Om maar meteen met de deur in huis te vallen: de lucht in je huis is vaak ongezonder dan de buitenlucht. Geen fijn idee nu we in de herfst al snel twintig uur per dag binnen zitten. Hoe komt dit? En vooral: wat kun je hier vandaag nog tegen doen?

De herfst is de perfecte tijd om op de bank te kruipen met een deken. Netflix aan, kaarsen aan en de kachel op standje hoog. Niet gek dat we in de herfst- en wintermaanden al snel twintig uur (!) per dag binnen zitten, waarvan ruim de helft in ons eigen huis. Dat de lucht die we binnen inademen gezond is, is daarom extra belangrijk. Alleen is dat meestal niet zo. “De meeste mensen zijn zich er niet van bewust dat de lucht binnen ook ongezond kan zijn, net als buiten. Het is een mengsel van stoffen, zoals CO2, fijnstof, vocht, schimmels, koolstofmonoxide en vluchtige organische stoffen. Koolstofmonoxide is een gas dat ontstaat bij onvolledige verbranding, denk aan open haarden en gaskachels. Uit bouwmaterialen, schoonmaakmiddelen en meubels kunnen vluchtige organische stoffen vrijkomen. Iedereen kent wel het effect van het uitpakken van nieuwe meubels. Dagen later stinkt je huis nog”, vertelt Michael Rutgers, directeur van het Longfonds.

Hoofdpijn en droge ogen

Naast deze cocktail aan stoffen zijn er meer oorzaken waarom de lucht binnen vaak niet gezond is. Rutgers: “De huizen zijn tegenwoordig zo goed winddicht dat er geen onbedoelde ventilatie meer is door spleten en kieren. Dat is op zich goed, maar als het ventilatiesysteem niet optimaal werkt of gebruikt wordt, dan blijft er van alles in de lucht hangen. Ook stoffen die eigenlijk naar buiten moeten. Tel daarbij op dat we ontzettend lang en veel binnen zitten. De plek waar we ook nog eens koken, de open haard en kaarsen aansteken en soms zelfs roken. Het is dus een opeenstapeling van factoren.” Een ongezond binnenklimaat en luchtwegklachten hebben met elkaar te maken: “Meer dan een miljoen mensen in Nederland hebben een longziekte. Een slecht binnenhuisklimaat verergert de klachten. Ik zeg weleens dat de longen van mensen met astma daarom een heel goed meetinstrument zijn. Zij merken als eerste dat er binnen iets mis is. Ook voor mensen met gezonde longen is het echter heel belangrijk om hier bewust van te zijn. Droge ogen, hoofdpijn, benauwdheid en een verstopte neus kunnen allemaal symptomen zijn van een slechte luchtkwaliteit. Uiteindelijk kan het zelfs zorgen voor infecties aan de luchtwegen en de ontwikkeling van astma. Het lastige is alleen dat veel mensen niet de link leggen tussen deze klachten en het binnenhuisklimaat.”

Hoe plantaardiger, hoe beter

Waar ook weinig mensen bij stilstaan, is het effect van het bouwmateriaal van je woning op het binnenhuisklimaat. Ralf van Tongeren, architect gespecialiseerd in duurzaam en ecologisch bouwen: “Uit steeds meer wetenschappelijk onderzoek blijkt dat ecologisch vriendelijke materialen een positief effect hebben op het binnenklimaat. Denk aan vlas, stro, wol, leem en hennep. Ze kunnen vocht goed opslaan en weer afstaan aan de buitenlucht en hebben vaak een goede thermische massa, wat betekent dat ze warmte vast kunnen houden.” Een slechte ventilatie speelt volgens van Tongeren ook een grote rol: “Ongezonde binnenlucht is in veel woningen in eerste instantie een gevolg van een slecht uitgevoerd of slecht werkend ventilatiesysteem. Veel petrochemische materialen (zoals verf, formaldehyde in mdf- en meubelplaten, pvc en linoleum, red) moeten eerst nog goed uitwasemen. Wanneer er niet goed geventileerd wordt, draagt dit natuurlijk niet bij aan een gezond binnenhuisklimaat. Ik ben de laatste die zou zeggen dat alles natuurlijk moet, maar in de woningbouw kunnen we wel nadenken of het accent niet anders moet liggen. Door ecologische materialen als vertrekpunt te nemen bijvoorbeeld. Daarmee kunnen we een betere woon- en leefomgeving voor onszelf creëren. Beter om in te wonen, beter voor de bouwvakkers die dag in, dag uit met gezonde materialen aan de slag kunnen en uiteindelijk beter voor de aarde.”

Checklist: een gezonder huis van top tot teen

Om gezonder te wonen hoef je gelukkig niet meteen te verhuizen. Het kan ook een stuk minder rigoureus. Deze checklists helpen je daarbij:

Woonkamer

Open haard en houtkachel = fijnstof.

Twee uur stoken komt qua fijnstofproductie overeen met een rit met de auto van Amsterdam naar Milaan.
Doen: stook alleen droog hout (geen papier, karton of geverfd hout), stook niet bij windstil of mistig weer, zet de luchttoevoer in de kachel en de klep in de schoorsteen helemaal open, houd de ventilatieroosters tijdens het stoken open en laat de schoorsteen minimaal één keer per jaar schoonmaken. Een elektrische open haard is een goed alternatief voor houtkachels en open haarden.

