In gezondNU’s grote energienummer kunnen we niet om milieuvervuiling heen. Waarschijnlijk ga je bewust om met de auto en je verwarming. Maar wat veel mensen vergeten, is de de wereld van plastic om ons heen. De bewaarbakjes in de koelkast, schoolbekers en zelfs het zeil op vloer. Er is zelfs onzichtbaar plastic: in kleding, shampoo en kassabonnetjes. Wat betekent dit voor je gezondheid? En hoe doe je het anders?
Deskundige:
María Lopéz Parrón werkte mee aan dit artikel. Zij is toxicoloog en werkt mee aan het project ‘Een Veilig Nest’ van de stichting WECF, Women in Europe for a Common Future. Dit is een netwerk van ruim 150 vrouwen- en milieuorganisaties in veertig landen in West- en Oost- Europa, de Kaukasus en Centraal-Azië die gezamenlijk werken aan duurzame ontwikkeling, bescherming van gezondheid en milieu, en armoedebestrijding. wecf.eu/nederland/
Wat moet je weten over weekmakers?
Weekmakers worden gebruikt om kunststoffen als pvc zacht en flexibel te maken. Bekende weekmakers zijn ftalaten. Deze stoffen migreren (lekken) langzaam uit het materiaal waarin ze zijn verwerkt. Door het aanraken van zacht kunststof kunnen ftalaten via de huid in je lichaam terechtkomen. Dat kan ook gebeuren via de mond, bijvoorbeeld als kinderen sabbelen op speelgoed.
Bewezen schadelijk zijn de ftalaten DEHP, DBP, BBP, DINP, DIDP en DNOP. In speelgoed en kinderverzorgingsproducten mogen deze ftalaten tot een wettelijke grenswaarde niet meer worden verwerkt. In dagelijkse consumentenartikelen mag dit wel. Een douchegordijn bestaat voor wel veertig procent uit weekmakers. Je kunt weekmakers letterlijk ruiken: het is die bekende chemische plasticlucht.
María Lopéz Parrón, toxicoloog: “Wetenschappelijke studies laten zien dat ftalaten, bisfenol A en andere hormoonverstoorders schadelijke stoffen zijn doordat ze de gevoelige hormoonbalans van het menselijk lichaam aantasten. Zelfs een kleine dosis en weinig blootstelling aan deze stoffen kan op lange termijn al ernstige effecten veroorzaken. Ze verstoren de hormonen, hebben een negatief effect op de vruchtbaarheid van zowel mannen als vrouwen en worden ervan verdacht kankerverwekkend te zijn.”
melamine
Vrolijke bekers en borden
Veel kinderen eten elke dag van hun vrolijke Bob de Bouwer-bord. Als ze ouder zijn, nemen ze hun drinken in een Hello Kitty-beker mee naar school. Veel van deze bekers en borden zijn gemaakt van melamine. Is dit gevaarlijk?
Volgens Nederland niet. Maar de meningen verschillen: volgens de Taiwanese consumentenbond zijn er kanttekeningen te plaatsen bij het gebruik van melamineservies. Zij testten onlangs 19 verschillende bekers en borden gemaakt van melamine-formaldehyde-hars. Hun conclusie: drink en eet alleen koude (niet-zure) dranken en koud voedsel van dit serviesgoed.
Het opwarmen van voedsel op melamineborden en dranken in melaminebekers raadden zij echter af. Door hoge temperaturen kan melamine uit het servies in het eten lekken (migreren). Ook in zure dranken, zoals sinaasappelsap, kan melamine lekken, maar wel in kleinere hoeveelheden. Vergiftiging met melamine kan leiden tot nieraandoeningen, zoals nierstenen en nierfalen.
Kies liever voor: servies van aardewerk en glas. Voor kinderen zijn borden, bekers, broodtrommels en bidons van roestvrij staal een veilig (en onbreekbaar!) alternatief.
microbeads
Je geurige lievelingsshampoo
Fabrikanten stoppen pietepeuterige plastic korreltjes (microbeads) in shampoos, douchegels, tandpasta’s, scrubs, lipsticks en crèmes, bijvoorbeeld om ze luchtiger te laten aanvoelen of voor een scrubeffect. Wat het langetermijneffect van deze plastic deeltjes op onze gezondheid is, is niet bekend. Wel bekend is dat deze plastic deeltjes uit de miljoenen producten waar ze in zitten uiteindelijk via onze doucheputjes de waterzuivering passeren en zo zeeën en oceanen vervuilen. Vissen en andere waterdieren eten de plastic deeltjes op en zo belanden ze uiteindelijk ook weer op ons bord.
