Soms lijkt ons lichaam van hormonen aan elkaar te hangen. We hebben er een hoop aan te danken, maar ze zorgen ook voor getob en gedoe als de hormoonbalans verstoord raakt. Het mooie is: wat uit balans is, kan weer in balans komen.
feiten:
Tweederde van de vrouwen tussen 18 en 45 jaar gebruikt een anticonceptiemiddel. 37 procent van hen gebruikt de pil. Al neemt de populariteit van de pil af en wint het gebruik van het spiraaltje terrein: van vier procent in 2003 naar twaalf procent in 2013. (cijfers:CBS)
Gemiddeld hebben we rond ons 51e onze laatste menstruatie. De hormonale veranderingen die hiermee gepaard gaan (de overgang), kunnen tien jaar eerder al beginnen.
Tien procent van de vrouwelijke veertigers en tachtig procent van de vijftigers heeft overgangsklachten zoals opvliegers, stemmingswisselingen, stramme gewrichten en slaapproblemen. Twintig procent heeft klachten die zo ernstig zijn dat ze het dagelijks leven ontwrichten. (cijfers: Care for Women en Vrouwenpoli Boxmeer).
37 jaar menstrueren
De eerste keer ongesteld: de een viert feest, de ander vindt het een gedoe. Maar dat je er pakweg de komende 37 jaar mee te maken hebt, staat vast. Tot onze menopauze menstrueren we zo’n vierhonderd keer.
De eerste menstruatie
De menstruatie begin meestal tussen de twaalf en dertien jaar. In 1897 werden meisjes voor het eerst ongesteld als ze gemiddeld zestien waren. In 1965 was dit gedaald naar 13,4 jaar. Wetenschappers vermoeden dat dit vooral komt door onze voeding en eventueel overgewicht. Ze verwachten geen verdere daling. (cijfers: EMGO+)
Moeders
In Nederland zijn in totaal 4,2 miljoen moeders. Jaarlijks worden ongeveer negentigduizend vrouwen voor het eerst moeder. De leeftijd waarop is de afgelopen decennia flink gestegen. In 1970 kreeg een vrouw haar eerste kind op een gemiddelde leeftijd van 24 jaar, in 2004 was dit 29,4. Momenteel is een op de acht nieuwe moeders boven de 35. (cijfers: CBS)
Elke dag overlijden in Nederland 57 vrouwen aan hart- en vaatziekten.
Menstruele migraine
Minstens 500.000 vrouwen in Nederland hebben migraine die maandelijks optreedt voor en tijdens de menstruatie, of (wanneer je de pil slikt) tijdens de stopweek.
PCOS
Zeker een op de vijftien vrouwen heeft PCOS (Polycysteus Ovarium Syndroom). Hierbij ontstaan door een verstoring in de hormoonbalans veel kleine vochtblaasjes (cystes) in de eierstokken. Vrouwen met PCOS menstrueren onregelmatig of helemaal niet en kunnen problemen hebben als acne, overbeharing, kaalheid en een verminderde vruchtbaarheid. Negentig procent van de vrouwen met PCOS is insulineresistent en tachtig procent heeft overgewicht.
Hormonen beschermen je hart
Als het hormoon oestrogeen terugloopt, hebben vrouwen meer kans op hart- en vaatziekten. Wereldwijd is dit doodsoorzaak nummer een onder vrouwen. Loop daarom nooit door met klachten en laat je regelmatig controleren wanneer je in de overgang bent. (cijfers: De Hartstichting)
Hormonale haaruitval
Normaal verliezen we zo’n veertig tot honderdtwintig haren per dag. Die haren vallen uit om plaats te maken voor andere haren. Maar wat als het veel meer is? Veranderingen in de hormoonhuishouding kunnen het natuurlijke proces van haargroei verstoren. Zo heeft bijna iedere vrouw haaruitval na een zwangerschap en een op de drie vrouwen tijdens en na de menopauze. Care for Women specialiste Adri Rijkmans. “Hoe beter je voor je haar zorgt, hoe minder kans je hebt op haaruitval. Gebruik daarom natuurlijke, voedende producten. Masseer je hoofdhuid voor een betere doorbloeding en stel het haar niet bloot aan schadelijke invloeden zoals te veel zonlicht, permanent en haarverf. Ook vitamine B is goed voor haar en huid.”
Waarom moeders knuffelen
Zodra er kinderen komen, zorgen en moederen we erop los. Dit gebeurt onder invloed van het zorghormoon oxytocine dat we aanmaken bij aanraken, knuffelen en vrijen. Het speelt een rol bij de bevalling en borstvoeding en zorgt voor een goede hechting tussen moeder en kind.
