Quizje: wanneer wordt een bospeen een waspeen? Wanneer is een wortel een knol? En is elke wortel – winterwortel, geelwortel, rettich, gember, pastinaak – even gezond? Vijzel je kennis op en herontdek de oerkracht van wortels en knollen.

“Als je kijkt naar de gezondheidsbevorderende eigenschappen van wortels voor de mens, dan valt op dat wortels relatief veel vezels bevatten. Eigenlijk zo veel dat ik er bijna versteld van sta dat ze eetbaar zijn”, vertelt plantenkenner Gerard Bögemann. Dat kan Jolinde van Tellingen, natuurvoedingsdeskundige en mede-oprichter van StoereKost, alleen maar bevestigen: “Alle wortels en knollen bevatten veel vezels, daarnaast hebben ze ieder hun eigen uitschieters aan gezonde stoffen, zoals vitamines, mineralen of antioxidanten.”

Van wortel naar knol

Laten we echter bij het begin beginnen. Wat is eigenlijk een wortel? Bögemann: “De wortel van een plant heeft als functie de opname van water en mineralen uit de grond, zodat de bladeren van de plant voedingsstoffen hebben om met behulp van zonlicht zetmeel te maken en op te slaan. Die opslag van zetmeel kan plaatsvinden in wortels, waarbij de verdikte wortel ontstaat zoals wij die kennen op ons bord, of in een knol. Een knol is ook het ondergrondse gedeelte van een plant, maar deze heeft geen opnamefunctie. De opslag van voedingstoffen in wortels óf knollen vind je voornamelijk bij meerjarige planten. In de verdikte wortel of de knol zit een reserve voor het volgende seizoen. Ook zorgt de wortel van een plant voor stevigheid, zodat deze niet wegwaait bij bijvoorbeeld slecht weer.” Bögemann vervolgt: “Net als veel andere groentegewassen hebben wortels en knollen een lange periode van kweken en selectie achter de rug. Daarmee zijn ze voor menselijk gebruik aangepast en voldoen ze nu aan onze eisen. De belangrijkste voedingsstoffen in wortels en knollen zijn zetmeel, maar in de verschillende soorten wortels en knollen zitten ook sterke verschillen in de hoeveelheden vitamines en mineralen.”

Van bospeen naar waspeen

Terug naar de bekende oranje wortels; je hebt waspeen, winterpeen en bospeen. De een is wat groter, de ander wat kleiner, met of zonder loof. Wat is nu eigenlijk het verschil? “Bospeen en waspeen behoren tot hetzelfde ras, het verschil zit hem in of de peen mét of zonder loof wordt verkocht. Waspeen wordt vaak gewassen en zonder loof verkocht en is het hele jaar verkrijgbaar. Bospeen wordt verkocht met loof, voornamelijk van april tot oktober”, vertelt Van Tellingen. Dat loof hoef je trouwens niet weg te gooien, je kunt er bijvoorbeeld een lekkere pesto van maken. “Winterpeen is wel een ander ras, deze peen is groter en vleziger. Eigenlijk hebben de oranje wortels vrijwel dezelfde voedingswaarde. Wat voornamelijk geldt is dat hoe meer oranje de wortel is, hoe meer caroteen de wortel bevat. In je lichaam wordt caroteen omgezet in vitamine A. Die opname van caroteen uit wortels gaat nog gemakkelijker als je ze eet met een beetje vet.” Maak bijvoorbeeld een lekkere worteldip van gekookte fijngeprakte wortel met yoghurt, olijfolie en korianderblaadjes.

Wortelkracht

Meer kennis over gezonde voeding geeft je een voorsprong in de keuken. “Het is een cliché, maar juist variëren zorgt ervoor dat je zoveel mogelijk belangrijke voedingsstoffen binnenkrijgt”, vertelt Van Tellingen. “Het makkelijke aan wortels en knollen is dat je voor het variëren met deze groente geen rare fratsen hoeft uit te halen, het is een kwestie van wel of niet schillen, en verder kun je ze bijna allemaal op dezelfde manier gebruiken: wokken, rauw eten, koken, pureren of er chips van maken. Dat is toch eigenlijk ook wel stoer aan een wortel of knol; je kunt ze op onwijs veel manieren gebruiken om voor je eigen lichaam te zorgen. In veel wortels of knollen gaat superkracht schuil.”

De wortel- en knollenlijst

Gember

Van Tellingen zet gember op één. “Zonder twijfel spreekt gember mij het meest aan. Deze verdikte wortelstok heeft de meest positieve invloed op je lichaam. Een beetje gember door de thee of verwerkt in een gerecht kan helpen om misselijkheid of maagklachten te verminderen. Door de grote hoeveelheden antioxidanten, stoffen die schadelijke stoffen in je lichaam vangen, kan gember tevens een pijnstillende en ontstekingsremmende werking hebben. Maar daar houdt de kracht van gember niet mee op. Gember werkt namelijk heel goed bij menstruatiepijn en buikkrampen. Daarnaast zorgt gember voor een betere doorbloeding van je handen en voeten, voor veel vrouwen een reden om regelmatig gember te gebruiken.” Laat een paar schijfjes gember mee trekken in een pot thee, gebruik geraspte gember in een oosterse maaltijd of maak een smoothie van wortel en gember.

