We willen bijna allemaal oud worden, maar oud ‘zijn’ met rimpels, ongemakken en leven in een tragere versnelling? Hmmm nee, bedankt! Oud is fout. Tegelijkertijd worden we geacht langer te werken en voelen de zestigers en zeventigers van nu zich veelal nog niet láng niet oud. Tijd voor een nieuwe definitie van oud!
De gezondNU-redactie zat afgelopen najaar aan de buis gekluisterd voor Sophie uit de kreukels. In de documentaire probeerde tv-maker Sophie Hilbrand antwoord te vinden op de vraag die we ons – bijna – allemaal stiekem weleens stellen: to botox or not to botox? Wat gaandeweg het programma duidelijk werd, is dat het niet zozeer om wel of geen botox (of plastische chirurgie) gaat, maar om hoe wij als samenleving tegen ouder worden aankijken. En dat is niet mals! Kort door de bocht gezegd: oud is fout. Uiteraard willen we allemaal de negentig halen, maar dan het liefst zonder rimpels, met de energie van een twintiger en het lichaam van een zeventienjarige.
Waarom mag je wel oud worden, maar er niet oud uitzien? Volgens psycholoog Charlotte Molenaar komt dat mede doordat het uiterlijk nog nooit zo belangrijk lijkt te zijn geweest als nu. “We spiegelen onszelf continu via selfies, Facebook en Instagram. Je kunt bijna niet meer om je uiterlijk heen. Tegelijkertijd hebben we nog nooit zo veel mogelijkheden gehad om dat uiterlijk naar onze hand te zetten, dankzij botox en de cosmetische chirurgie. En als je iets aan jezelf kunt veranderen, dan vragen veel mensen zich blijkbaar af waarom ze dat niet zouden doen.”
“Je kunt echter snijden, spuiten en modificeren wat je wilt,” zegt Molenaar, “ouder word je toch. En dat zie je. Het is een strijd die je niet kunt winnen. Zelfs als je perfect gezond leeft, nooit kinderen krijgt en nauwelijks stress hebt, gaat dat vel hangen, krijg je rimpels, verandert dat lichaam. Is dat erg? Wel als jouw definitie van ‘mooi’ jong zijn is. Weet je wat ik mooi vind? Mensen die zichzelf durven zijn.”
Ouderen verjongen
Aangezien je de strijd tegen ouder worden toch niet wint, willen we als gezondNU graag werken aan een positiever beeld van ouder worden. “Jááá!”, zegt Molenaar. “Daar werk ik graag aan mee. Het is nu zo dat de jeugd de wereld is. De beeldvorming rondom ouderen en ouder worden is helemaal niet meegegroeid met onze toegenomen levensverwachting.”
Oud is allang niet meer ‘oud’. Daar is fotograaf Anne Sarah Dijkhorst, zelf nog maar 26 jaar, het helemaal mee eens. Zij bracht voor haar afstudeerproject een heel nieuwe groep ouderen in beeld: De Youngsters. Op deze foto’s zie je geen vergane glorie, maar krachtige, zelfbewuste mensen. “Dat was ook precies de bedoeling van de portretten. Voor ik met De Youngsters begon, had ik een nogal negatief beeld van ouderen, gebaseerd op mijn oma, die altijd zeurde over pijntjes en dat het leven shit was. Ik had haar in het hokje ‘oma’ geplaatst en verder nooit de moeite genomen om me in haar te verdiepen. Na haar overlijden kreeg ik daar enorme spijt van. Ik erfde haar fotoalbums en garderobe en kreeg een heel ander beeld van mijn oma. Het beeld van een jonge vrouw die met een bontjas achter op de motor zat. Een vrouw die ik zelf had kunnen zijn.”
“Wat baalde ik dat ik nooit verder had gekeken. Een gemiste kans. In gesprek met mijn leeftijdsgenoten kwam ik erachter dat zij net zo over ouderen dachten als ik. Iedereen zit gevangen in zijn eigen generatie. En waarom? De zestigers en zeventigers van nu zijn de hippies van toen. Geen generatie is zo open-minded, vrijgevochten en revolutionair als zij. Die zitten niet net als de vooroorlogse generatie achter de geraniums. Deze ouderen verjongen!”
