De vrouw die bij psycholoog en seksuoloog Ellen Laan op het spreekuur kwam, had een sterke kinderwens. Maar zoals het er nu voor stond zou ze nooit zwanger raken. Seks hebben met haar man was namelijk niet mogelijk: ze reageerde vaginistisch op elke toenadering van zijn kant.
“Bij vaginisme is de opening van de vagina zo nauw dat het inbrengen van een penis zeer pijnlijk en vaak onmogelijk is. De oorzaak ligt in te gespannen bekkenbodemspieren, in samenhang met angst of een traumatische gebeurtenis.”
“Deze vrouw, eind dertig, oudste dochter uit een groot gezin, groeide op in Turkije en werd vanaf haar vierde jaar seksueel misbruikt door twee mannelijke familieleden. Later werd ze geregeld geslagen door vader en broers. Wat haar overkwam, werd binnen de verdere familie bekend; haar reputatie raakte beschadigd en men beschouwde haar als ‘damaged goods’, beschadigde waar. Toen ik haar zag was ze volledig stuk. Tijdens ons eerste gesprek vroeg ze mij of ik haar respecteerde. Dat maakte diepe indruk op me. Kennelijk vond ze zelf ook dat ze een slechte vrouw was.”
“Bij mensen die door verwaarlozing of misbruik het gevoel hebben gekregen dat ze er niet toe doen, is de bekkenbodem altijd gespannen. Altijd voorbereid op een nieuwe bedreiging. We noemen de bekkenbodem daarom wel een emotioneel orgaan, een ‘spiegel van de ziel’. In het AMC hebben we ons eigen sekslab, waar we onderzoek doen naar allerlei facetten van seksualiteit. Hier bleek dat vrouwen (met en zonder voorgeschiedenis van seksueel misbruik) állemaal bij filmfragmenten van seksueel bedreigende situaties en geweld met overactiviteit van de bekkenbodem- en schouderspieren reageren. Het is dus een algemeen verdedigingsmechanisme.”
“Zo ook bij deze vrouw. Door haar gespannenheid waren aanrakingen onprettig, had ze chronische klachten van branderigheid aan schaamlippen en vagina, kon ze niet opgewonden worden en was gemeenschap onmogelijk.”
“Ik was de eerste persoon aan wie ze durfde te vertellen wat ze had meegemaakt. Samen met haar ging ik op zoek naar kerncognities: diepe overtuigingen over jezelf, anderen en de wereld, op basis van vroege ervaringen. Bij haar waren dat: ik ben waardeloos, slecht, beschadigd, ik verdien dit, er is geen hoop meer voor mij. Ik legde haar uit hoe dat werkt in je lijf en je ziel als je misbruikt en mishandeld bent. Dat je letterlijk op slot gaat, je lijf zich aanspant als overlevingsmechanisme. Klachten als chronische buikpijn, obstipatie, plasproblemen en vaginisme komen daar vaak uit voort. Sommigen bijten zelfs hun kiezen kapot. Ze verharden, ook mentaal, zodat ze helemaal niets meer hoeven te voelen. Ook zij had een schild om haar ziel en haar lichaam gebouwd. Ze zou haar verdedigingswerk moeten loslaten om te kunnen voelen en zich seksueel open te stellen. Tijdens dat proces van leren voelen ga je ook de rottigheid voelen die je er zo lang onder hebt proberen te houden. Daarom vergt het ongelooflijk veel moed om die reis aan te gaan. Ook zij was bang om te gaan huilen: ‘Dan houd ik nooit meer op.’ Maar als je je tranen niet onderdrukt, stopt het huilen juist uiteindelijk vanzelf.”
“Nadat we haar kerncognities ontrafeld hadden, werkten we aan het ‘ont-schuldigen’: ze leerde vraagtekens zetten bij het harde oordeel dat het haar schuld was. Ik moest praten als Brugman om haar anders naar zichzelf te leren kijken en haar dat ook in haar lijf te leren vóélen. We behandelden haar met EMDR, ontspannende bekkenfysiotherapie en cognitieve therapie.”
“Weten dat ze gerespecteerd werd, was voor deze vrouw heel belangrijk. Ik denk dat respect voor elkaar en het besef dat jongens en meisjes in aanleg helemaal niet zoveel van elkaar verschillen, ook het belangrijkste is dat we jongeren kunnen leren. We hebben het recht ons seksueel uit te drukken, maar geen recht op toegang tot de ander! Wereldwijd zijn het vooral vrouwen die geen zeggenschap hebben over hun leven en hun seksualiteit. Er is veel vrouwenhaat. Dat raakt mij steeds meer. Ik word feministischer, strijdbaarder voor een werkelijk gelijke behandeling van mannen en vrouwen. Ik denk dat misbruik afneemt als we jongens en meisjes opvoeden met het idee dat ze vooral hetzélfde zijn.”
Prof. dr. Ellen T.M. Laan is gz-psycholoog, seksuoloog en hoofd van de afdeling Seksuologie en Psychosomatische Gynaecologie aan het Academisch Medisch Centrum Amsterdam. Ze doet wetenschappelijk onderzoek en behandelt mensen met seksuele problemen.