Joehoe, basis! Waar ben je?

 

De basis. Alleen die twee woorden klinken al gezond. Alsof je alles ontdoet van opsmuk en alleen overhoudt wat er werkelijk toe doet. Puur. Essentieel. En dus knik óók ik bevestigend als de zoveelste deskundige ervoor pleit om terug te gaan naar de basis zonder verdere uitleg wat die basis dan mag zijn. Dat gaat vandaag dus mooi niet door. Nee, vandaag wil ik er voor eens en voor altijd achterkomen wat die gezonde basis dan is. 

 

Maar eerst dit: waar komt ons verlangen naar de basis vandaan? “Je ziet dat de trend van superfoods en het verlangen naar eenvoud in elkaars verlengde liggen”, legt foodtrendwatcher Marielle Bordewijk uit. “Het is een manier om grip te krijgen op een samenleving waarin alles gecompliceerd is geworden. Ons eten komt uit de fabriek en als je de etiketten leest, staat daar een lange opsomming op met termen die een normaal mens amper kan uitspreken, laat staan dat we weten wat het is. Tegelijkertijd sterven meer mensen dan ooit aan allerlei welvaartszieken. Het verlangen naar de basis is dus eigenlijk een verlangen om te snappen hoe het zit. Een manier om grip te krijgen op de complexiteit van onze samenleving, op de complexiteit van onze gezondheid.”

Met een gezonde basis hopen we dus eigenlijk een handleiding in handen te krijgen van hoe je dat nu in een notendop doet – gezond leven. Maar naar welke basis grijp je terug? Ik vraag het  yogaleraar en natuurgeneeskundige Kyra de Vreeze, foodtrendwatcher Marielle Bordewijk, epidemioloog Luc Bonneux en psycholoog Clara den Boer.

 

“Mijn basis is mijn lijfspreuk”, stelt Kyra de Vreeze. En wat is die lijfspreuk dan? “Minder is meer.” Waarom? “In onze tijd waar we veel in ons hoofd zitten, overvolle agenda’s hebben en vooral bezig zijn met wat er morgen moet gebeuren, zijn we vaak te opgejaagd om te voelen wat we nodig hebben om gelukkig en gezond te zijn. Daarom is mijn basisregel: versimpel je leven.” 

 

“Oftewel, minder doen en minder denken. Wat daardoor ontstaat is rust en ruimte. Die heb je nodig om ontspannen en met plezier te leven.” 

Ben je van nature zo zen? “Nee, ik ben van nature een dromer die in het verleden nog weleens piekerde. Door schade en schande heb ik geleerd hoe ik meer uit mijn hoofd kan komen. Yoga werkt daarbij voor mij perfect. Of als ik druk ben, neem ik juist extra veel tijd om in slow motion mijn kop thee te drinken. Een beetje mindfulness haalt de vaart uit mijn leven en brengt de focus erin. Zo voorkom ik dat ik hyperactief doordender en uiteindelijk uitgeput raak.”

 

Het gaat er dus om dat je strategieën leert bedenken om je eigen welzijn te bewaken? “Ja! Maar daarvoor moet je je wel bewust zijn van je grenzen en dat is nog niet zo eenvoudig”, stelt De Vreeze. “Je lichaam raakt gewend aan veel stress of tien koppen koffie per dag. Het past zich aan. De nieuwe norm wordt dan een stressvol bestaan of die twee liter koffie. Je weet eigenlijk niet meer hoe het voelt zonder. Of die nieuwe norm voor jou gezond is, moet je zien te ontdekken. Ik heb zelf laatst een tiendagendetox gedaan en het enige wat ik liet staan was koffie. Gewoon om te voelen wat dat met me deed. Ik zeg niet dat dit dé manier is om je gezonde basis te ontdekken en dat je met die éne koffiedetox klaar bent. Nee, het gaat erom dat je continu voelt wat je nodig hebt om als optimale versie van jezelf te kunnen leven.”