Afgeschreven op je 40e
Dijkhorst wil met haar foto’s laten zien dat ‘oud’ niet uitgerangeerd is en dat generaties niet in een hokje te stoppen zijn. Maar ondanks dat de levensenergie van Dijkhorsts foto’s afspat, hoor je toch dat mensen zich soms al vanaf hun veertigste uitgerangeerd voelen. Dat is toch raar? “Helemaal niet”, werpt internist-gerontoloog prof. Andrea Maier tegen, specialist op het gebied van gezond ouder worden. “Vanuit een evolutionair oogpunt heb je vanaf je veertigste niets meer op deze aarde te zoeken. Zolang je in staat bent nageslacht te produceren en op te voeden, ben je van nut voor je soort. Die taak heb je zo rond je 35e volbracht. Dan ben je dus vanuit een biologisch oogpunt ‘afgeschreven’. Uit geen enkel wetenschappelijk onderzoek blijkt dat er voordelen zitten aan ouder worden, behalve dan dat het gezellig is om een opa of oma te hebben.”
In die zin is het logisch dat je vanaf je veertigste steeds minder het gevoel hebt dat je meeteelt. Qua carrière zijn je kansen vaak al verkeken. Qua uiterlijk word je steeds meer onzichtbaar. En dat vindt niet iedereen even makkelijk. Tegelijkertijd heb je vanaf je veertigste nog een leven te gaan en eist de samenleving ook dat je nog wel even doorwerkt, in ieder geval tot je 67e. Die redenering voelt als een spagaat. Aan de ene kant ben je al jong ‘uitgerangeerd’, aan de andere kant moet je nog door tot op hoge leeftijd.
“Ouder worden is, als je het binnen de evolutie plaatst, een relatief nieuw fenomeen”, verklaart Maier. “Nog niet zo lang geleden werden we niet veel ouder dan veertig. De levensverwachting is vooral de laatste honderd jaar flink toegenomen en tja, eigenlijk hebben we nog nooit goed nagedacht over hoe we die extra jaren zinvol en gezond kunnen invullen. Bovendien komt dan de vraag op: wat is oud? En, wat is gezond? Vroeger was je gezond als je niets mankeerde. Tegenwoordig kun je, aldus de nieuwe definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), prima gezond zijn als je iets mankeert, zolang je je maar gezond vóélt en kunt doen en laten wat je wilt.”
Traploopfitness
Zijn de dertigers en veertigers van nu echter fysiek en geestelijk fit genoeg om een leven lang te werken? “Maak je geen illusies”, waarschuwt Maier. “De cijfers in Amerika laten zien dat er in 2015 drie keer zo veel mensen diabetes hebben als dertig jaar geleden. In Europa liggen die aantallen niet veel lager. Het is de prijs die we betalen voor ongezond eten en weinig bewegen. Ik verwacht daarin op korte termijn geen omslag. Er is nu een kleine groep bezig met ‘healthy food’, maar dat is in mijn ogen een hype die voorbij waait tot er weer een nieuwe hype voorbijkomt. Vooruitgang moet je zoeken in een structurele veranderingen. Maar wij mensen zijn heel goed in het verzinnen van excuses om niet te bewegen en geen groente te eten.”
Als we niet gezonder gaan eten en niet meer gaan bewegen, moeten we volgens Maier accepteren dat we misschien ellendig oud worden. “Uiteraard kun je pech hebben en ondanks alle gezonde inspanningen ziek worden. Zelf wil ik dat risico niet lopen. Daarom neem ik elke dag de trap, ook al werk ik op de achtste verdieping. Nou, geloof me, mijn conditie is enorm vooruitgegaan. Juist die alledaagse beweging maakt het verschil. Wat dat betreft hebben we pech dat we in Nederland wonen. Hier is de infrastructuur zo geweldig dat je je nauwelijks fysiek hoeft in te spannen om ergens te komen. Daardoor kom je niet vanzelf aan een gezonde dagelijkse dosis beweging. Je moet er echt actief iets voor doen. Alleen een uurtje sportschool wint het niet van de activiteit die in je dagelijkse leven verwikkeld zit.”