Uit balans, in balans
Vrouwelijke hormonen beschermen ons tegen hart- en vaatziekten en houden onze huid, slijmvliezen en botten gezond. Veel vrouwenkwalen (PMS, menstruele migraine, maar ook slapeloosheid en de vorming van goedaardige gezwellen zoals vleesbomen in de baarmoeder) hebben te maken met een hormonale disbalans. “Daarbij is vooral de afbraak van hormonen belangrijk”, vertelt vrouwenarts Barbara Havenith. “Iemand kan een perfecte hormoonaanmaak hebben en toch enorm in disbalans zijn doordat de lever, galblaas of darmen de hormonen niet goed afbreken. Een goede conditie van lichaam en organen is dus essentieel om een gezonde hormoonbalans te hebben en hormonale klachten tegen te gaan.”
Wat doe je tegen menstruele migraine?
Rijkmans: “De pil doorslikken (dus geen stopweek) kan een oplossing zijn. Verder kun je het tekort aan oestrogeen aanvullen met producten die rijk zijn aan fyto-oestrogenen zoals soja, bloemkool, spruitjes, broccoli, lijnzaad en rode klaver. Vitamine B2 en magnesium helpen ook tegen hoofdpijn.”
Oeps, een natte broek
In de overgang worden huid en spieren slapper. Oók de bekkenbodemspier. Daardoor kunnen sommige vrouwen hun plas niet meer goed ophouden. Een zwangerschap, baarmoederoperatie of verzakking zijn ook bekende oorzaken van ongewenst urineverlies. Bekkenbodemspieroefeningen helpen om weer controle te krijgen over je blaas. Eventueel kan een huisarts verwijzen naar een bekkenbodemfysiotherapeut of een bekkenbodemteam in het ziekenhuis.
De pil als medicijn
Vrouwenarts Havenith: “De pil is uitgevonden als anticonceptiemiddel, maar vaak wordt hij voorgeschreven als dé oplossing bij acne, PMS, PCOS en overgangsproblemen. Ik ben daar geen voorstander van; het geeft toch bijwerkingen en risico’s. Wanneer je een gezondheidsprobleem kunt verhelpen met leefstijlaanpassingen of natuurlijke middelen is dat altijd de betere weg. Als anticonceptiemiddel raad ik liever een pessarium of koperspiraal aan.”
7x hormonen in balans
Havenith: “Heb je PMS, PCOS, acne, overgangsklachten of andere hormonale problemen? Dit kun je zelf doen:
- Eet vijfhonderd gram groente per dag waarvan de helft groene groenten. Groene groenten bevorderen de afbraak van hormonen.
- Roken, koffie, alcohol, vet, suiker, zout, scherpe kruiden, geraffineerde granen (bijvoorbeeld wit brood, witte rijst en pasta) en koemelkzuivel verergeren hormonale klachten. Vermijden dus.
- Drink genoeg water (minstens dertig milliliter voor iedere kilo lichaamsgewicht) om alle afvalstoffen goed uit te kunnen scheiden.
- Eet minder of geen gluten voor een optimale darmwerking.
- Beweeg. Zes dagen per week vijftien minuten krachtsport is belangrijk voor het herstel van de hormonale balans.
- Te veel stress gooit je hele hormoonhuishouding in de war. Ga er goed mee om door bijvoorbeeld yoga, mindfulness of tai chi te beoefenen.
- Ook supplementen kunnen helpen. Broccolikiemextract helpt oestrogenen af te breken. Vitamine B6, B12 en foliumzuur maken de afbraakproducten onschadelijk en magnesium zou krampen in vaten en spieren kunnen verminderen.”
Je botten
In de overgang hebben vrouwen meer kans op botontkalking door de afname van oestrogeen. Eet daarom calciumrijke producten zoals kaas, yoghurt, boerenkool, peulvruchten, noten en zaden. Eet geen voedingsmiddelen die de uitscheiding van calcium bevorderen zoals natrium, alcohol, suiker en cafeïne. Rijkmans: “Botbelastende oefeningen zoals traplopen, wandelen en hardlopen activeren de botgroei. Daarnaast kun je supplementen innemen met calcium. Vitamine D, zink, en magnesium bevorderen de opname van calcium in de botten.”
Vitamine D-tekort
Vitamine D wordt aangemaakt onder invloed van zonlicht, maar zit ook in vlees, eieren, boter en vette vis. Vrouwenarts Havenith: “Van de vrouwen die in mijn praktijk komen, heeft negentig procent een vitamine D3-tekort. Deze vitamine is niet alleen essentieel voor de stevigheid van onze botten, het speelt ook een belangrijke rol bij preventie van hart- en vaatziekten, depressie en kanker. Orthomoleculaire artsen raden aan om 50 microgram vitamine D3 per dag te gebruiken.”
