De lente brengt ons een nieuwe oogst medicijnen: groene blaadjes aan de bomen, weiden vol lammetjes, en krokussen in de tuin. Al dat groen is namelijk niet alleen fijn om naar te kijken, het kan ook je gezondheid een boost geven.
Wees gerust, je wandelschoenen kunnen uitblijven, je hoeft geen schop in de aanslag te nemen en dansen in de modder is ook niet nodig. Om van de gezonde werking van groen te profiteren, kun je de natuur ervaren zoals jij dat wilt. De gezonde werking van de natuur beperkt zich namelijk niet tot geneeskrachtige kruiden of wandelen in een mooi bos. De natuur is alles wat mensen ervaren als natuur, zei psycholoog dr. Agnes van den Berg al in een eerder interview in gezondNU: “Van woeste rivieren tot tuintjes volgebouwd met kabouters, van een boerenakker tot een oerwoud.”
Uit onderzoek van Van den Berg en collega’s blijkt dat groen zorgt voor rust en ontspanning. Groen vertraagt letterlijk je hartslag. Het maakt dat kinderen zich beter kunnen concentreren, en bewegen in het groen leidt tot betere schoolprestaties. Groen daagt uit om in actie te komen en te blijven. Hardlopers die rennen in het groen houden het over het algemeen langer vol. En wie letterlijk zijn handen in de aarde steekt en zaait, houdt er uiteindelijk een gezonde oogst aan over: onbespoten groente en fruit, biologisch, van het seizoen en verser dan vers. Het perfecte eetpatroon. En groen geneest. Niet alleen omdat er zo veel geneeskrachtige planten en kruiden zijn, maar mensen herstellen ook sneller van een operatie als ze vanuit het ziekenhuis uitkijken over groen. Zelfs wonden helen beter.
Waarom groen genezend werkt, vertelt socioloog en onderzoeker Jolanda Maas, maar eerst laten we Dorien, Yrsa en Sandra aan het woord. Zij creëerden de leukste en gezondste groene initiatieven van Nederland. Laat je inspireren. Fijn voorjaar!
De buurttuin als ontmoetingsplek
Het groen kruipt waar het niet gaan kan. Toen landbouwkundig ingenieur Dorien Reiche ‘between jobs’ zat en zag hoe haar buurt steeds meer veranderde in een tegeltuin, ontsproot het idee voor een buurttuin in haar woonplaats Heiloo.
Wie: Dorien Reiche, landbouwkundig ingenieur / Missie De wijk gezonder krijgen dankzij groen / Project Buurttuin Ypestein in Heiloo
“Ik had al eens een middag georganiseerd waarbij kinderen moestuingroenten konden zaaien en plantenbordjes maakten. Dat was zo geslaagd. De kinderen waren enthousiast aan het tuinieren, de ouders dronken gezellig koffie. Heerlijk gewoon!” Dorien ging praten met scholen, het GGZ Noord-Holland Noord en de gemeente om haar droom voor een buurttuin vorm te geven. Het stuk grond van de gemeente was binnen een mum van tijd binnen. “Maar helaas kreeg ik van de buurt een dikke vette ‘nee’. Er waren nogal wat mensen bang voor vandalisme door jongeren.” Gelukkig was er een reddende engel: het GGZ. “Zij zijn gehuisvest op landgoed Willibrordus en wilden hun tuin wel openstellen. Een kans die ik met beide handen heb aangegrepen.
Rode sla en bloemen
Er werd een datum geprikt en binnen twee dagen legde Dorien met buurtbewoners en psychiatrisch patiënten een tuin aan, compleet met schelpenpaden en bankjes. “Een paar handige vrijwilligers hebben een schuur voor tuingereedschap gebouwd. Dankzij subsidie van het Oranjefonds konden we dat allemaal snel voor elkaar krijgen.”