“Om dat te kunnen voelen is het goed als je je van een aantal stoorzenders ontdoet. Probeer het maar eens. Maak bijvoorbeeld een dag per week je agenda leeg. Niet om niets te doen, maar om het leven te leven op je eigen tempo en niet op een opgelegd tempo. Of ruim je kamer op en geef overbodige spullen weg; ook dát kan helderheid geven. Terug naar de basis betekent voor mij dus niet per definitie terug naar de natuur, maar wel leren voelen wat het beste bij je past om gelukkig en gezond te zijn. En dat lukt vaak het beste als je je leven vereenvoudigt.” 

 

De grondlegger van het basisdenken in onze keuken is de Amerikaanse filosoof/journalist Michael Pollan. Met zijn boek Echt eten zorgde hij in 2007 voor een revolutie in onze kookpot. Hij was een van de eersten die een tegengeluid liet horen tegen de voedingsindustrie (en ook gehoord werd!). Zijn woorden ‘Eet echt eten. Niet te veel. Vooral planten’ zijn nog steeds actueel. 

 

Andere uitspraken van Pollan zoals ‘Eet alleen eten dat je grootmoeder kent, waarvan je de ingrediënten uit kunt spreken en ze op één hand te tellen zijn’ vind je nú terug in de supermarkt, aldus Marielle Bordewijk. “Häagen Dazs komt met ijs waarin maar vijf ingrediënten zitten, die duidelijk afgebeeld staan op de verpakking. Ze zijn honderd procent herkenbaar als producten die we allemaal in onze koelkast hebben staan. Nog een voorbeeld: Bonne Maman heeft in plaatst van de ingrediënten op het etiket het recept voor crème brûlée afgedrukt. Als statement dat je het zo zelf kunt maken. Ook eten uit de fabriek moet tegenwoordig ‘naturel’ of ‘echt’ lijken. Kortom, als je aardbeienijs eet, wil je dat er ook aardbeien in zitten.”

Het fabriekseten gaat dus terug naar de basis. Maar is dat dan ook een gezonde basis? “Ik denk dat ons lichaam heel vergevingsgezind is als het op eten aankomt”, zegt Bordewijk. “Ik wantrouw iedereen die heel stellig is over wat héél gezond of juist ontzettend ongezond is. Als je terug naar de basis wilt, zijn er twee basiswaarden: eet gevarieerd, eet gematigd. Zo simpel is het. Daarnaast doe ik zelf zo weinig mogelijk met pakjes en zakjes. De basis in mijn keuken is vers én niet te streng zijn. Dus af en toe snoep ik lekker chocolade. Ik ben vooral een voorstander van het ‘gezonde-verstanddieet’. 

 

Opvallend is dat veel van de recente populaire gezondheidstheorieën een hang naar het verleden kennen. Het Paleodieet, dat teruggrijpt naar de eetgewoonten van de oermens, is daar misschien wel het beroemdste voorbeeld van. Is leven als een oermens de basis voor een goede gezondheid? 

 

Epidemioloog Luc Bonneux waarschuwt dat we moeten weten wat we wensen. “Hebben de mensen die daarvoor pleiten wel enig historisch besef? De oorspronkelijke levensverwachting van de oermens was slechts een jaar of dertig.”

Maar is er iets wat we van die oermens kunnen leren? “De mens is in basis een chimpansee met schoenen aan. Wat ons in de oertijd al onderscheidde van die chimpansee zijn onze ingewanden. De darmen van de chimpansee zijn gemaakt om grote hoeveelheden groente en fruit te verschalken en slechts een piepklein beetje vlees. De mens heeft zich echter tot een uitstekende jager ontwikkeld en onze spijsvertering heeft zich daaraan aangepast. Daardoor kan nu twintig procent van onze dagelijkse kost uit vlees bestaan. Met de toename van de vleesconsumptie steeg ook de breincapaciteit van de mens. Gevolg? We werden steeds slimmere jagers, die bovendien vuur leerden maken. Daardoor konden we ons eten verhitten, wat de kans op ziekte deed afnemen en ervoor zorgde dat we steeds grotere hoeveelheden voedsel konden verteren.”

