Zij – Psycholoog dr. Ellen Laan doet wetenschappelijk onderzoek naar seksualiteit bij vrouwen aan het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam. Ze behandelt daarnaast vrouwen met seksuele problemen. Ellen Laan is gepromoveerd op seksuele opwinding bij vrouwen en wordt gezien als een van de toonaangevende seksexperts van Nederland.
Zij – Relatietherapeut Petra Deij heeft een eigen praktijk en schreef onlangs het boek Blijf bij mij, waarin zij koppels een handreiking doet waarmee ze hun relatie kunnen vormgeven nadat een van de twee is vreemdgegaan. Ze werkt met Emotionally Focused Therapy (EFT). Emotionele verbondenheid is volgens haar een belangrijke manier om je relatie te repareren of uit te diepen.
Waar? Café De Branding, in Utrecht.
Klik of clinch? Klik! Ze vullen elkaar moeiteloos aan en zijn behoorlijk nieuwsgierig naar de ideeën en visies van de ander.
Een goede gehechtheid tussen kinderen en ouders, een veilige relatie tussen geliefden plus de juiste seksuele voorlichting vormen de basis voor een vreugdevol liefdesleven, aldus dé seks- en relatiedeskundigen van Nederland: dr. Ellen Laan en Petra Deij. Maar de alledaagse realiteit is minder rooskleurig. Vrouwen komen amper klaar en accepteren zelfs pijn tijdens het vrijen. Hoe kan dat anno 2015? Een gesprek over opkomen voor jezelf tussen de lakens.
Gebke: Dat deze ontmoeting ervan mocht komen, is bijzonder. Psycholoog/ seksonderzoeker dr. Ellen Laan lag gisteren nog met stevige griep op bed en relatietherapeut Petra Deij heeft een emotionele middag voor de boeg. Zij zal na dit interview haar vader naar een verpleeghuis brengen. Dat deze vrouwen er ondanks alles toch zijn, geeft wel aan hoe gedreven zij zijn om onze kijk op seksualiteit en relaties bij te stellen.
Het komende uur leer ik meer over seks dan mijn moeder me ooit verteld heeft (de vagina is namelijk helemaal niet bestemd voor seks), krijg ik opvoedtips voor een goede gehechtheid met mijn kinderen, zodat zij later prima partners kunnen worden, en ontdek ik waarom koken onderdeel kan zijn van het voorspel. Maar eerst dit: in hoeverre bepaalt mijn relatie mijn gezondheid?
Ellen: “Poeeeeh, je begint direct met de meest ingewikkelde vraag. Nou, dan kaats ik hem terug: wat versta jij onder gezondheid?”
Gebke: Voor mij is dat allesomvattend. Het gaat je lijf aan, je welzijn, je geest. Maar wat ik uit jouw onderzoek opmaak, Ellen, is dat veel vrouwen seks ondergaan ondanks dat het pijn doet. Dat klinkt niet bepaald gezond.
Ellen: “Dat klopt, ongeveer de helft van de vrouwen ervaart pijn en een overgrote meerderheid neemt dat voor lief. Het wordt gezien als iets wat erbij hoort. Want echte seks is immers penetratie, iets waar je partner recht op heeft – nog zo’n misverstand. Vrijen doe je echter met je hele zijn. Pijn in je lichaam is dus pijn in je ziel. Het is belachelijk dat vrouwen zich dat laten welgevallen. Zijn we dan niets opgeschoten sinds de jaren zeventig? Nee. Die jonge meiden van tegenwoordig hebben het zo mogelijk nog moeilijker. Als je tegenwoordig op je eerste date geen seks hebt, ben je een doetje. Dát is de norm. Daarbij lijden vrouwen onder de maakbaarheid van hun lichaam, onder het ideaal van lang en slank, kaalgeplukt en schoon geschoren.”
Gebke: Wat hebben we als moeders fout gedaan dat onze dochters op die manier naar hun lichaam en seks kijken?
Ellen: “Niet alleen de moeders, maar ook de vaders beschermen hun dochters te weinig tegen de illusie van die maakbaarheid.”
Petra: “En dat is ook lastig. Via social media wordt een norm gecreëerd waarbij het gewoon is dat jij als dertienjarige jongen op een onschuldig schoolfeestje met je penis tegen de billen van een meisje aanschuurt. De kleren blijven keurig aan, hoor. Maar toch, ik krijg daar als moeder van drie jongens in de leeftijd van twaalf tot en met achttien jaar rode wangen van. Zelfs pijpen in het fietsenhok zien jongeren niet als seks. Dat heeft Bill Clinton maar mooi voor elkaar gekregen.”
Ellen: “Seks is voor te veel meisjes een handeling die erbij hoort. Een dienst die je verleent. Maar seks is geen verdienste. Seks is vooral genot delen. Uiteraard mag je voor je lustgevoelens gaan – nog zo’n taboe onder vrouwen – maar leen je lichaam niet uit.”
Gebke: “Hoe leer ik dat mijn dochter?”