Kies liever voor: verzorgingsproducten zonder microbeads. Op noordzee.nl/campagnes/microplastics vind je overzichten van producten met én zonder plastic als ingrediënt. Of kijk op de ingrediëntenlijst van je product. Dit zijn plastics: polyethyleen (PE), polypropyleen (PP) of polyethyleentereftalaat (PET), polymethylmethacrylaat (PMMA) en nylon-12.
ftalaten
Poppen, badeendjes en speelgoedauto’s
Die mooie pop met haar lieve ogen, de vrolijk gekleurde plastic vuilniswagen. In veel speelgoed zitten nog steeds kankerverwekkende en hormoonverstorende stoffen – ondanks de nieuwe Richtlijn voor de veiligheid van speelgoed die in heel Europa geldt.
Vooral chemische weekmakers (ftalaten) komen voor. De meest schadelijke weekmakers zijn DEHP, DBP en BBP. Die zijn inmiddels verboden in speelgoed voor alle leeftijden. De ftalaten DINP, DIDP en DNOP zijn echter alleen verboden in speelgoed bestemd voor kinderen jonger dan drie jaar, omdat zij vaak sabbelen op speelgoed. Vandaar dat je vaak het label ‘Niet geschikt voor kinderen jonger dan 3 jaar’ tegenkomt. Vreemd genoeg is speelgoed met dit label, zoals knuffelberen, badspeeltjes, enzovoort, wel vaak gemaakt voor kinderen jonger dan drie jaar.
Kies liever voor: speelgoed met ‘PVC-vrij’ of ‘ftalaatvrij’ op het label. Koop geen speelgoed dat geparfumeerd is of chemisch ruikt. Vermijd goedkoop speelgoed. Dit bevat over het algemeen meer gevaarlijke chemicaliën. Met een beetje speuren op internet vind je ‘groene’ speelgoedwinkels die uitgebreid informeren over de materialen waar hun speelgoed van gemaakt is.
DEHP
Wegwerpwaterflesjes
De meeste plastic water- en limonadeflesjes worden gemaakt van polyethyleentereftalaat. Deze zijn prima voor eenmalig gebruik. Bij beschadiging kunnen de flesjes echter de weekmaker DEHP lekken, die mogelijk kankerverwekkend en hormoonverstorend is.
Kies liever voor: een bidon van roestvrij staal die je keer op keer kunt vullen, zo in de vaatwasser kan en jarenlang meegaat. Dit is ook nog een stuk beter voor het milieu.
Bisfenol A
Soep in blik (en je kassabon!)
De binnenkant van doppen en blikken wordt beschermd door een plastic laagje. Dit laagje is gemaakt van bisfenol A (BPA). Daarnaast kan BPA ook verwerkt zijn in hard plastic (polycarbonaat), waar bijvoorbeeld bekers en broodtrommels van gemaakt worden. De stof zit ook in kassabonnetjes. Als je zo’n bonnetje langer dan vijf seconden vasthoudt, dringt BPA via de huid binnen.
Volgens de Europese autoriteit voor voedselveiligheid, EFSA, mag je dagelijks maximaal 0,05 milligram BPA per kilo lichaamsgewicht binnenkrijgen. Steeds meer wetenschappelijke publicaties tonen echter aan dat ook blootstelling onder die waarde al de hormoonhuishouding in het lichaam verstoort en hartziekten, kanker, diabetes en onvruchtbaarheid kan veroorzaken. Vooral zwangere vrouwen en kinderen zouden voorzichtig moeten zijn met de blootstelling aan BPA.
Babyflessen in Europa moeten sinds 2011 BPA-vrij zijn. België gaat een stapje verder en verbiedt BPA binnenkort in alle producten voor kinderen tot 3 jaar. Denemarken heeft dezelfde maatregel genomen. Zweden wil bisfenol in kassabonnen verbieden en Frankrijk wil een geheel verbod op bisfenol.
Kies liever voor: BPA-vrije producten. Maar BPA opsporen is niet makkelijk; fabrikanten zijn niet verplicht om BPA als ingrediënt op het etiket te zetten. Op sommige plastic producten staat wel het recycleteken van het driehoekje bestaande uit pijltjes. Staat in het midden van het driehoekje een 3 of 7, dan kán er BPA in zitten. Verder kun je kassabonnetjes weigeren en zo veel mogelijk vers koken om BPA te vermijden.
weekmakers
Prachtige pvc-vloer (of laminaat)
Een vloer die er prachtig uitziet en praktisch onverslijtbaar is … Een pvc-vloer klinkt geweldig. Maar helaas bevatten pvc-vloeren chemische weekmakers. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (VWA) ziet vooral gevaar in ftalaten als erop gesabbeld wordt. Ftalaten komen echter ook door uitwaseming in de lucht die we inademen terecht en dringen via de huid het lichaam binnen. Vooral voor kleine kinderen die slapen in een kamer met een pvc-vloer en erop kruipen en spelen, kan dit schadelijk zijn.