Buurttuin Ypestein gaat nu zijn derde zomer in en is hard op weg om het groene hart van de wijk te worden, vertelt Dorien. “Kinderen van de omringende scholen kunnen er bijvoorbeeld insectenhotels maken of een vlinderexcursie ondernemen. Er is een pluktuin waar iedereen tot in de late herfst zijn groente mag halen. We hebben van alles: rode sla, pompoen en ook bloemen. Ouderen uit de buurt maken vaak een ommetje en nemen op de terugweg een bosje mee. We hopen dat de tuin een vertrekpunt gaat worden voor allerlei wandelingen. We hebben plannen om fruitbomen tot in het centrum van het dorp aan te planten, waarlangs verschillende routes lopen.”
Elke donderdagmiddag is Dorien met andere vrijwilligers in de tuin bezig. Het is hét moment van contact, vertelt ze. “Juist dan komen mensen op verhaal en raken buurtbewoners en psychiatrisch patiënten in gesprek. We willen daarom ook meer vaste momenten inplannen om in de tuin te werken. Ik zie dat er dan bruggen geslagen worden tussen de buurtbewoners en de mensen die in de instelling wonen. Dat was ook de belangrijkste motivatie van het GGZ om hun terrein open te stellen. We moeten ervanaf dat mensen met psychische aandoeningen ‘eng’ of ‘raar’ zijn.”
Spelen en herdenken
De tuin is zo’n succes dat hij eigenlijk te klein is. “In het voorjaar komt er een natuurspeeltuin bij en we werken aan een stilteplek, waar mensen kunnen mediteren of aan yoga kunnen doen. Daarnaast hebben we plannen voor een grote herdenkingsplek, waar mensen hun traumatische ervaring zoals het verlies van een kind kunnen herdenken. Ook de buurttuin met zijn bloemen en groenten is veel te snel leeg geplukt, dus we willen meer stukjes moestuin beginnen op het landgoed.”
Ambitie genoeg. Maar is de wijk gezonder geworden door deze tuin? “Cijfers over de lichamelijke gezondheid van onze buurt ken ik niet. De gezondheidswinst is subtieler. Groen is een instrument om het contact tussen mensen te bevorderen, een manier om van het stigma van de psychiatrie af te komen en een moestuin stimuleert gewoon ook beweging en gezond eten. Hét recept om gezond te blijven. Dat zie ik ook als ik kijk naar de kinderen die hier hun groente verbouwen; de oogst gaat natuurlijk mee naar huis en zo’n eigen geteeld tomaatje smaakt altijd beter dan eentje uit de supermarkt. Alleen dat draagt al bij aan meer gezondheid.”
Vergroen-je-leventips van Dorien
- Wil jij je wijk of school groener maken, maar weet je niet hoe? Kijk op: ivn.nl/projecten/groen-dichterbij
- Wil je de bij helpen, die het moeilijk heeft met overleven? Lees hier hoe jij je eigen bijentuin kunt aanleggen: bijenlint.nl
Rekenles in het groen
Zelf kreeg Yrsa Wagemaker bewegen en buiten spelen van huis uit mee, maar dat geldt niet voor alle kinderen in Nederland. “Sterker nog, er zijn kinderen, ook in Nederland, die nog nooit in een bos zijn geweest.”
“Vaak zijn dat kinderen uit achterstandswijken of kinderen van drukke ouders, die weinig tijd of mogelijkheden hebben om zoiets te ondernemen. Vergeleken met andere Europese landen bewegen Nederlandse kinderen best goed, hoor. Maar wat ik zie is angst. Bewegen is ontdekken wat je kunt. Leren vertrouwen op jezelf. Dat doe je door vallen en opstaan. Vooral dat vallen vinden veel ouders maar niets.”
Zijn ‘we’ te voorzichtig? “Veel te voorzichtig!”, benadrukt Yrsa. “We willen allemaal dat een kind geen pijn heeft. Maar vaak voelt een kind van nature wel wat hij kan. Dus klimt hij een boom in? Prima! Dan ben jij er als vader of moeder bij om je kind op te vangen als dat nodig is. Of je klimt zelf mee. Veel ouders waarschuwen echter al voor die boom nog voor zo’n kind van de grond af is.”
