als je niet door je lichaam gehinderd wordt, ligt vitaliteit meer voor het oprapen. Maar er zijn genoeg mensen die ondanks ziekte of handicap enorm vitaal zijn.”
Dat laatste geldt voor gezondNU-abonnee Verheul. “Als mensen mij zien, denken ze niet: die is zestig en hartpatiënt. Mijn hartinfarct heeft ervoor gezorgd dat ik een pas op de plaats moest maken, ik werd volledig op mijzelf teruggeworpen. Ik ben daardoor niet alleen krachtiger, intuïtiever en empathischer geworden, maar ook enorm dankbaar dat ik mag genieten van mijn kinderen en het leven.”
Vroeg oud
Verheul snijdt met haar opmerking een ander vitaal ingrediënt aan: een levensvervulling hebben. Kruyswijk: “Je overgeven aan een levensdoel en dat vormgeven, is noodzakelijk om je vitaal te voelen. Ik kom genoeg jonge mensen tegen die hun levensdoel niet kennen. Dan ben je vroeg oud.”
Ook Van der Greef denkt dat zingeving de kern is van vitaliteit, omdat dit de bron is van geluk. “Gebrek aan zingeving brengt een ongezonde kettingreactie op gang van slecht eten en niet goed voor jezelf zorgen. Wanneer je vervolgens kijkt vanuit welke basis ziektes zoals overgewicht, depressie of overgangsproblemen voortkomen, kom je vaak uit bij zingeving.” Maar hoe vind ik zingeving? “Tijd, aandacht en rust”, meent Sonnevelt. Kruyswijk: “Af en toe met jezelf op de bank zitten en luisteren naar het verhaal dat je jezelf vertelt.” Volgens psychiater Irmi Klijntunte moet je bij je levensdoel geen te grootse voorstellingen hebben. “Het kan in jouw ogen iets alledaags lijken. Een moeder met een slechte jeugd, die haar kinderen wel grootbrengt in een veilig, liefdevol gezin bijvoorbeeld. Doel is dat je aan het eind van je leven een lichtere rugzak hebt.”
Dat levensdoel is ook volgens Buettner (de schrijver van ‘Het geheim van een langer leven’) essentieel. Neem Don Faustino (101) uit Costa Rica. Elke zaterdag reist hij om vier uur ’s ochtends naar de markt om ingrediënten voor de zondagse soep te kopen. De man onderneemt voor onze begrippen ‘een wereldreis’ en wanneer hij terugkeert, wordt hij door zijn familie als held ingehaald. Oftewel: Buettners eeuwlingen hebben allemaal een reden om op te staan.
Dat geldt ook voor Jozefien Dewolf (88) die mij mailt. “Misschien vinden jullie me te oud om vitaal te zijn”, zegt ze, “maar ik ben het naar lichaam en geest. Ik heb een website, maak wenskaarten op de computer, volg van dichtbij de politiek en alles wat erin de wereld gebeurt. Ik doe zelf mijn boodschappen en het huishouden. Het geheim van mijn vitaliteit is positief en tevreden zijn met hetgeen je hebt (of niet hebt!). Maak van elke dag een nieuwe dag en wees optimistisch.”
Halfvolle glas
Positief en optimistisch zijn. Is dat de kern van vitaliteit? gezondNU-model Yvon: “Mijn geheim is inderdaad genieten van het leven. Van mijn vriend, van familie, reizen maar ook van grasmaaien. Ik ben van nature een blij mens, maar het is ook een keuze. Toen ik tien was, verongelukte mijn broertje. Daardoor ben ik me bewust van onze eindigheid. Ik leef nu en moet er nu iets van maken. Bij problemen kun je bij de pakken neerzitten, maar dat vind ik zonde. Ik wil iets van het leven maken.”
Dat klinkt geweldig. Maar hoe word je optimistisch als je een piekeraar bent? Trainen, zeggen ingewijden. Barbara: “Ik zie het leven, ook dankzij mijn man, zonnig. Hij draait alles wat negatief is om.” Sonnevelt (coach): “De truc is het halfvolle glas te leren zien. Als je vaak genoeg doet alsof je positief bent, ga je je uiteindelijk zo voelen.”
Laat jezelf uit
Van mijn zoektocht naar de ‘femme vitaal’ leer ik uiteindelijk dit: de vitale mens is een sociaal mens en een mens die zijn leven in beweging brengt. Dat doet zij door het aangaan van nieuwe ervaringen en verbindingen, door nieuwe mensen te ontmoeten, door te sporten, je te verdiepen in gezonde voeding, goed te doen voor anderen, te reflecteren, te zingen, door dit alles komt er een vitale kettingreactie op gang.
Op deze manier wordt vitaliteit levenspoëzie. Door te lachen naar je medemens, door elkaar te groeten (ook wildvreemden), door goed te doen, maak je contact met anderen en dat contact geeft je de energie om vitaler te worden. Tegelijkertijd maak je de wereld zo een beetje mooier.
Volgens Servan-Schreiber ligt op die wijze de vitale wereld voor het oprapen. “Hoe verder ik kom in het leven, des te meer ik ontdek dat het onderscheid tussen lichaam en geest onzin is. We zouden onszelf eens de aandacht moeten geven die mensen moeiteloos aan hun hond geven. Wanneer we onszelf net zo zorgvuldig voeden als onze hond, wanneer we net zo vaak met onszelf gaan wandelen, zouden we waarschijnlijk gelukkiger en vitaler zijn.”
- dr. David Servan-Schreiber is oprichter van het Center of Integrative Medicine aan het University of Pittsburgh Medical Center en schreef ‘Antikanker’ en ‘Het brein als medicijn’.
- Dan Buettner schreef ‘Het geheim van een langer leven’, waarin op verschillende plekken ter wereld mensen portretteerde die zeer oud zijn.
- Anna Kruyswijk voorheen huisarts, orthomoleculair-arts en natuurarts, geeft sinds enkele jaren workshops waarin mensen zelf leren hun gezondheid te verzorgen.
- Albert Sonnevelt is levenscoach, leidt het opleidingsinstituut Sonnvelt opleidingen en geeft workshops, trainingen en cursussen.