Ikke, ikke, ikke

Wij, als gezondNU, zetten jou graag op de eerste plaats. Nu jij nog! Want in de dagelijkse praktijk rennen veel vrouwen zichzelf voorbij. Is het een echte vrouwenkwaal om je druk te maken om alles en iedereen behalve jezelf? Hoe komt dat? En hoe belangrijk is een beetje egoïsme voor je gezondheid?

Tijd voor jezelf maken om goed voor jezelf te zorgen. Dat klinkt zo vanzelfsprekend en nog reuzegezond ook. Maar wie doet het? Jij? “Veel mensen plegen roofbouw”, stelde huisarts Hedwig Vos, specialist in preventieve vrouwengezondheid, in het maartnummer van gezondNU. Vooral vrouwen zijn de klos, meent ze. “De overheid verwacht dat de familie mantelzorg oppikt, naast de zorg voor je eigen gezin en je baan. Vervolgens moeten we ook nog eens tot ons 67e doorwerken. Die stapeling van verantwoordelijkheden treft vooral vrouwen en vertaalt zich naar hun gezondheid. Slecht slapen. Weinig tijd voor ontspanning. Geen energie meer hebben om iets leuks te doen. Laat staan om gezonder te leven.”

Herkenbaar? Voor ons als redactie wel. En we zijn niet alleen. Ook vriendinnen, buurvrouwen en zussen wringen zichzelf soms of vaak in bochten om thuis en op het werk alles op rolletjes te laten lopen. Is er iets veranderd de laatste jaren, hebben vrouwen het drukker gekregen? “Dat zien we niet terug in de cijfers,” zegt socioloog dr. Mariëlle Cloïn van het Sociaal en Cultureel Planbureau. “Wel is het zo dat de tijdsdruk tussen 2006 en 2011 onder bepaalde groepen is gestegen. Werkende ouders met jonge kinderen in de leeftijd tot vier jaar bijvoorbeeld en mensen met een voltijdbaan. Dat is waarschijnlijk terug te leiden tot maatschappelijk veranderingen. Zo zijn ouders ondanks de bezuinigingen op de kinderopvang evenveel blijven werken. Klaarblijkelijk regelen ze die opvang nu anders. Dat vergt mogelijk meer geregel. Daarnaast melden werknemers zich in tijden van economische crisis minder snel ziek en werken ze meer over om hun baan maar niet kwijt te raken. Gevolg is dat je minder tijd overhoudt voor je huishouden en ontspanning.”

‘Nu ben ik aan de beurt!’

Sociaal-psychiatrisch verpleegkundige Lidian Schalen, die meewerkte aan het online zelfhulpprogramma werkendemoeders.mirro.nl, ziet dat vrouwen depressief worden, een burn-out krijgen of overvallen worden door angst en paniek, omdat ze zichzelf voorbij rennen. “Toch is dat niets nieuws”, zegt zij. “Over het algemeen zijn vrouwen meer op ‘wij’ – de groep – gericht en mannen meer op ‘ik’ (zichzelf). Of dat nu biologisch ingegeven is of cultureel bepaald, vrouwen hebben door de geschiedenis heen geleerd zichzelf ten dienst te stellen van hun gezin. We zijn gewoonweg niet gewend om te zeggen: ‘Nu ben ik aan de beurt.’ En over druk gesproken: ik heb van verschillende dames op leeftijd vernomen dat er ook in de jaren dertig en veertig herstellingsoorden bestonden voor jonge moeders. Die vrouwen zaten net als wij in het spitsuur van hun leven met vaak grote gezinnen en een huishouden dat ze moesten runnen zonder wasmachine of stofzuiger. Maar er was wel een verschil: zij hadden één duidelijke taak. Zij waren verantwoordelijk voor het thuisfront. De generatie dertigers en veertigers van nu combineert dat voor het eerst in de geschiedenis en masse met een betaalde baan buitenshuis.”

Dat betekent dat we onze aandacht over meerdere verantwoordelijkheden moeten verdelen en dat kan verklaren waarom vrouwen tegen meer stress aanlopen, denkt Cloïn: “Die versnippering van tijd kan druk geven. Je moet meer schakelen, taken onderling goed op elkaar afstemmen. Dat kost doorgaans meer energie en moeite dan wanneer je voor een bepaalde taak kunt gaan zitten en daar vol voor gaat. Dit is een mogelijke verklaring. Een andere verklaring kan mogelijk te vinden zijn in technologische ontwikkelingen: de komst van smartphones. Die maken dat de grens tussen werk en privé vervaagt. Het nieuwe werken met het indelen van je eigen tijd en de mogelijkheid tot thuiswerken is prachtig, maar vergt flexibiliteit. De keerzijde is dat er verwacht wordt dat de werkgever altijd een beroep op je kan doen. We onderzoeken of ook dat een rol bij beleving van tijdsdruk speelt.”

