De Koninklijke Vereniging Homeopathie Nederland (KVHN) bestaat 125 jaar. Tijd voor een feestje? Ja, maar ook voor bezinning. Want homeopathie is in 2011 nog niet zo geworteld als liefhebbers zouden willen zien.
De actuele status van de homeopathie? Dat is afhankelijk van welke kant je op kijkt. Grondlegger Samuel Hahnemann is al ruim anderhalve eeuw dood, maar zijn gedachtegoed is nog altijd omstreden. Binnen de reguliere geneeskunde wordt voornamelijk lacherig gedaan over homeopathie. Vermaard is dit staaltje artsenhumor: een chirurg maakt een te klein sneetje en noemt dat een ‘homeopathische incisie’.
Aan de andere kant zijn er weinig Nederlandse gezinnen zónder homeopathisch middelen in hun medicijnkast. Bij hen lijkt homeopathie volledig geaccepteerd. Het natuurlijke en veilige imago spreekt aan: baat het niet, dan schaadt het niet. Iets wat bijvoorbeeld niet altijd opgaat voor fytotherapie (kruidengeneeskunde).
Homeopathie voor dieren
Jaap Andriesse is directeur van de jubilerende KVHN. Hij plaatst de belangstelling voor homeopathie in een bredere trend. “Homeopathie sluit helemaal aan bij de veranderende samenleving”, stelt hij. “Er is veel aandacht voor duurzaamheid en milieu. In dat denkkader past homeopathie uitstekend: het is natuurzuiver, het heeft geen bijwerkingen, het staat ver van de enge farmaceutische industrie met alle schandalen. Wij sluiten aan bij een grote groep mensen die op een wat andere manier in het leven staan. En die groep groeit.”
Zelfs de hoog oplopende discussies over de intensieve veeteelt raken aan de homeopathie. “Homeopathie en voor een deel ook fytotherapie vormen een uitstekend alternatief voor het automatisch antibioticagebruik in de intensieve veehouderij. Als dieren heel erg ziek zijn, kun je een keer een antibioticum inzetten. Maar dat is iets anders dan het automatisch gebruik dat nu plaatsvindt, met alle risico’s van dien zoals antibioticaresistentie.”
Steeds meer reguliere varkenshouders zoeken naar ander oplossingen, zegt Andriesse. “Ze verlaten de massale toediening van antibiotica en komen vanzelf terecht bij homeopathie.”
Tegenwind remde ontwikkeling
Maar ook Andriesse sluit de ogen niet voor de tegenbeweging. “Maar die verliest aan kracht. Afgelopen februari was er nog een actie in Amsterdam, waarbij critici flesjes met homeopathische middelen konden leegdrinken. Het werd een fiasco. Er was slechts een handjevol mensen. Er is juist steeds meer aandacht voor wat wij willen uitstralen.”
Toch valt niet te ontkennen dat de jarenlange tegenwind de ontwikkeling van de homeopathie heeft geremd. Wie weet bijvoorbeeld dat de KVHN 125 jaar bestaat?
“Dat is een van de redenen waarom we het jubileum ingetogen vieren, gericht op onze leden. Maar dit heeft ook te maken met onze beperkte financiële middelen. We zijn met een kleine zesduizend leden een bescheiden club in Nederland. Al zijn we de laatste jaren veel actiever naar de buitenwereld toe dan voorheen.”
Te veel middelen
De Bredase homeopathisch arts Lex Rutten loopt al dertig jaar mee in het wereldje en weet als geen ander hoe unfair de critici soms te werk kunnen gaan. “De tegenwind is wat geluwd”, zegt Rutten. “Maar je moet er niet van uitgaan dat het nu afgelopen is. Ik verwacht wel dat het een keer ophoudt. En dat zal ook sterk afhangen van wat we zelf doen.”
Volgens Rutten moet de homeopathie ook kritisch naar zichzelf durven te kijken. “Binnen de klassieke homeopathie zijn we bijvoorbeeld te veel bezig geweest met het zoeken naar nieuwe middelen en te weinig met wetenschappelijke evaluatie van onze middelen. Iedere stof kan een homeopathisch middel zijn. Dan kom je op gegeven moment uit bij drieduizend middelen die met name belangstellende reguliere artsen niet kunnen hanteren. Dan heb ik er liever twintig die optimaal werken en waar iedereen mee uit de voeten kan. Laten we die dan goed onderbouwen en zo onze eigen wetenschappelijke identiteit neerzetten. Ik denk dat we veel meer die kant op moeten. Internationaal raken daar nu ook steeds meer mensen van overtuigd.”
Een ander kritiekpunt van Rutten betreft de opleidingen voor klassiek homeopaten. “Er bestaan opleidingen die niks voorstellen. Toch komt de KVHN er niet toe om het opleidingsveld op te schonen. Er moet duidelijkheid komen: welke opleiding is nodig voor het beroep? Als we niet zorgen voor echt goede beroepsbeoefenaren die ook wetenschappelijk werk kunnen leveren, dragen we zelf bij aan de marginalisering van de homeopathie.”