Oké, we hebben dus nog heel wat te doen om niet alleen oud, maar vooral gezond oud te worden. Is het überhaupt wel realistisch om zo lang te blijven werken? Maier: “Zolang je er plezier in hebt wel, ja. Werken zorgt voor structuur van je dag, het geeft je een doel – iets om voor op te staan – en veel mensen zijn qua sociale contacten ook afhankelijk van hun werk.” Werken is in Maiers optiek gezonder dan de rest van je leven vakantie vieren. “Werken houd je jong.” En daar zijn De Youngsters van Dijkhorst het helemaal mee eens. Ze willen vaak maar al te graag aan de slag gaan, ook na hun 65e of 67e,, om hun talenten te ontwikkelen en iets bij te kunnen dragen waar ze ook nog betaald voor worden. “Maar het mag niet van de wet.”
Vier het leven
Nog een lekkere bijwerking van werken? Het versterkt je zelfbeeld. En een goed zelfbeeld is essentieel om op een gezonde manier te kunnen omgaan met het ouder worden. Vooral ook met de uiterlijke veranderingen. “Als puber ben je vaak razend onzeker en is uiterlijk een van die dingen waarop je beoordeeld wordt en dus essentieel is om je te profileren op de sociale ladder”, stelt psycholoog Molenaar. “Als alle focus op dat uiterlijk ligt, heb je ook alle reden om te twijfelen. Die onzekerheid verdwijnt geleidelijk naarmate je ouder wordt. Je gaat studeren, werken en doet levenservaring op. Geleidelijk ontdek je wat je, naast je uiterlijk, nog meer in huis hebt qua kwaliteiten en talenten om op terug te vallen. Je bewijst óók aan jezelf wat je waard bent. Allemaal redenen waarom vrouwen doorgaans op hun veertigste zelfverzekerder zijn dan op hun veertiende. Voor vrouwen die deze ontwikkeling niet hebben doorgemaakt, blijft dat uiterlijk een hoofdrol spelen in hun leven en zijn rimpels en andere tekenen van ouder worden vaak problematischer.”
De Youngsters die Dijkhorst fotografeerde, doen niet aan botox of fillers, laat staan aan cosmetische chirurgie. “Ze hebben het ouder worden volledig geaccepteerd. Ze eten vaak wel gezond en bewegen veel, maar houden van hun rimpels. Ze durven volledig zichzelf te zijn en ook te laten zien wie ze zijn. Ze genieten van wie ze zijn. Daar past geen cosmetische chirurgie in. Als je het ouder worden niet accepteert, dan accepteer je eigenlijk het leven niet. Dat houdt je alleen maar tegen. De Youngsters omarmen het leven volledig en staan op met een lach.”
En dat zie je. Ze stralen op de foto’s die Dijkhorst van ze nam. Ook in de documentaire die de fotograaf maakte over De Youngsters hoor je het in hun stem, die nog geen kraak of piep vertoont, maar jong klinkt. “Ze zijn dan misschien 69 of 72, maar zo voelen ze zich niet. Ze voelen zich jong. Er zit iets van binnen wat al die Youngsters hebben”, aldus Dijkhorst “Kracht. Energie. Levenslust. Ze vieren het leven.”
Een compliment brengt je verder
Maar zijn deze Youngsters misschien ook hypergezond? “Nee”, zegt Dijkhorst, “althans niet allemaal. Niemand is perfect. Al die mensen dragen een geschiedenis mee, ook lichamelijk. Sommigen zijn behoorlijk ziek. Desondanks doen ze wat ze willen. Zo heb ik een boer gefotografeerd die nog altijd zielsgelukkig wordt van het oogsten en omploegen van zijn akker. Leeftijd maakt op een zeker moment plaats voor leeftijdloosheid, als je die sprankel nog maar voelt.”