Knolselderij

Deze knol verdient zeker niet de schoonheidsprijs. “Als ik knolselderij in de winkel zie liggen, denk ik: wat moet ik hiermee, wat een lelijk ding”, vertel Van Tellingen. “Maar ondanks dat deze knol zo lelijk is, verdient hij wel een plekje op ons bord. Zo is knolselderij een bron van vitamine C, belangrijk voor de weerstand. Samen met natuurlijke suikers en folaat (een vitamine uit het B-complex, red.) helpt vitamine C ook je energie op peil te houden. Ook bevat knolselderij kalium, wat goed is voor de bloeddruk. En vitamine K is weer goed voor stevige botten. Veel mensen willen de aardappel vermijden, dan kun je heel goed gebruikmaken van knolselderij! Zelf maak ik er vaak een lekkere soep van, maar je kunt er ook frietjes of zelfs hartige taart mee maken. De knolselderij is echt een ondergeschoven kindje, zonde!”

Peterseliewortel

Ook de peterseliewortel kun je op veel verschillende manieren gebruiken. “Niet alleen de wortel zelf, ook het loof is eetbaar. Zoals de naam wel doet vermoeden, smaakt het loof echt naar peterselie. De wortel zelf heeft een lichte peterseliesmaak, bijna zoet anijsachtig.” Naast de smaak staat de peterseliewortel bekend om de volgende gezonde eigenschappen. “Peterseliewortel bevat eiwitten, calcium, ijzer, caroteen en de vitaminen B2 en C. De wortel is een vochtafdrijvende groente, wat helpt bij het zuiveren van je bloed. Verder kan de peterseliewortel helpen bij spijsverteringsklachten, winderigheid en menstruatieproblemen”, vertelt Van Tellingen. Peterseliewortel kun je heel goed in dunne plakjes bakken en eten als aardappeltjes.

Cassave

De kans is groot dat je bekender bent met cassavekroepoek dan met de wortel zelf. “Dat is niet gek”, stelt van Tellingen. “De cassave is van nature namelijk giftig. Je kunt deze wortel dus niet rauw eten! Dit is makkelijk op te lossen door de wortel te schillen en daarna te koken, bakken of frituren. In Nederland vind je cassave bij de toko of biologische groenteboer. De cassavewortel blinkt niet uit in een bepaalde vitamine of mineraal, maar heeft van alles in zich (vitamine C, B1 en 6 en kalium).” Cassave heeft een nootachtige smaak, je kunt er heerlijke frietjes of chips van maken. Het gezondheidsvoordeel van cassavechips ten opzichte van gewone chips is dat er ontzettend veel vezels in zitten. “Zo heb je eerder een voldaan gevoel en eet je misschien niet direct de hele zak leeg. Wat een extra leuk weetje is van cassave: het ook goed om te eten als je je cholesterol wilt verlagen”, gaat Van Tellingen verder.

Rammenas en rettich

Rammenas en rettich behoren tot hetzelfde knolgewas. Ondanks dat verschillen ze wel van kleur; de één is zwart, de ander wit. Van Tellingen: “Rammenas heeft een langer groeiseizoen en wordt in het najaar of ’s winters geoogst. Rettich is de witte variant en wordt, omdat deze voornamelijk in de zomer wordt geoogst, ook wel zomerrammenas genoemd. Beide knollen zijn voornamelijk heel mineraalrijk, ze bevatten onder andere calcium, kalium en fosfor. Rammenas en rettich hebben een ontstekingsremmend effect. De knollen smaken lekker knapperig en pittig. Daarom kun je ze goed verwerken in een salade.”

Kurkuma

Een specerij dat eigenlijk in elk keukenkastje hoort te staan en nog vaker in je pan moet zitten, is kurkuma. Het lastige van deze wortel is dat hij schuil gaat onder allerlei namen; kurkuma wordt soms koenjit genoemd, soms geelwortel en het zit als ingrediënt ook in kerrie en behoort tot de gemberfamilie.
Kurkuma is een belangrijk ingrediënt van de Aziatische keuken. Maar het staat ook steeds meer in de belangstelling van wetenschappers, artsen en biochemici vanwege de vele gezondheidsbevorderende eigenschappen die worden geclaimd. Kurkuma zou ontstekingsremmend werken omdat het actieve bestanddeel curcumine de moleculaire schakeling blokkeert die zorgt voor ontstekingen die op hun beurt weer allerlei ziektes aanjagen.
Pas alleen om die reden kurkuma dus naar hartelust toe! Makkelijk idee: verhit een scheutje olie in de pan, voeg kurkuma toe en doe daar de gekookte rijst bij.  Of doe kurkuma in een smoothie: meng een theelepel kurkuma door een eetlepel kokosolie en doe dat door een smoothie.

Je bent een plant, zeggen de antroposofen

Heb je weleens gehoord van de driegeleding van een plant? Dat is een antroposofische insteek die door natuurvoedingskundigen veel wordt gebruikt. Van Tellingen legt uit: “De mens wordt eigenlijk gezien als een omgekeerde plant. De wortels van een plant staan gelijk aan het zenuw- en zintuigstelsel van de mens. Dat betekent dat wanneer je last hebt van stress, je veel piekert of kampt met slapeloosheid, je met het eten van wortels of knollen deze klachten kunt helpen verminderen. Je brengt als het ware je lichaam weer in balans.” Zo worden stengel- en bladgewassen in verband gebracht met je bloedvaten- en longstelsel en worden bloemgewassen in verband gebracht met je stofwisseling en ledematen.

Deskundigen:

• Gerard Bögemann was als plantenkenner verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen en is redacteur bij floravannederland.nl
• Jolinde van Tellingen is natuurvoedingsdeskundige en medeoprichter van StoereKost. stoerekost.nl