Wat te doen bij PCOS?
Pas je levensstijl aan volgens het kader 7 x hormonen in balans. Havenith: “Laat daarnaast vooral toegevoegde suikers weg uit je voeding en eet meer eiwitten uit vis, eieren, noten en peulvruchten. Eet ook veel gezonde vetten zoals koolzaadolie en kokosolie. Vitamine D3 en B8, broccolikiem, kurkuma en mariadistel hebben een gunstig effect op PCOS.”
Hoe vind ik een goede pil?
Anticonceptiedeskundige Ineke van der Vlugt: “Voor de pil heb je een recept nodig. Dat betekent dat je altijd eerst naar de huisarts gaat. Licht hem of haar nauwkeurig in over je leefstijl, verwachtingen en (eerder doorgemaakte) aandoeningen. Samen kunnen jullie dan bepalen wat voor jou het beste anticonceptiemiddel is. Lees verder de bijsluiter en wees alert op klachten of veranderingen tijdens het anticonceptiegebruik. Desnoods kun je later nog overstappen op een ander middel.”
Over hormoontherapie
Slapeloosheid, pijn, depressie,’s nacht je bed uitdrijven. Soms zijn de klachten van de overgang zo heftig dat alleen een verandering in leefstijl niet genoeg helpt. Je zou het tekort aan hormonen kunnen herstellen door extra hormonen in te nemen. Maar is dat wel veilig? Havenith: “Als een vrouw veel hinder ervaart van de overgang en jonger is dan zestig heeft hormoontherapie meer voordelen dan nadelen. Overgangsklachten verdwijnen al binnen twee tot vier weken. Nadelen zijn dat er weer bloedingen kunnen optreden en dat de kans op trombose iets toeneemt. Maar die kans is drie tot vijf keer kleiner dan wanneer je de pil slikt.” Voor sommige vrouwen wordt hormoonsuppletie echt afgeraden. Bijvoorbeeld wanneer je trombose of borstkanker hebt gehad. Of wanneer je rookt, hartproblemen en een hoge bloeddruk hebt.
Hormonen in het milieu
Dagelijks worden we aan chemische stoffen blootgesteld die zich gedragen als hormonen. In ons lichaam kunnen ze de natuurlijke hormoonbalans verstoren. Sommige wetenschappers brengen dit in verband met de toename van hart- en vaatziekten, overgewicht, borstkanker en vruchtbaarheidsproblemen. “We noemen deze stoffen xeno-oestrogenen”, vertelt Rijkmans. “Als we er te veel van in ons lichaam krijgen, kan een overschot aan oestrogeen ontstaan. Bij een aantal vrouwen veroorzaakt dit nare, PMS-achtige klachten en ziektes. Denk je te reageren op xeno-oestrogenen? Probeer dan synthetische stoffen in voeding en verzorgingsproducten te vermijden. Koop geen eten in blikjes, pakjes en zakjes, maar kies voor biologische en natuurlijke voeding. Slik geen pil en gebruik natuurlijke shampoos en crèmes. Hergebruik ook geen waterflesjes. Dat is dé manier om plastic weekmakers binnen te krijgen en die zitten vol met hormoonverstorende stoffen.”
Pronte borstjes
Door de jaren heen hebben onze borsten veel te verduren. Continu groeien ze of slinken ze, bijvoorbeeld in de puberteit en tijdens een zwangerschap. In de overgang kunnen je borsten door hormoonschommelingen gespannen en pijnlijk aanvoelen. Tegelijk neemt de elasticiteit van huid en spierweefsel af waardoor je borsten gaan ‘hangen’. Toch kun je iets doen tegen pijnlijke of slappe borsten. Door regelmatig je borst-, rug- en halsspieren te trainen, blijven je borsten steviger. Zwemmen is ook effectief, net als een dagelijkse massage of wisseldouches van warm naar koud. Ondersteun verder je borsten met een goede bh. Maar liefst zeventig procent van de vrouwen draagt de verkeerde bh-maat. Laat je daarom adviseren bij een lingeriezaak.
Deskundigen:
- Ineke van der Vlugt is programmacoördinator bij kenniscentrum voor seksualiteit Rutgers WPF, rutgerswpf.nl, seksualiteit.nl
- Barbara Havenith is vrouwenarts en orthomoleculair arts bij Vrouwenpoli Boxmeer, vrouwenpoliboxmeer.nl
- Adri Rijkmans is spoedeisendehulp verpleegkundige en Care for Women specialiste, careforwomen.nl