gezondNU schrijft veel over nieuwe ontwikkelingen rond ziekten en medicijngebruik. Hoe is het een paar jaar later? Zijn onze berichten van toen achterhaald? Of zijn er nieuwe feiten te melden?
Dertig tot vijftig procent van de geneesmiddelen die in Nederland worden voorgeschreven, werkt niet, niet goed, of heeft ongewenste bijwerkingen. Is een pil op maat voor iedereen een kwestie van tijd? Of blijft dit een luchtkasteel?
Juli 2004 – “Miljoenen mensen gebruiken medicijnen die bij hen niet werken, bijwerkingen veroorzaken en dus ongeschikt zijn”, schrijft gezondNU. De uitspraak is niet van een pillenhater. Integendeel: het is professor Allen Roses die het zegt, vicepresident van de afdeling genetica van een van de grootste farmaceutische bedrijven ter wereld.
November 2010 – TNO meldt dat zij onderzoek gaat doen naar medicijngebruik op maat.
Zo wordt bij sommige mensen met diabetes het risico op hart- en vaatziekten groter door hun medicijnen (waardoor zij mensen extra medicijnen moeten slikken), terwijl bij anderen dit effect er niet is. TNO brengt de verschillen tussen groepen mensen met diabetes in kaart. Hun doel is te voorspellen welke groep het verhoogde risico loopt en wie niet.
Gebruikt u medicijnen op recept? Dan zijn die pillen in veel opzichten al toegesneden op uw individuele omstandigheden. Het geneesmiddel past bij de aandoening die u heeft, of die een arts wil voorkomen. De dosis is afgestemd op gewicht en leeftijd. En er is rekening gehouden met eventuele andere ziekten die u heeft, of geneesmiddelen die u al gebruikt.
Met ‘een pil op maat’ wordt dan ook iets anders bedoeld. Deze term verwijst naar de farmacogenetica. Deze relatief jonge tak van wetenschap bestudeert de relatie tussen de reacties van de individuele patiënt op geneesmiddelen en zijn genetische profiel. Dat profiel ligt vast in ons erfelijk materiaal (DNA), dat uit ongeveer drie miljard bouwstenen bestaat. Dat DNA is grotendeels bij iedereen hetzelfde. Maar de verschillen die er zijn, verklaren voor een belangrijk deel waarom niet iedereen op dezelfde manier reageert op een geneesmiddel. Kleine verschillen in een stukje DNA kunnen soms betekenen dat een bepaald medicijn niet werkt of vervelende bijwerkingen heeft.
Droom van artsen
Het is de droom van artsen om bij het voorschrijven van geneesmiddelen rekening te kunnen houden met deze genetische verschillen tussen mensen. En ‘wij’ dromen met hen mee. Vooral sinds 2000, toen de complete volgorde van die drie miljard DNA-bouwstenen in kaart werd gebracht.
Het voorbeeld van TNO geeft echter aan dat het verstandig is met beide benen op de grond te blijven. Een pil op maat wordt immers pas kosteneffectief (lees: ‘levert meer op dan hij kost’) onder bijzondere omstandigheden. Bijvoorbeeld als de te behandelen ziekte ernstig is en veel voorkomt en de eventuele bijwerkingen ingrijpend of levensbedreigend zijn (zoals een verhoogde kans op hart- en vaatziekten).
Ook is een farmacogenetische test zinvoller wanneer moeilijk te zien is hoe mensen zullen reageren op een bepaalde behandeling. Daarom ligt het niet voor de hand dat er een ‘pil op maat’ komt voor de behandeling van pijn of hoge bloeddruk. Hierbij is immers meestal snel duidelijk of de medicijnen werken. Ook komen eventuele bijwerkingen vlot aan het licht en zijn ze in de regel omkeerbaar.
Heel anders ligt dat bij de behandeling van kanker. Naast diabetes, en bijvoorbeeld ook astma, is kanker daarom een ziekte die wél nadrukkelijk in beeld is bij de farmacogenetici. Bij de behandeling van kanker treden vaak ernstige bijwerkingen op, terwijl ook lang niet ieder middel bij elke mens effect heeft. Het zoeken naar de beste kankertherapie is nu nog vooral een kwestie van uitproberen. Als het ene middel niet blijkt te werken, wijkt de oncoloog uit naar een ander middel, dat hij desnoods weer inruilt voor een derde behandelvariant. Wanneer het genetische profiel de behandelend arts vooraf de weg kan wijzen naar de therapie met de beste kans op herstel bij die individuele patiënt, kan dat veel ellende én kosten besparen. Maar niemand die weet hoe lang het duurt voor het zover is.