Hoe houd je ‘die sprankel’ vast? Volgens psycholoog Molenaar is het onder meer belangrijk dat je je lichaam en uiterlijk op een andere manier leert te waarderen. “Dat je lijf je overal naartoe brengt of dat het je kinderen geschonken heeft, is ook wat waard. Als je dat apprecieert, ben je al een eind. Aandacht geven aan wat mooi en goed is, maakt je als mens gelukkiger en meer tevreden. Als je alleen maar let op het verval, word je op termijn somber. En ja, je mag best weten wat niet minder mooi of goed is aan jezelf, maar complimenten brengen je verder.”
“Succesvol verouderen”, erkent ook Maier, “gaat verder dan alleen je fysieke gezondheid. Een beetje geld hebben helpt mee, maar belangrijker is dat je openstaat voor nieuwe ontwikkelingen, dat je meegaat met technologische innovaties en dat je nieuwe mensen wilt leren kennen. Sluit je niet af, want dan kom je buiten de maatschappij te staan en word je eenzaam. Met elkaar op avontuur gaan, het leven samen delen: dát maakt het bestaan zo leuk. Daar word je blij van!” Oud worden is dan ook vooral een levenskunst die De Youngsters als de beste beheersen en waar we allemaal, of je nu nul, twintig of tachtig bent, wat van kunnen leren. “Houd van wat je doet, van wie je bent en houd vooral van het leven.”
“Nooit te oud om te veranderen”
We moeten heel wat strenger voor onszelf worden, willen we niet alleen oud worden, maar vooral ook gezond blijven, zegt verouderingsprofessor Andrea Maier. “En het is nooit te laat om daarmee te beginnen! Mensen die bijvoorbeeld pas op hun veertigste gaan sporten, lopen hun ongezonde achterstand grotendeels in en zijn op hun oude dag bijna net zo fit als mensen die hun leven lang hebben gesport. Er is dus geen excuus om op de bank te blijven plakken of om niet meer groente te eten. De verandering begint bij jezelf. Dat klinkt heel homeopathisch, maar zo is het. Je kunt er niet van uitgaan dat de dokter alles wel fikst. Niet alles wat stuk gaat, kun je repareren. Daarom kun je beter voorkomen dat het stukgaat.”
“Kijk met een roze bril in de spiegel”
Psycholoog Charlotte Molenaar werkt bij het AMC als specialist op het gebied van Body Dysmorphic Disorder (BDD). Mensen met BDD hebben een afkeer van hun eigen uiterlijke imperfecties zoals rimpels. Uiterlijk is voor hen een obsessie geworden. Molenaar: “Mensen met BDD hebben een ongelooflijke focus voor één bepaald onderdeel van hun uiterlijk. En wat gebeurt er als alle aandacht uitgaat naar die ene rimpel? Dan leg je die als het ware onder een vergrootglas. Door de aandacht groeit het en wordt die rimpel een probleem of zelfs een obsessie.”
“Gezonde mensen kijken met een roze bril naar hun uiterlijk. Zij zien imperfecties niet echt bewust en focussen vooral op hun pluspunten. Dat klinkt misschien narcistisch, maar het is een geweldig beschermingsmechanisme. Als je vooral oog hebt voor alles wat mooi en goed is, is dat heel goed voor je zelfbeeld. Niet tevreden zijn met jezelf is helemaal niet gezond. Dus je kunt maar beter die onvolmaaktheden links laten liggen. Een positief zelfbeeld krijg je niet zomaar, dat moet je echt onderhouden. Dat doe je door vooral op de mooie kanten van jezelf te letten, op je talenten en op je kracht.”
En hoe weet ik of ik een goed zelfbeeld heb? “Als je tevreden bent met je goede en minder goede kanten, zowel vanbinnen als van buiten. Wanneer dat het geval is, durf je vaak zonder make-up over straat of zonder gêne de deur in je badjas open te doen.”
Deskundigen
- Charlotte Molenaar is psycholoog en specialist op het gebied van Body Dysmorphic Disorder (BDD) en grote angst voor ouder worden en verval.
- Prof. Andrea Maier is internist-gerontoloog aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Melbourne, gespecialiseerd in gezond oud worden.
- Fotograaf Anne Sarah Dijkhorst fotografeerde diverse ouderen in de bloei van hun leven en maakte de documentaire De Youngsters.
Meer weten?
deyoungsters.nl