Een te hoog eisenpakket

Dat het anno 2015 niet altijd meevalt om werk en gezin te combineren, komt ook naar voren uit onderzoek van de Stichting Voor Werkende Ouders en vakbond FNV. Slechts zes procent van de werkende ouders zegt dat die combi hun vrijwel moeiteloos afgaat. 58 procent vindt het lastig. In deze enquête komen geen sekseverschillen aan bod, maar in de gesprekken die Marjet Winsemius, directeur van de stichting, door het hele land voert, blijkt dat ‘het voor vrouwen eigenlijk nooit goed genoeg is’. “Het gaat erom dat én je huis spic en span is, dat het is ingericht volgens de nieuwste vt-wonen, dat je kinderen gekleed gaan volgens de laatste mode én dat als er vriendinnen op bezoek komen er iets lekkers op tafel staat – het liefst zelfgemaakt. De maaltijden behoren gezond, vers en uit eigen keuken te komen. Dat allemaal naast je baan. Het eisenpakket dat vrouwen zichzelf opleggen is gewoon niet oké. Veel van die eisen hebben bovendien te maken met uiterlijke façade. En dát zou je nou net worst moeten zijn.”

Schalen: “De generatie dertigers en veertigers heeft ooit geleerd dat ‘een slimme meid op haar toekomst is voorbereid’. Dus we hebben gestudeerd. We hebben die baan. Maar niemand heeft ons geleerd hoe je dat allemaal met elkaar kunt combineren.” Ze krijgt bijval van vrouwencoach Janneke Robers. “Het gros van onze moeders was altijd thuis. Wat dat betreft moeten we als generatie zelf uitvinden hoe dat met al die verschillende verantwoordelijkheden moet, hoe je daarin de juiste balans vindt. Onze moeders waren daarin over het algemeen geen ijzersterk rolmodel.” Een goed voorbeeld doet meestal wel goed volgen.

Gevangen in oude rolpatronen

Eigenlijk zitten we in een ongezonde spagaat. Dankzij de emancipatie is de generatie van 35-plusvrouwen volop aan het werk, wat natuurlijk geweldig is. Maar tegenover de nieuwe verwachtingen van carrière maken en economische onafhankelijkheid staan oude rolpatronen. Vandaar ook dat veel vrouwen zich vaak schuldig voelen, stelt Schalen.“Want als je je zieke kind bij opa en oma achterlaat om te gaan werken, willen vrouwen in hun hart het liefst zelf thuis zijn. Of als je eens een uurtje eerder thuis bent, dan zullen veel vrouwen die tijd niet voor zichzelf nemen, maar gebruiken om hun kind eerder van de opvang te halen.”

Volgens Robers speelt er nog iets anders mee. “Veel vrouwen vinden zichzelf diep van binnen niet de moeite waard. Ze vinden het moeilijk om met liefde en zachtheid naar zichzelf te kijken, zowel innerlijk als uiterlijk. Dit komt voort uit opvoeding, ervaring en cultuur. Het is een kunst daaraan te ontsnappen en je eigen grootsheid in te zien, zodat je kunt zeggen: ik doe ertoe! En dan … Jaaaa! Dan is het niet meer de vraag óf je jezelf tijd, aandacht en ruimte geeft, maar hoeveel je jezelf geeft.”

Trouwens, vrouwen zijn niet de enige die ‘slachtoffer’ zijn van verouderde rolpatronen. Ook mannen lopen ertegenaan, is Schalens ervaring. “Van een man wordt vaak nog verwacht dat hij vijf dagen per week werkt. In sommige banen is meer flexibiliteit mogelijk en dan kunnen mannen en vrouwen onderling ook beter zorg en werk afstemmen. Dat scheelt veel stress. Daarnaast hoor ik vaak van vrouwen dat mannen geen huishoudelijk werk zien liggen. Dat komt ook doordat hij veelal is opgegroeid met een moeder die traditioneel alles voor hem opknapte. Daarom blijft ook nu nog die wasmand staan als je er niets van zegt. Dat is niet per definitie onwelwillendheid. Vrouwen moeten leren aangeven wat ze nodig hebben en waar ze hulp bij kunnen gebruiken. Mannen kunnen geen gedachten lezen.”

Toestemming: tijd voor jezelf

Maar alleen je man vaker inschakelen in het huishouden is niet voldoende om ervoor te zorgen dat je jezelf wat minder vaak voorbij rent. Tijd voor jezelf maken is het devies. Mannen doen dat van nature vaak uit zichzelf, vrouwen nog te weinig. Dat eist zijn tol. “Als je alleen maar doorjakkert, vergeet je te voelen wat je werkelijk nodig hebt”, legt Robers uit. “Een mens is als een auto. Je moet op een gegeven ogenblik bijtanken om door te kunnen gaan. Alles in het leven gaat dan makkelijker. Je slaapt beter, je bent vrolijker, energieker. Je presteert beter als je uitgerust bent, omdat je alert en goed geconcentreerd bent. Niet alleen jijzelf, maar iedereen om je heen is erbij gebaat dat het goed gaat met jou.”

