We weten dat te veel zout eten slecht voor ons is. Maar we denken dat andere mensen te veel zout eten. Jij niet. Waar? Nee, 85 procent van de Nederlanders eet te veel zout en waarschijnlijk zit jij daar ook bij. Ga vooral niet zuiniger met zout strooien als je kookt, want dat is zinloos. Tachtig procent van al het zout dat je eet krijg je binnen via je kaas, brood en vlees. Het is tijd om de zoutfeiten op een rij te zetten!

De gemiddelde Nederlander eet 9 gram zout per dag. Dat is te veel, want 6 gram is de max. Meer zout schaadt de gezondheid. Maar komaan, wat is nu drie gram? Dat weegt haast niets! Klopt, drie gram weegt nauwelijks iets, maar de schade van die luttele grammen is groot. Elke dag iets te veel zout in je eten is op jaarbasis heel veel te veel. En dat teveel verhoogt je bloeddruk en werkt aderverkalking in de hand en dat zorgt op zijn beurt voor een verhoogd risico op een hartinfarct en beroerte. Vanwege de aderverkalking gaan de nieren minder functioneren; die voeren met meer moeite het zout af. En met slecht functionerende nieren worden de schadelijke effecten van zout, en dus de kans op een beroerte of hartaanval, groter. Deskundigen, waaronder de Nierstichting, stellen dat in Nederland elk jaar mensen overlijden door een te hoge zoutconsumptie. Als iedereen in Nederland 3 gram zout per dag minder zou eten, scheelt dat jaarlijks 1500 sterfgevallen. Het is alleen lastig een directe link te leggen, omdat zout geen directe killer is. Het is een trigger voor hoge bloeddruk en dat leidt tot een hoger risico. Zout is dus een witte sloper, maar wel een heel indirecte en stiekeme sloper.

Zout, de witte sloper

Hoewel alle aandacht dus uitgaat naar suiker als ‘fout’, zouden we juist aandacht moeten hebben voor onze zoutinname. Toch voelt bijna niemand zich aangesproken als het gaat om zijn of haar zoutgebruik. Je wordt immers niet te dik van zout en de tandarts vindt het ook niet erg. Er gaan zout-challenges op internet rond en er zijn ook geen BN’ers die zich profileren als zoutloos type.
De echte reden dat we zout niet als gevaar beschouwen, is omdat we zout amper proeven, hoe gek dat ook klinkt. We denken dat we het nauwelijks eten omdat we best gezond koken, met verse ingrediënten, en heus niet elke dag pizza en chips eten. Maar zelfs ‘wij’, de groep gezonde eters, eten veels te veel zout. Hoe? De mayonaise en mosterd die we smeren  bevatten zout. De augurken: zout! Ontbijtkoek: zout. Haring! En uiteraard de top drie die ook bewuste eters veel eten: brood, vleeswaren en kaas. Zout, zouter en zoutst. 
Het probleem is dus niet het zout dat we zelf toevoegen, maar het zout dat anderen voor ons strooien. Tachtig procent van onze zoutconsumptie zit verborgen in voedingsmiddelen. Wie wil minderen met zout, moet dus vooral alles laten staan wat de voedingsmiddelenindustrie voor ons klaarmaakt: kaas, brood, vleeswaren, marinades, sauzen, koekjes en zelfs ijs.

Zoutthermostaat

Als zout overal in zit, waarom proef je het dan niet? We hebben allemaal een zoutthermostaat in ons lichaam die snel gewend raakt aan zout. Je went aan de smaak en registreert het niet meer. Gek genoeg registreren we zout wel weer direct als het niet in ons eten zit. Brood of soep met weinig zout smaakt vies en zelfs muf.
Deze zoutthermostaat is echter een slechte indicator voor de werkelijke zoutconsumptie. Als je de persoonlijke zoutbeleving – ‘ik eet weinig zout’ – naast de werkelijke zoutgehaltes in bijvoorbeeld een urinemonster legt, blijkt van die inschattingen vaak weinig te kloppen.
Omdat we ongemerkt en continu te zout eten, sluipen de schadelijke effecten er langzaamaan in. Jarenlang iets te veel zout eten zorgt dat de bloeddruk iets stijgt. Mensen kunnen daarom lang ongemerkt rondlopen met een ‘net iets’ te hoge bloeddruk. Daar voel je niets van, maar het werkt aderverkalking in de hand en dat zorgt op den duur voor een verhoogd risico op een hartinfarct en beroerte.
En het laatste nadeel van zout is wel dat zout minderen gezond is, maar wel gezond zonder directe beloning. Als je drie weken geen zoet en vet eet, zit je broek beter. Eten zonder zout levert op korte termijn niets op, hooguit dat je eten flauw smaakt. Bah. Geen wonder dat het gemiddelde zoutgebruik in Nederland nog steeds fors hoger ligt dan de gewenste zes gram die de Gezondheidsraad adviseert.
Of wijzelf of dat de industrie dat moet regelen, daarover wordt gesteggeld. Door de Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie is er een Taskforce Zout opgericht. De deelnemers hieraan hebben zich voorgenomen hun producten vijf tot vijftien procent minder zout te maken. Maar artsen stellen dat het niet hard genoeg gaat. Tot die tijd is het dus vooral zaak jezelf geen zand in je ogen te strooien en geen zout op je ei.
Hoe je dat doet? Een snufje zout bij het pannenkoekenbeslag, een snufje zout bij je ei, een snufje bij de aardappelen. Tel al die snufjes bij elkaar op en je zit op een eetlepel per dag. Een ei smaakt ook lekker zonder zout, alleen het is een kwestie van wennen. En terwijl je stopt met de snufjes, zul je langzaam maar zeker ook steeds kritischer worden op alle toegevoegde zouten, omdat je proeft hoe zout de kaas en worst is. Langzaam maar zeker verander je in een lekker gezond zoutloos type.