Te veel vocht in huis = schimmel

Doen: beter ventileren en regelmatig luchten. Door te ventileren wordt de lucht 24 uur per dag ververst. Lukt ventileren niet? Lucht dan minimaal vier keer per dag tussen acht uur ’s ochtends en acht uur ’s avonds. Zet alles tegen elkaar open voor minstens een kwartier, dan kan aan de ene kant de schone lucht erin en aan de andere kant de vervuilde lucht eruit.

Huisstofmijt

Doen: vervang vloerbedekking door hout of ander makkelijk afneembaar materiaal, kies meubels met gladde bekleding, zet de verwarming niet te hoog (maximaal twintig graden), maak wanden en plafonds minimaal twee keer per jaar schoon en kies voor zo veel mogelijk dichte kasten.

Chemische schoonmaakmiddelen = vluchtige organische stoffen

Doen: kies voor puur natuur! Gebruik citroensap, baking soda, azijn en zeep op basis van olijfolie (castilezeep) om niet alleen de woonkamer, maar ook de rest van het huis schoon te maken. Op gezondNU.nl vind je recepten om natuurlijke schoonmaakmiddelen te maken.

Een likje verf = vluchtige organische stoffen

Doen: Van Tongeren: “Kies voor natuurverf op basis van plantaardige olie.” Verf het liefst met de ramen en deuren open.

Kaarsen = fijnstof

Doen: door het branden van één kaars komt gelukkig weinig fijnstof vrij. Steek je een zee van waxinelichtjes aan? Zet dan toch even een raam open.
Naast fijnstof kunnen bij het branden van kaarsen gemaakt van paraffine (restproduct van aardolie) ook nog andere schadelijke stoffen vrijkomen zoals benzeen, tolueen, naftaleen en butanon. Kies liever voor kaarsen gemaakt van honderd procent bijenwas of sojawas zonder synthetische geurstoffen.

Keuken

Geen afzuigkap of de afzuigkap te weinig gebruiken = veel fijnstof.

Bij het bakken van een hamburger kan de hoeveelheid fijnstof oplopen tot 67 keer de toegestane norm van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).
Doen: zet altijd de afzuigkap aan tijdens het koken en laat deze na het koken nog minimaal twintig minuten aan staan, en ventileer de keuken goed. Open keuken? Zet dan tijdens het koken een raam open in de woonkamer. Elektrisch koken is altijd gezonder.

Te veel vocht = schimmel

Doen: Kook met de deksel op de pan, ventileer en maak de keuken goed droog na het schoonmaken.

Badkamer

Te veel vocht = schimmel

Doen: houd de deur tijdens het douchen dicht, dan trekt het vocht niet door naar de rest van het huis, maak de douche en het bad droog na gebruik, zet de wasmachine en droger liever in een andere ruimte. De was buiten drogen is nog beter.

Slaapkamer

Huisstofmijt.

Niet schrikken, in een matras kunnen wel een miljoen huisstofmijten leven. De slaapkamer is daarom ook dé plek voor huisstofmijt.
Doen: vervang een oud matras, was je beddengoed minimaal iedere zes weken op zestig graden, koop anti-allergiehoezen, vervang vloerbedekking door hout of ander makkelijk afneembaar materiaal, zorg dat de kasten gesloten zijn, kleed je om in de badkamer en houd huisdieren uit de slaapkamer.

Te vochtig = schimmel

Doen: laat een raam in de nacht open en gooi de ramen ver open zodra je opstaat, zorg voor een goede ventilatie, lucht minimaal vier keer per dag en laat de verwarming zo veel mogelijk uit.

Tip: Kun je je beddengoed niet op zestig graden wassen? Stop het dan minimaal 24 uur in de vriezer. Een huisstofmijt kan niet tegen temperaturen onder de -20.

Feit: In Nederland zijn er ruim 610 duizend mensen met astma en bijna 600 duizend mensen met COPD. Van de ziektes die de hoogste sterfte veroorzaken komt COPD op de zesde plek. – bron: het Longfonds

Feit: Naast mensen met een longziekte zijn ouderen, zwangere vrouwen en pasgeboren baby’s extra gevoelig voor een ongezonde luchtkwaliteit.

Gezond klussen doe je zo

Hoe isoleer je je huis op een gezonde manier? Ralf van Tongeren, architect gespecialiseerd in duurzaam en ecologisch bouwen: “Door natuurlijke isolatiematerialen van plantaardige herkomst te gebruiken. Denk aan houtwol, vlas, stro, hennep en kalkhennep. Naast dat deze materialen goed isoleren, kunnen ze ook vocht en warmte opslaan. Dit zorgt voor een comfortabel binnenklimaat. De luchtvochtigheid blijft tussen de vijftig à zestig procent en in de zomer dringt de warmte pas door als het nacht is en je je huis met nachtventilatie kunt afkoelen. In de winter kun je rustig een raampje openzetten zonder dat meteen al je warmte de koude buitenlucht in gaat.”

Kleine veranderingen, groot effect
Van Tongeren: “Er zijn altijd dingen die je kunt doen om je huis gezonder te maken. Kies bij het schilderen eens voor natuurverf op basis van plantaardige olie of kies voor een bamboevloer. Ga je je huis stuccen? Kijk dan naar leemstuc, het werkt vochtregulerend, dat merk je meteen. Als je nieuwe wanden gaat plaatsen, maak deze dan met een houten skelet gevuld met hennep, afgewerkt met een leemplaat of een gipsvezelplaat.”

Deskundigen:

• Michael Rutgers is directeur van het Longfonds.
• Ralf van Tongeren is architect gespecialiseerd in duurzaam en ecologisch bouwen. www.duurzame-architect.com