“Vermoedelijk was die oermens behoorlijk gezond. Er waren nauwelijks infectieziekten. De stammen woonden in grote afzondering, dus ze konden bijna geen ziekten doorgeven. In België, dat indertijd behoorlijk dichtbevolkt was, leefden naar schatting zo’n vijfduizend mensen. En dan was het vol! Meer monden vielen niet te voeden. Honger kende de oermens waarschijnlijk amper. Zodra het eten op was, trokken deze nomaden verder.”

 

Dat hele holbewonersbestaan klinkt zo slecht nog niet. De vraag blijft echter hoe we dat in onze huidige samenleving kunnen realiseren. Dan maar terug naar (over)grootmoeders tijd? Bonneux: “Nee! Absoluut niet. Vergis je niet, in deze periode was de mens er misschien wel het allerslechtst aan toe. In een gemiddeld uniform van een soldaat uit de Eerste Wereldoorlog past nu een twaalfjarige jongen. En wij zijn echt niet zoveel langer dan de jagers uit de oertijd. Nee, in grootmoeders tijd is een duidelijke dip te zien in de gemiddelde lichaamslengte. Dat duidt erop dat de mens het toen zwaar moet hebben gehad.” 

Hoe dat komt, daarvoor moet we verder terug in de geschiedenis, aldus Bonneux. “Een van de grootste rampen die de mensheid heeft kunnen treffen, is de komst van de landbouw. De landbouw kwam gelijktijdig op verschillende plekken ter wereld op. We werden erg afhankelijk van graangewassen. Als er een misoogst was, brak direct hongersnood uit. De boeren hadden niet alleen een vaste woonplaats, ze gingen ook steeds dichter bij elkaar wonen. Ziektes werden zo makkelijk doorgegeven. Bovendien ging men vee houden. Het was natuurlijk reuzehandig om al die eiwitten bij de hand te hebben, maar vee is ook een bron van ziekte. Ineens braken er epidemieën uit. Griep, pokken en mazelen teisterden de mensheid. En het ergste, in de achttiende eeuw kwam de aardappel naar de Lage Landen.”

“De aardappel leverde per vierkante meter meer calorieën op. En wat gebeurt er als mensen meer te eten hebben? Er worden meer kinderen geboren. We werden misschien iets te afhankelijk van de aardappel. In perioden van misoogst stierven mensen massaal van de honger. Tegelijkertijd begon de industrialisatie, waarbij jong en oud zestien uur per dag aan een stuk onder slechte omstandigheden in de fabrieken moesten werken. Alles bij elkaar heeft dat ertoe bij gedragen dat een volwassen man uit 1900 niet veel groter was dan een jongen van twaalf nu.”

 

Bonneux peinst er dus niet over terug te gaan naar grootmoeders tijd. Evenmin wil hij terug naar zijn eigen jeugd. “Er was geen koelkast, geen vriezer. Ik herinner me dat soms hele gezinnen stierven aan slecht geweckte groente waarin botulisme zat. Met wecken, roken of pekelen werd voedsel goed gehouden. Vanwege het inzouten kregen mensen vaak al op jonge leeftijd een hartinfarct of beroerte en het gerookte voedsel leverde menigeen maagkanker op. Vergis je niet, de koelkast en vriezer redden nog dagelijks levens.”

“Er wordt veel afgegeven op fabriekseten. Maar de eisen die aan ons voedsel en met name aan de hygiëne gesteld worden zijn strenger dan ooit. Het eten uit de jaren zestig zou niet in de huidige supermarkt toegelaten worden. En tomaatjes in de winter? Die had je niet. In de winter kreeg je dan weleens rotte mispels. Die zijn eetbaar, maar daar is het dan wel mee gezegd. Nee, ik kan oprecht zeggen dat we dankzij de overvloed aan verse groente en fruit het beter hebben dan ooit. En dat zie ik ook terug in mijn praktijk. De negentigers van nu zijn zo vitaal als de tachtigers die ik 1979 als beginnend arts zag.”