“Vrouwen hebben vaak toestemming nodig om tijd in zichzelf te investeren. Nou, bij deze”, zegt Schalen. “Als jij van tijd tot tijd met een boek op de bank kruipt, een weekend met een vriendin eropuit gaat of een studiereis maakt, word je de beste versie van jezelf. Doen dus. Dat is beter voor iedereen. Ofwel: investeren in jezelf is investeren in je gezin.” En het is belangrijk dat je dat nu doet. Niet morgen. Niet over een week. Nu. “Vrouwen die het op alle fronten altijd goed willen doen, komen zichzelf uiteindelijk tegen. Als je dat nu niet aanpakt, blijft je dat achtervolgen. Óók als de kinderen al zestien of zeventien zijn.”

Tijdrijken en tijdarmen

Bovendien voorzien deskundigen dat we niet snel ruimer in onze tijd komen te zitten. Winsemius: “De vergrijzing gaat maar door. Er zal een steeds groter beroep gedaan worden op werkende mensen. De overheid verwacht nu al dat ik mijn zieke moeder in huis neem en verzorg. Daarnaast zou ik eigenlijk ook nog boodschappen moeten doen voor mijn buurvrouw die slecht ter been is en vrijwilligerswerk moeten oppakken bij de sportclub. Want we leven nu eenmaal in een participatiemaatschappij.”

Socioloog Cloïn is het met Winsemius eens. “Ik voorzie dat er in de toekomst een steeds grotere tweedeling ontstaat tussen mensen die vanwege hun leeftijd of gezondheid buiten het arbeidsproces staan (en alle tijd van de wereld hebben) en de mensen die zich een slag in de rondte werken: werk met zorg voor de kinderen combineren en daarnaast nog allerlei maatschappelijk verplichtte taken op zich moeten nemen.” Niet alleen een kloof tussen arm en rijk, maar ook tussen tijdrijken en tijdarmen.

Positief egoïsme

Maar laten we er vooral niet alleen maar kommer en kwel van maken, vindt Robers. “Als ik om me heen kijk, zie ik (alleenstaande) moeders die alles voor hun kinderen over hebben. We zijn dochters die voor hun steeds ouder wordende ouders zorgen. We zijn zakenvrouwen die de markt bestormen. Het is fantastisch hoe gedreven en gemotiveerd wij vrouwen zijn en wat we allemaal voor elkaar krijgen. Hoe we een plek veroveren in het maatschappelijk debat, in de politiek en het economische leven. Oké, het is nog niet optimaal. Maar vergeleken met vroeger doen we het op veel vlakken fenomenaal.”

“We mogen dezelfde aandacht, toewijding en gedrevenheid die we besteden aan ‘het veroveren van een plek in de maatschappij’ besteden aan zorgen voor onszelf. Dát is positief egoïsme. Het is evenveel geven aan jezelf als aan anderen.”

Zo voer je gezond egoïsme in je leven door

• Plan elke week vaste momenten voor jezelf in. Doe iets wat je ‘voeding’ geeft ofwel waar je blij van wordt en waar je energie van krijgt. Heb je een partner? Zorg dat hij en jij allebei vaste dagen hebben waarop je kunt sporten, met vriend(inn)en afspreekt of een cursus volgt.
• Pak aandacht en tijd voor jezelf niet meteen te groots aan. Bouw het langzaam op. Begin met een halfuur. Gedurende dat halfuur ga je bijvoorbeeld ongestoord in bad liggen of een boek lezen. Alleen als er sprake is van levensgevaar mogen je partner en kinderen je storen.
• Probeer nieuwe dingen uit, zodat je ontdekt wat je in deze fase van je leven energie geeft.
• Vrouwen hebben een wisselende cyclus die kan zorgen voor stemmingswisselingen of weinig energie. Het beste kun je maar accepteren dat ons humeur, gevoel en onze zin op sommige dagen anders is dan op andere dagen. Zolang je daar niet mee in strijd gaat en meegaat in de flow, gaat het je gemakkelijker af. We hoeven niet alles te zijn, te kunnen of te doen.
• Hulp vragen is één, hulp aannemen een tweede. Laat je steunen en voeden door anderen. Dat geeft meer lucht en ruimte.
• Omring je met je eigen ‘cheerleader squad’: vrouwen die je toejuichen en ondersteunen, die hetzelfde nastreven en waarbij je kunt uithuilen als dat nodig is.

Deskundigen:

• Socioloog dr. Mariëlle Cloïn doet voor het Sociaal en Cultureel Planbureau onderzoek naar tijdsbesteding, het combineren van arbeid en zorg, kinderopvang en deeltijdwerk.

• Marjet Winsemius is oprichter van de Stichting Voor Werkende Ouders. De stichting zet zich in voor een betere balans tussen werk, gezin en kind en vertegenwoordigt als lobbygroep de belangen van werkende ouders bij de politiek.
• Janneke Robers heeft zich gespecialiseerd tot vrouwencoach. Ze organiseert trainingen en vrouwencirkels waarin je je zelfvertrouwen en authenticiteit kunt vergroten.

• Sociaal-psychiatrisch verpleegkundige Lidian Schalen is vrouwenhulpverlener en werkte mee aan het online zelfhulpprogramma werkendemoeders.mirro.nl
• voorwerkendeouders.nl
• jannekerobers.nl
• werkendemoeders.mirro.nl