De boom in
“Die voorzichtigheid zie je ook terug in de kinderopvang. Nederland heeft ontzettend veel veiligheidsregels. Niemand wil zijn kind graag met schrammen en bulten ophalen. Maar dat valt nooit helemaal te voorkomen. Het gaat om de gezonde balans. In Scandinavië bijvoorbeeld gaan kinderen veel meer naar buiten, de natuur in, samen met de mensen van de opvang.” Jammer dat dit in Nederland minder vanzelfsprekend is, vindt Yrsa. “Kinderen moeten spelen en bewegen om te ontdekken wat hun lichaam kan. Als ze nooit vies mogen worden of mogen vallen, dan krijg je kinderen die amper hun been op een bank kunnen zetten, omdat hij te hoog is. Of kinderen die de kracht missen om aan takken te zwieren.”
Bewegen in de natuur helpt kinderen grenzen te verleggen en geeft ze zelfvertrouwen. Maar er is meer, aldus Yrsa: “Kinderen die veel buiten in het groen spelen, dus niet alleen in het bos, maar ook buiten op een veldje of ergens langs de waterkant, komen minder bij de huisarts. Ze zijn lichamelijk fitter. En ook geestelijk zijn deze kinderen minder vatbaar voor sombere buien.”
Of kinderen zich na een verblijf in het groen beter kunnen concentreren, durft Yrsa niet te zeggen. “Maar elke juf of meester zal je vertellen dat kinderen die even lekker gerend hebben op het schoolplein zich daarna beter kunnen concentreren op hun werk.”
Bos = beter
Al met al genoeg reden voor Ysra om samen met Staatsbosbeheer De Natuursprong te ontwikkelen, een training voor mensen die met kinderen werken (bijvoorbeeld leerkrachten en mensen uit de kinderopvang) om ze te laten ervaren hoe makkelijk bewegen in het groen is. “Kinderen gaan vanzelf al rennen en klimmen als je ze in een natuurlijke omgeving neerzet”, is de ervaring van Yrsa. “Als je daar dan opdrachten aan koppelt, stimuleer je dat gezonde gedrag nog eens extra. Zeg bijvoorbeeld dat ze binnen tien seconden drie verschillende boomblaadjes moeten verzamelen en dan vertel je vervolgens wat over de bladeren. Geef nou toe, geen gymzaal kan op tegen over takken balanceren, hutten bouwen en in bomen klauteren. Nergens worden kinderen zo blij van. Als je dat doortrekt en zelfs rekenen of taal in de natuur geeft (ja, dat kan echt!), moet je je voorstellen hoe leuk die lessen dan worden.”
Vergroen-je-leventips van Yrsa
- Staatsbosbeheer heeft een groot aantal speelbossen. Kijk op staatsbosbeheer.nl voor een speelbos bij jou in de buurt
- Er zijn ook veel speurtochten in de natuur. Voor inspiratie: natuurmonumenten.nl/thema/er-is-niets-leuker-dan-speuren-door-de-natuur
- Ook in de grote stad zijn wildernissen voor kinderen gecreëerd. Bijvoorbeeld De Speeldernis in Rotterdam en het Woeste Westen in Amsterdam
Werk maken van de natuur
Sandra werkte tot voor kort als architect en zorgde dat prachtige monumenten bewaard bleven. Klinkt als een droombaan. “Maar het is vooral ook een hoop georganiseer. Ik wilde liever iets maken, met mijn handen. Op zoek naar wat dat zou moeten zijn, kwam ik op een zorgboerderij terecht en ontdekte ik het proces van vilt maken.”