Overigens: deze weekmakers zitten niet alleen in een pvc-vloer maar ook in vinyl (zeil), sommige vloerbedekkingen en laminaatsoorten. Dat blijkt ook uit onderzoek van de Karlstad-universiteit (Zweden). Hier werd de urine van baby’s onderzocht. De kinderen die opgroeiden in een huis met zeil hadden een hoger gehalte aan weekmakers in hun lichaam.
Kies liever voor: natuurlijke vloerbedekking als sisal en kokos of een vloer van hout of kurk.
Pyama met plaatje
Op veel kleding staan prints met plastic. Vooral op kinderkleding en kinderpyama’s barst het van deze plaatjes van plastics. Wanneer er geen direct huidcontact is, zoals bij bijvoorbeeld een pvc-print op een kinderpyjama, wordt aangenomen dat er geen gezondheidsrisico is.
Kies liever voor: kleding met een keurmerk zoals het GOTS-keurmerk (Global Organic Textile Standard) en Oeko-Tex.
6 x plastic
- 1856: Alexander Parkes ontwikkeld celluloid, de eerste vorm van een plastic.
- In 2014 wordt er wereldwijd meer dan 250 miljoen ton plastic per jaar geproduceerd.
- Ongeveer de helft van alle plastics wordt eenmalig gebruikt en daarna weggegooid (verpakkingsmateriaal en plastic zakken).
- Per jaar komt er 4,7 miljoen ton plastic in zee terecht.
- Plastic vergaat amper.
- Recycling van plastic blijft moeilijk; er is veel energie voor nodig en lang niet al het plastic kan gerecycled worden.
Bron: De Plastic Soup Foundation, een stichting die strijdt tegen de plasticvervuiling van zeeën en oceanen
10 x leven zonder plastic
- Gebruik geen boterhamzakjes, maar neem een roestvrijstalen lunchtrommel mee naar het werk.
- Neem geen kassabonnetjes aan.
- Koop losse groente en fruit, bijvoorbeeld op de markt of bij de groenteboer, en neem ze mee naar huis in een meegebrachte mand of tas.
- Vraag je bij elk plastic voorwerp dat je wilt aanschaffen af of er een alternatief zonder plastic bestaat.
- Leg een blok zeep bij de kraan in plaats van een pompje. (En ook in je douche!)
- Kies voor lichaamsverzorgingsproducten zonder microbeads.
- Koop statiegeldverpakkingen en lever ze in.
- Kauw alleen kauwgom gemaakt van hars (natuurproduct) en mijd kauwgom met een gombasis van polyetheen en polyvinylacetaat.
- Zoek naar mooi speelgoed van hout, bamboe, wol en gerecycled (veilig) plastic via (online) ‘groene’ speelgoedwinkels.
- Weeg de voors en tegens af voordat je meubels, vloerbedekking of woonaccessoires gemaakt van pvc aanschaft.
PS En neem je eigen tas mee naar de winkel, maar dat is natuurlijk allang vanzelfsprekend …
Controle en toezicht
De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit controleert steekproefsgewijs of producten op de Nederlandse markt voldoen aan de wet.
In een rapport van de NVWA uit 2013 bleek 27 procent van de gecontroleerde speelgoedproductmonsters een te hoog gehalte aan weekmakers te bevatten. Bij een controle op ftalaten door de NVWA bleek 44 procent van de bemonsterde producten (zoals snoeren, elektrotechnische producten, tassen en slangen) een ftalaatgehalte te hebben boven 0,1 gewichtsprocent – de wettelijke grens waarbij de fabrikant verplicht is om informatie te geven over de aanwezigheid van zogenoemde ‘zeer ernstige zorgstoffen’ (SVHC-stoffen).
Als in een Europees land een gevaarlijk product wordt aangetroffen dat ook in andere Europese landen in de handel is, wordt dit gemeld via het RAPEX-systeem. Dertig procent van zaken die uit de handel zijn genomen, bleek speelgoed te zijn. Als consument kun je deze RAPEX-lijst ook wekelijks raadplegen (zoek via Google op RAPEX).
Vragen en klagen
Als consument is het bijna onmogelijk om producten met ftalaten te herkennen. Achterhalen of een product weekmakers bevat, kan vaak alleen door de leverancier ernaar te vragen, bijvoorbeeld via de verkoper aan de kassa in de winkel. De leverancier van een voorwerp is volgens de REACH-wetgeving verplicht je deze informatie gratis en binnen 45 dagen te verstrekken.