 

Er kan je lichamelijk van alles en nog wat mankeren, als je geestelijk lekker in je vel zit, kun je desondanks de halve wereld aan. Geluk is in veel gevallen de basis om je gezond te voelen. Volgens diverse psychologische theorieën is een goede hechting tussen moeder en kind in de eerste levensjaren een basisvoorwaarde voor je latere geluk. Betekent dit dat als je nu niet happy bent, je ook terug moet naar je kindertijd? 

 

“Daar ben ik geen voorstander van”, zegt psycholoog Clara den Boer stellig. “Die eerste drie jaar van je leven zijn inderdaad erg belangrijk, omdat een goede moeder-kindhechting de basis legt voor je zelfvertrouwen. Probleem is echter dat je er niets aan kunt doen als het in die fase misgaat.”

Maar wat kun je er wel mee? “Jeugdtrauma’s die je niet verwerkt hebt, manifesteren zich in het hier en nu in de vorm van overdreven angstig, boos of verdrietig reageren op bepaalde situaties. Vaak stoppen we die gevoelens weg of stappen we eroverheen. Daardoor blijven ze je achtervolgen. Het belangrijkste is je emoties onder ogen te zien en ze als een uitje af te pellen, zodat je erachter komt wat erachter schuilgaat. Als je de pijn accepteert en doormaakt, zal dat oud zeer je veel minder dwarszitten.”

 

Leer van je kinderdroom 

Om beter te voelen wat je nodig hebt voor een beetje meer levensgeluk, pleit Den Boer voor mentaal vasten. “Als je een tijd vast met voeding, proeft naderhand alles intenser. Je voelt beter hoe je lijf reageert op voedingsmiddelen. Geestelijk vasten werkt hetzelfde. Het kan je inzicht geven in wat je nodig hebt. Het enige wat je nodig hebt, zijn tijd, rust en aandacht om stil te staan bij vragen zoals: wie ben ik zonder status, zonder bezit?” 

Alhoewel je niet terug hoeft naar je kindertijd om met jeugdtrauma’s af te rekenen, is het wel goed om je jeugd aan te grijpen om te kijken of je nu op het goede geluksspoor zit, aldus Den Boer. “Als kind weet je vaak goed wat je later wilt worden. Het gaat er niet om of je Michael Jackson wilde zijn of een profvoetballer, maar welke waarde achter die droom schuilt. Vond je zingen leuk of musiceren in een band? Wilde je op tournee de wereld rond of wilde je je beroemd en geliefd voelen?” 

“Ikzelf wilde als kind graag met jeugdgevangenen werken, zodat ik ze op het rechte spoor kon brengen. Momenteel help ik mensen die zichzelf mentaal gevangen houden. Erg vergelijkbaar. In mijn werk ben ik dicht bij mijn kern, mijn energie, gebleven. Dat voelt goed.”

“Maar hoeveel mensen dwalen niet af en doen iets wat niet bij ze past? Stel, je bent een natuurmens en zit nu hele dagen achter je computer. Als je weet wat je in essentie nodig hebt om je goed te voelen – natuur –  hoef je niet meteen naar een baan als boswachter op zoek te gaan. Nee, kijk eerst eens hoe je de factor natuur in je huidige leven kunt vergroten. De kunst is vooral tevreden te zijn met wat is en niet altijd maar onderweg te zijn naar wat kan zijn.” 

Zoals blijkt uit de interviews met Kyra de Vreeze, Marielle Bordewijk, Luc Bonneux en Clara den Boer verschilt de kijk op de basis per deskundige. En wat goed is voor jou, hoeft niet perfect te zijn voor mij. Om te ontdekken wat voor jou werkt, geven de geïnterviewden je hun beste tips mee. Zo kun je zelf sleutelen aan je eigen Bovenste Beste Basis.