Wie: Sandra Burggraaf, architect / Missie Vrouwen die lang zonder baan zitten werkervaring en zelfvertrouwen op laten doen in de natuur met het maken van vilt / Project Initiatiefnemer van Stichting Vrolijk Werk in Delft
Dat luidde de geboorte in van Vilt aan Zee. Samen met collega-architect Anne ontpopte Sandra zich tot ontwerper van prachtige vilten lampen, duurzaam en biologisch geproduceerd. “Onze missie is de wereld een beetje mooier maken”, vertelt Sandra. “Daar sluit Vrolijk Werk perfect bij aan. Vrolijk Werk is een viltwerkplaats waar vrouwen aan de slag kunnen die al een tijd buiten het arbeidsproces staan. Niet alleen vrouwen die langdurig werkeloos zijn kunnen er terecht, maar ook vrouwen die een poos ziek zijn geweest vanwege een burn-out of depressie bijvoorbeeld.”
Verf en wol
De vrouwen draaien een jaar lang mee bij Vrolijk Werk. “Dat doen we niet alleen om ze zekerheid te geven en een vast werkritme, wat natuurlijk heel belangrijk is. Maar vilt maken is een ontzettend arbeidsintensief proces, het neemt wel een jaar in beslag. Om het vilt betaalbaar te houden, kunnen wij niet zonder deze vrouwen. De vrouwen zelf bloeien op door het werken in de natuur en het maken van zoiets moois. Dat geeft zelfvertrouwen, een stuk zingeving. Echt iets om trots op te zijn! Die trots is vaak weg als je maar niet aan werk kunt komen of aldoor ziek bent.”
Het maken van vilt is enorm verbonden met de natuur en de seizoenen, legt Sandra uit. “Het begint met het klaarmaken van de tuin. Handen in de aarde en wroeten maar. Daarna kunnen de verfplanten in de grond. We gaan ook veel op pad met een bevriende herder van wie we de wol mogen gebruiken van zijn schapen. In juni volgt het schapen scheren, het schoonmaken van de wol, het kammen, zodat je er vilt van kunt maken. Het oogsten van de verfplanten en het maken van de verf hoort bij de herfst en daarna begint pas het echte creëren.”
Flitsende carrièredoorstart
Vilt maken is niet iets wat je even snel doet en om die reden is het vooral ook een heel meditatief karwei, aldus Sandra. “Het is uit je hoofd, in je lijf. Dat is zeker bij een burn-out of depressie belangrijk. Je merkt ook wel dat de vrouwen van het vele buiten zijn sterker worden. Daarnaast is het vooral oergezellig met elkaar. Dat is minstens zo belangrijk. Als je lang zonder werk zit of ziek bent, geeft dat vaak een hoop gedoe. Ongedwongen samen zijn voelt dan ontzettend lekker. Wij geloven in die vrouwen, in hun talenten, en ik hoop dat ze dankzij Vrolijk Werk weer in hun kracht komen, zodat ze klaar zijn voor de volgende stap in hun leven.”
En, is er al flitsende carrièredoorstart geweest? “Vorig jaar rondom deze tijd stopte ik de eerste zaadjes in de tuin voor verfplanten. De eerste generatie viltmakers van Vrolijk Werk moet nog afzwaaien. Maar deze vrouwen zijn nu al wel ontzettend ver gekomen. Heb je gezien wat ze gemaakt hebben? Op de site van Vrolijk Werk kun je de opbrengst van (bijna!) een jaar lang hard werken bewonderen. Telefoonhoesjes, handwarmers en prachtige lampen. Ik denk dat die opbrengst samen met het buiten zijn en in contact komen met de natuur beter werkt dan eindeloos in therapie zitten. Soms moet je gewoon doen. Iets maken met je handen om verder te komen.”
Vergroen-je-leventips van Sandra
- Kies voor producten die duurzaam gemaakt zijn. De leukste producten vind je op greenjump.nl
- Wil jij je carrière nieuw leven inblazen en bepalen welke kant je op wilt? Misschien kun je wat leren van de schaapherder en de kudde schapen die de wol leveren aan Vrolijk Werk. Zie: sheepatwork.nl