Dat je darmen een flora hebben, weten we inmiddels. Maar wist je dat in onze vagina ook allerlei micro-organismen wonen? En dat die niet houden van indringers? In je vagina gebeurt veel meer dan jij waarschijnlijk denkt. Hier lees je alles wat je moet weten over deze bijzondere plek.
De juiste balans
In de vagina zijn allerlei soorten micro-organismen aanwezig. Dit noemen we ‘vaginale flora’. Eigenlijk klopt die naam niet: het zijn geen planten, maar bacteriën die in de vagina leven. Een betere naam is vaginale microbiota.
In vergelijking met de darmmicrobiota is de samenstelling van de vagina simpel. In de vaginale microbiota overheersen bacteriën die lactobacillen heten. Deze bacteriën hebben een beschermende rol, doordat ze de normale zuurgraad in de vagina in stand houden. Zijn er onvoldoende lactobacillen, dan kunnen klachten ontstaan door de ontregeling van de microbiota (ook wel bacteriële vaginose genoemd) of door infecties (met name schimmelinfecties). Drie cijfers:
• 44 procent van de vrouwen heeft last van terugkerende vaginale klachten.
• 75 procent van de vrouwen heeft last (gehad) van vaginale klachten.
• Ongeveer twee keer per week meldt zich bij de gemiddelde huisarts een zwangere vrouw met vaginale klachten.
Partner in crime
Vaginale problemen zijn een typische vrouwenkwaal, toch? Nee, zegt klinisch epidemioloog Janneke van de Wijgert. “Het vaginale milieu wordt beïnvloed door de hygiëne van de partner. Sinds 2002 zijn veel bacteriën van de vagina in kaart gebracht. We zijn daarna gaan kijken naar de bacteriën bij de man, bij de penis onder de voorhuid. De vondst: de bacteriën in de vagina en die onder de voorhuid zijn bijna identiek. Dat betekent dat seks wel degelijk een rol kan spelen bij vaginale klachten. Zeker als een vrouw een nieuwe partner heeft, komt de vagina in aanraking met nieuwe bacteriën. Het is dus belangrijk dat de man goed schoonmaakt onder de voorhuid.”
De vagina heeft een pH-waarde (zuurgraad) van 4 tot 5. Dat is vergelijkbaar met tomaten, druiven en bier.
Seks of geen seks?
Van de Wijgert: “Vrouwen met vaginale klachten voelen zich te vies voor hun partner, ze schamen zich. Seks kan zelfs pijn doen als je een ernstige bacteriële vaginose of schimmelinfectie hebt. Op zich kun je seks hebben, maar het probleem is dat de bacteriën heen en weer blijven gaan tussen de partners. De vraag is of we wellicht partners gelijktijdig moeten behandelen. Op dit moment worden daar studies naar gedaan. Tot we het antwoord op die vraag weten, is het zeker verstandig om tijdens de behandeling alleen seks te hebben met een condoom.”
Is bacteriële vaginose een soa?
Nee, bij een soa komen micro-organismen die je normaal gesproken niet bij je draagt het lichaam binnen. Ze veroorzaken altijd klachten en hebben soms zelfs nadelige gevolgen op de lange termijn. De bacteriën die in de vagina wonen, maken je niet per se ziek. Je krijgt pas klachten als het aantal slechte bacteriën heel erg is toegenomen. Je kunt dus een kleine verstoring hebben zonder klachten, of een flinke verstoring waar je last van krijgt.
Liever niet
Waar houdt je vagina niet van?
• veelvuldig gebruik van antibiotica
• slechte persoonlijke hygiëne
• tampons te lang in de vagina laten zitten
• onbeschermde seks (met name met nieuwe partners)
• agressief reinigen van de vagina
En ook deze factoren kunnen zorgen voor een verstoord vaginaklimaat:
• verlaagde weerstand
• diabetes
• bepaalde hormonale veranderingen in de menopauze
3x klachten
Vaginale klachten zijn er in allerlei vormen en maten. We behandelen er drie:
1 – Vaginale schimmelinfectie
Symptomen: jeuk, pijn bij het vrijen en plassen. Een rood, gezwollen en soms pijnlijk slijmvlies. Een witte, brokkelige afscheiding.
Handig om te weten: een vaginale schimmelinfectie ontstaat door de schimmel Candida albicans. Deze infectie is onschuldig. Heb je veel last van klachten of houdt het lang aan, dan kun je via de huisarts vaginale tabletten, capsules of crème krijgen.
2 – Bacteriële vaginose (vaginale bacteriële infectie)
Symptomen: veel afscheiding die witgrijs van kleur is en een vreemde geur heeft.
Handig om te weten: bij vaginale afscheiding overheersen bepaalde bacteriën in de vagina. Deze bacteriële infectie lijkt op een vaginale schimmelinfectie. Het verschil (behalve de aanstichter) is dat bij de schimmelinfectie de afscheiding wit en brokkelig is en niet stinkt.
3 – Vaginale droogheid
Symptomen: de vagina is droog, rood en schraal. Vaak ook jeuk of irritatie en pijn bij het vrijen.
Handig om te weten: een droge vagina maakt te weinig vocht aan. Dat heeft meestal te maken met hormonale veranderingen, zoals de menopauze. Het kan ook komen door medicijngebruik, stress, vermoeidheid of gebruik van zeep bij het wassen van de vagina.
6 doe-het-zelftips
• Was je vagina met lauw water en niet met zeep.
• Draag katoenen ondergoed.
• Gebruik zo min mogelijk inlegkruisjes.
• Was jezelf na het vrijen en doe een plas.
• Verwissel je tampon op tijd.