HBO-accreditatie
Ook vindt Rutten vindt dat risico’s meer beperkt moeten worden. “Een verloskundige behandelt een deelgebied, maar heeft meer opleiding dan een niet-arts homeopaat. Terwijl het beroep van homeopaat veel breder is. Homeopathie is op zich veilig. Maar het grote risico is de gemiste diagnose, bijvoorbeeld het niet tijdig herkennen van een longontsteking of blindedarmontsteking. Ik zie ieder jaar in mijn praktijk mensen die ik onmiddellijk doorstuur naar het reguliere circuit.”
Hoewel de dagelijkse praktijk leert dat er serieus gewerkt wordt en weinig fouten bekend zijn, geeft Andriesse toe dat Rutten hier een punt heeft. “Wij werken daarom hard aan een HBO-accreditatie voor homeopathie opleidingen. Zodat je kunt zeggen: mensen moeten aan déze voorwaarden voldoen. Ook wij willen dat de opleidingen op een hoger niveau komen en onderling vergelijkbaar worden.”
En homeopaten die geen arts zijn? “Daarvan zeg ik: fysiotherapeuten zijn ook geen arts, maar hebben wel een HBO-geaccrediteerde opleiding gevolgd. Dus laten we dat proberen te bereiken.”
Andriesse benadrukt dat de KVHN er belang bij heeft dat homeopathie breed geaccepteerd wordt. “Het vak moet op een hoogwaardig niveau worden uitgevoerd, zodat mensen niet ontevreden zijn.”
Vernieuwer uit Almelo
Vernieuwt de homeopathie zich nog wel? Of blijft het drijven bij de leer van Hahnemann van meer dan een eeuw geleden? Het antwoord geeft Ewald Stöteler, homeopaat uit Almelo. Hij ontwikkelde de leer door en is daarmee enorm succesvol. Volgens insiders krijgt hij veel erkenning voor zijn interpretatie en doet hij het internationaal erg goed. Andriesse: “Hij is een echter vernieuwer.”
Stöteler schreef een leeswijzer bij Hahnemann (‘Hahnemann Begrijpen’). Daarin toont hij aan dat de grondlegger van de homeopathie aan het eind van zijn leven nog uitsluitend met hoge verdunningen werkte. Deze zogenaamde LM-potenties worden bereid via de verdunningsverhouding 1:50.000 en bij iedere potentiestap gedynamiseerd door honderdmaal schudden.
De voordelen van hoge verdunningen zijn legio. Zo kan de zogenaamde ‘beginverergering’ worden voorkomen. Stöteler: “Een LM-potentie kan dagelijks of desnoods meerdere keren per dag worden ingenomen. Je kunt daardoor veel beter sturen en de energetische prikkel afstemmen op de gevoeligheid van de patiënt. Hiermee worden (begin)verergeringen voorkomen. Verergeringen staan gelijk aan energieverlies en zijn per saldo negatief. Ze passen niet bij Hahnemanns doelstelling: ‘Snel, zacht en duurzaam herstel van de gezondheid’. Homeopaten denken vaak bij een verergering: yes, het middel is goed, er wordt op gereageerd. Maar dat is korte termijn politiek.”
Homeopathie volgens Nobelprijswinnaar
Hoe kan iets wat je mengt met heel, heel veel water nog werkzaam zijn? Met dat argument wordt de homeopathie keer op keer, jaar in jaar uit, onderuit gehaald. Het antwoord komt soms uit onverwachte hoe.
Dr. Luc Montagnier is de medeontdekker van het HIV-virus. Hij ontving daarvoor in 2008 de Nobelprijs. In 2010 deed hij een opvallende uitspraak: “Ik kan niet zeggen dat homeopathie in alles gelijk heeft. Maar wat ik nu kan zeggen, is dat de hoge verdunningen juist zijn. Hoge verdunningen van iets, zijn niet niets. Het zijn waterstructuren die de originele moleculen nabootsen.” De Franse viroloog deed zijn uitspraak in een interview met het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Science. Hij sprak over nieuw fundamenteel onderzoek, dat de basisprincipes van de homeopathie ondersteunt.
Omdat de 78-jarige Montagnier in Frankrijk geen medewerking krijgt bij dit onderzoek, is hij inmiddels uitgeweken naar een universiteit in China. Ook al wordt hij in Europa beschuldigd van het bedrijven van ‘pseudowetenschap’, reageert hij stellig: “Het is geen kwakzalverij. Dit zijn werkelijke fenomenen die verdere studie verdienen.”
Lex Rutten is verguld met de steun van Montagnier. “Steeds meer onderzoekers knabbelen aan het ‘absoluut onmogelijke’. Met Montagnier nu als de meest aansprekende figuur. Het is te hopen dat meer reguliere onderzoekers de moed hebben om het werkingsmechanisme te bestuderen.”
Rutten gaat er dan ook vanuit dat homeopathie over pakweg 125 jaar volledig geaccepteerd zal zijn. “Maar onder een andere naam. Het zal dan geen homeopathie worden genoemd. Kijk naar het Moermandieet. Niemand heeft het over Moerman als men over gezonde voeding praat, terwijl hij wel een grondlegger is geweest.”
Tekst: Toine de Graaf