 

De basis van ons bestaan is volgens epidemioloog Luc Bonneux afzien. “De oermens moest lang achter zijn maaltijd aanrennen voordat hij kon gaan eten. Dat mist de moderne mens. We eten te veel, bewegen te weinig.” Om toch aan voldoende beweging te komen had Bonneux voor zijn kinderen altijd een gouden regel: “Ze mochten pas achter een beeldscherm als het buiten donker was. Zeker in de zomer speelden ze veel buiten. Niet alleen belangrijk voor voldoende beweging, maar ook om te ervaren hoe fijn het is actief te zijn. Dat nemen ze nu nog mee. Wat dat betreft vind ik ook dat kinderen pas vanaf de middelbare school met computers moeten gaan werken. Op de lagere school moet vooral aandacht zijn voor datgene waaraan nu zo’n nijpend gebrek is: beweging.” Misschien moeten we Bonneux’ leefregel voor kinderen ook maar voor onszelf invoeren. Oftewel, na werktijd geen tv, iPad of computer zolang de zon schijnt. Ga buiten spelen! 

 

Kies voor vers, eet veel groente, veel fruit en weinig vlees. Dat is de basis voor gezond eten. En varieer. Maar doe je dat laatste voldoende? “We denken dat we gevarieerd eten, maar in werkelijkheid hebben we doorgaans een vast repertoire van maar zes tot acht recepten die steeds weer terugkeren op ons bord”, stelt foodtrendwatcher Marielle Bordewijk. De uitdaging aan elk van ons is om onze culinaire horizon te verbreden. Dat kun je doen door de recepten die in elke gezondNU staan uit te proberen. Daarnaast is kleur een goede indicator voor variatie op je bord. “Elke micronutriënt geeft behalve voedingswaarde ook kleur af aan groente, zoals bètacaroteen worteltjes hun oranje kleur geeft. Veel kleur op je bord betekent veel verschillende voedingswaarden op je bord.” 

Tot slot een belangrijke basiswaarde voor de moderne mens: ‘downsize’ alles wat je eet. Eet van kleine borden, drink uit kleine bekers, koop kleine flessen of kleine verpakkingen. En, op = op. Dus niet meteen snel naar de supermarkt om opnieuw veel kleine hoeveelheden in te slaan. 

 

Besteed aandacht aan je innerlijke thermometer: voel! Maak af en toe die agenda leeg en houd in stilte een functioneringsgesprek met jezelf op de bank. Hoe doet je lijf het: heb je genoeg energie, slaap je lekker, heb je pijn, zijn je spieren stram? En hoe staat het met je geluksniveau: heb je nog plezier in je werk, ontspan je voldoende, wat geeft je zingeving? Zet je voelsprieten uit om te bepalen wat jij nodig hebt om gezond en gelukkig te zijn, zeggen psycholoog Clara den Boer en natuurgeneeskundige en yogaleraar Kyra de Vreeze. Als je weet wat je nodig hebt, stel dan ook een actieplan op met hoe je dat kunt realiseren. Meer beweging? Anders eten? Meer ontspanning? Ontdek door middel van vallen en opstaan wat jou helpt als beste versie van jezelf te leven.

• Criticaster en columnist Luc Bonneux is epidemioloog en werkt als specialist ouderengeneeskunde.
• Foodtrendwatcher Marielle Bordewijk studeerde Industrieel Ontwerpen aan de TUDelft en werkte als food marketeer bij Unilever. Nu helpt ze als zelfstandig food designer bij het ontwikkelen van nieuwe producten die gezonder en duurzamer zijn.
• Psycholoog Clara den Boer is initiatiefnemer van de Gelukskoffer en gezondNU-columnist. 
• Kyra de Vreeze is natuurgeneeskundig therapeut en yogaleraar. Haar passie is voeding en met name het maken van gerechten waarvan je gezonder én gelukkiger wordt.  

 

• www.kyraskitchen.com
• http://lucbonneux.blogspot.nl/
• gelukskoffer.nl