• Grote boodschap gedaan? Veeg het wc-papier van voren naar achteren.
Vermijd de drogist
Vaginale verzorgingsmiddelen zijn in badkamers geen uitzondering. Ze zouden de vagina schoonmaken en een frisse geur geven. Helaas tasten deze middelen de pH-waarde aan. En: de vagina is goed in staat om zichzelf (met hulp van een beetje water) te reinigen.
Voeding voor een gezonde vagina
Als we onderzoeken en websites mogen geloven, helpen veel voedingsmiddelen tegen vaginale klachten. Wat is daar van waar? Allereerst: van veel voedingsmiddelen is het niet wetenschappelijk bewezen. Ten tweede: heb je veel klachten, dan kun je beter naar de huisarts of diëtist gaan voor advies. Toch kan voeding wel verlichting geven, stelt diëtist Dascha Willemsen. “De vaginale microbiota is voor haar stabiliteit sterk afhankelijk van een gezonde darmmicrobiota. Je dieet kan de geur van je vagina beïnvloeden. Bepaald voedsel verandert de balans van suiker, bacteriën en chemische samenstellingen in het lichaam. Vermijd in ieder geval geraffineerde suikers. Enorme schommelingen in je bloedsuikerspiegel kunnen namelijk schimmelinfecties veroorzaken.”
Twee handige spiekbriefjes:
Eet-dit-wellijstje: kwark, volkoren- en meergranenbrood (bijvoorbeeld zuurdesembrood, roggebrood, rijstwafels), (biologisch) rookvlees, rosbief, jonge kaas en hüttenkase, noten en zaden, fruit en groente, kruidenthee, notendrank, rijstedrank, eieren, rauwkost (bij voorkeur biologisch)
Eet-dit-nietlijstje: koekjes, snoep, zoetigheid, frisdrank, kortom liever geen producten met geraffineerde suikers, witte/niet-volkoren producten zoals witbrood, witte rijst en pasta.
Eens een klacht, altijd een klacht?
Ja, vaak wel. Van de Wijgert: “We weten het niet zeker, maar ik denk dat het te maken heeft met het wel of niet aanwezig zijn van een biofilm. Dat is een laag micro-organismen omgeven door zelfgeproduceerd slijm en vastgehecht aan een oppervlak. Je hebt het ook in de mond, dat is tandplak. Vrouwen die eenmaal zo’n biofilm hebben, zijn – denken wij – ook vatbaarder voor terugkerende vaginale problemen.”
Wat is vaginale afscheiding?
Je vagina produceert vocht. Deze vaginale afscheiding bestaat vooral uit water met daaraan toegevoegd een mix van stoffen zoals azijnzuur, melkzuur en alcoholen. Deze witte afscheiding zorgt ervoor dat de vagina schoon blijft en slechte bacteriën weinig kans maken om te overleven. De hoeveelheid afscheiding en de structuur wisselt gedurende je cyclus. Meestal is het ongeveer een kwart tot een halve theelepel per dag.
Tijdens de zwangerschap is de kans op een schimmelinfectie groter, terwijl de kans op bacteriële vaginose juist kleiner is.
De vagina tijdens zwangerschap
Tijdens een zwangerschap gebeurt er van alles, ook rondom en in de vagina. De kleur, structuur en geur van vaginale afscheiding zijn tijdens een zwangerschap anders: het is dikker en donkerder. Raak vooral niet in paniek, het enige wat je lichaam doet is zich aanpassen aan de zwangerschap.
Direct na de bevruchting bereidt je lichaam zich voor op de baby. Je vaginale wand wordt dikker en je lichaam produceert meer epitheelcellen. Deze cellen verstevigen de wand van de vagina, maar zorgen ook voor extra afscheiding.
Ook de hoeveelheid vocht neemt toe. Door de zwangerschapshormonen worden al je weefsels soepeler. Om de weefsels rekbaarder te maken, neemt de doorbloeding van de wanden van je schede toe. Je slijmvliezen gaan harder werken en produceren meer vocht.
Pas op voor de baby
Het is belangrijk om een vaginale schimmelinfectie of bacteriële infectie snel te behandelen. De baby kan namelijk geïnfecteerd raken. De gevolgen voor de baby hangen af van het moment waarop de infectie plaatsvindt. Wanneer de baby tijdens de bevalling wordt besmet, zal hij alleen uitslag krijgen rondom de mond. Gebeurt de besmetting in de baarmoeder, dan is de kans op een vroeggeboorte aanzienlijk verhoogd. Ook lijkt het erop dat het risico op een miskraam verhoogd wordt en de baby kan zelfs overlijden. Denk je een infectie te hebben? Ga dan altijd naar de huisarts.
Screenen
Van de Wijgert: “De vraag die we nu stellen is: moeten we alle zwangere vrouwen screenen, ook als ze geen klachten hebben? Ik ben een van de mensen die deze discussie heeft aangewakkerd, omdat het belangrijk is om te weten welke micro-organismen in de vagina zitten tijdens de zwangerschap en de geboorte. Je kunt vrouwen niet verplichten, maar je kunt aangeven dat het gebeurt, net als bij hiv. ‘We doen het, tenzij u echt bezwaar maakt.’ Het gaat immers niet alleen om de vrouw, maar ook om de gezondheid van de baby.”
– Janneke van de Wijgert is klinisch epidemioloog en hoogleraar aan het Institute of Infection and Global Health aan de Universiteit van Liverpool.
– Dascha Willemsen is diëtist en health- en lifestylecoach bij DDiëtist. Ze studeerde Voeding & Diëtetiek en specialiseerde zich in onder andere eetproblemen en hormoonbalans.