Natrium en zout

Zout is een mix van natrium en chloride: één gram keukenzout bevat 400 mg natrium en 600 mg chloride. In ons lichaam regelt natrium de vochtbalans. Ook de zenuwen en spieren hebben natrium nodig. Bovendien zorgt natrium, in samenwerking met kalium, dat de bloeddruk binnen de perken blijft. Een te hoog zoutgebruik vergroot de kans op een hoge bloeddruk.

Eet minder zout in 6 stappen

• Proef. Proef eerst je eten en strooi dan zout. Vaak strooi je uit gewoonte al zout over je eten, terwijl dat niet hoeft.
• Kijk op het etiket. Op het etiket van veel producten staat hoeveel zout erin zit. Soms staat er in plaats van zout ‘natrium’. Natrium zit in zout, en 1 gram natrium komt overeen met 2,5 gram zout. Kijk bij ‘gezonde koeken’ niet alleen naar vezels en suiker, want in drie volkorenbiscuitjes zit al een half gram zout.
• Vervang zout. Basilicum, bieslook, oregano, kaneel, kerrie, kruidnagel, peper, gember, ui, pijnboompitten – er zijn genoeg smaakmakers voor je eten!
• Stop met de zoutverdubbelaars. Kaas verdubbelt het zoutgehalte van brood, want een plak kaas bevat ongeveer evenveel natrium als een boterham. Als je er dan ook nog augurken en mosterd op smeert, stapel je zout op zout op zout. Probeer je broodbeleg zo zoutloos mogelijk te houden. Denk eens aan komkommer en tomaat met peper op je brood. Andere verdubbelaars zijn soep met brood, boerenkool met spek én worst, pizza met ansjovis en salami.
• Wees je bewust van een zoute lunch. Eet je een zoute haring tussen de middag, eet dan vanavond geen pizza.
• Doe heel zuinig met pizza. In een pizza met alleen kaas en tomaat zit al ruim 6 gram zout! Dat is je dagelijkse hoeveelheid zout in één pizza! Bedenk wat er gebeurt als je de pizza belegt met salami … Een plak salami bevat 0,5 gram zout. Geen wonder dat je zo’n dorst hebt na het eten van pizza!

Brood, daar zit zout in. Maar niet alleen dat!

Wie vier boterhammen per dag eet, eet 1,6 gram zou. En daar is de kaas en worst nog niet bij geteld. Veruit een kwart van je dagelijkse zoutinname is afkomstig van het brood dat we eten. Skippen? Niet te snel. Brood is ook een belangrijke bron van vezels, kant-en-klare brandstof, vitamines en mineralen.
Broodzout is daarbij verrijkt met jodium om jodiumtekorten te voorkomen. Jodium is onmisbaar voor de schildklier en deze klier is belangrijk voor een goede stofwisseling. Wie mindert met brood, of weinig brood(zout) eet, moet het jodium ergens anders uit halen. Goede jodiumbronnen zijn zeevissen, schaal- en schelpdieren en zeewier.
Ook melk en melkproducten en gejodeerd keukenzout (bekend onder de merknaam JoZo) kunnen een steentje bijdragen.
De bakkerijbranche werkt er al jarenlang aan om de hoeveelheid zout in hun brood te verlagen. In 2009 ging de hoeveelheid zout van maximaal 22 gram naar 18 gram zout per kilo meel. Ook in 2013 is de hoeveelheid zout gereduceerd.

De zoutste vragen op een rij

Wat is het effect van zout minderen? Als gezonde mensen zout minderen, zal hun bloeddruk er bijna direct op vooruitgaan.
Eten vrouwen meer zout dan mannen? Nee. Zowel mannen als vrouwen zouden gemiddeld 6 gram zout per dag moeten eten. Vrouwen eten iets minder zout dan mannen: 7,5 gram per dag. Mannen eten bijna 10 gram.
Kan brood zonder zout? Niet heel makkelijk. Zout geeft smaak en het bevordert het rijsproces.
Wat is zeezout? Zeezout is het zout dat gewonnen wordt uit zeewater. Bij het verdampen van zeewater blijft zeezout over.
Wat is de makkelijkste manier om met zout te minderen? Eet geen kant-en-klaar en pas op met zoutverdubbelaars. Kaas verdubbelt het zoutgehalte van brood, want een plak kaas bevat ongeveer evenveel natrium als een boterham.