Ellen: “Ze moet leren dat ze op haar gevoel mag vertrouwen. Ik heb twee dochters, een van vijftien, een van achttien. De oudste is héél rustig aan het daten, maar ik druk haar steeds op het hart dat ze zich bij een niet-pluisgevoel uit de voeten maakt. Meisjes moeten echter niet alleen ‘nee’ leren zeggen, ze moeten ook de kennis in huis hebben om te ontdekken hoe ze leuke, lekkere seks kunnen hebben.”
Petra: “Als je als kind goed gehecht bent, zul je eerder op je gevoel durven te vertrouwen en aan kunnen geven wat je nodig hebt of wat je fijn vindt. Dan heb je geleerd dat je er mag zijn, dat je ertoe doet.”
Gebke: “Wat versta je onder een ‘goede gehechtheid’?”
Petra: “Dat je je goed voelt met jezelf. Dat je jezelf de moeite waard vindt om aandacht aan te geven. Dat je ziet wat de mensen om je heen nodig hebben en daarop inspringt. Het is steunen en gesteund worden. Kinderen die goed gehecht zijn, hebben leren vertrouwen dat hun opvoeders als ze weggaan weer terugkeren. Dat geeft je de rest van je leven een basisgevoel van vertrouwen, verbondenheid en veiligheid. Zaken die belangrijk zijn om tot een gelukkig mens uit te groeien. Vooral ook op het gebied van de liefde.”
Ellen: “Seks is namelijk geen trucje. Het is je ultiem openstellen. Dat betekent dat je kwetsbaar moet durven zijn om jezelf te laten raken.”
Gebke: “Hoe zorg ik voor zo’n goede gehechtheid?”
Ellen: “Elk kind is anders en heeft andere behoeften. Het is de kunst te signaleren wat jouw kind nodig heeft.”
Gebke: “Dus als mijn zoon van tien op schoot wil kruipen of nog uitgebreid wil knuffelen in de klas: gewoon doen?”
In koor: “Jaaaa! Juist doen!”
Petra: “Er valt geen leeftijd op te plakken op wanneer je daarmee moet stoppen. Het belangrijkste is dat je luistert naar de grenzen die je kind stelt en die respecteert.”
Ellen: “Laat je vooral niet leiden door wat ‘hoort’. Ik denk dat mannen betere partners zijn als ze van jongs af aangemoedigd worden wat meer ‘meisjesgedrag’ te vertonen. Hoe vaak is dat geen struikelblok in relaties, dat mannen hun gevoelens niet uiten?”
Gebke: “Is er iemand in Nederland perfect gehecht?”
Ellen: “Nee, iedereen heeft wel wat. Elke ouder zal wel iets doen wat de gehechtheid belemmert.”
Petra: “Het gaat erom dat je voldoende gehecht bent om je staande te houden. Dat je weet wat je nodig hebt en dat je grenzen kunt stellen. Had jij, Ellen, bijvoorbeeld deze ontmoeting afgebeld als je je nog te ziek had gevoeld?
Ellen: “Inmiddels wel, ja. Maar daar heb ik lang over gedaan.”
Petra: “Vergis je niet welk een stempel onveilige gehechtheid op een leven kan drukken. Kinderen die op jonge leeftijd veel hebben meegemaakt en een hechtingsstoornis ontwikkelen, zullen zelfs minder groeien. Zo’n stoornis kost zo veel energie dat er niets overblijft.”
Ellen: “Ook presteren deze kinderen vaak minder. Ze gaan van vwo naar havo, blijven zitten of maken hun school niet af. Niets wil echt lukken. Het wordt uiteindelijk vaak een opeenstapeling van geen werk, schulden…”
Gebke: “… vallen op de verkeerde mannen?”
Petra: “Of vrouwen. Een hechtingsstoornis voelt alsof de hele wereld weet dat je op een stoel moet gaan zitten bij een tafel, maar dat ze dat jou vergeten zijn te vertellen. Dus gaat het steeds weer fout, krijg je op je kop, word je uitgelachen.”
Ellen: “Je hoeft overigens niet mishandeld te zijn om een hechtingsstoornis te ontwikkelen. Er zijn mensen die misschien maar drie keer in hun jeugd een tik hebben gehad, maar voor wie de dreiging alleen al voldoende was. De impact van zo’n dreiging valt niet te onderschatten. Ik krijg met regelmaat vrouwen op het spreekuur met fibromyalgie of chronische vermoeidheid. Bijna al die vrouwen hebben een te hoge spierspanning, vaak ontwikkelen ze daardoor pijn bij het vrijen of vaginisme en vanwege die klachten komen ze dan bij mij. Die spierspanning lijkt een onwillekeurig verdedigingsmechanisme. Je zet je schrap voor een mogelijke dreiging. Je spieren verkrampen, op den duur gaat dat pijn doen. We hebben onderzoek gedaan onder vrouwen door ze naar verschillende films te laten kijken. Het interessante is dat ze bij enge films niet alleen de schouder- en nekspieren aanspannen, maar ook de bekkenbodemspieren. Vrouwen met een geschiedenis van seksueel misbruik reageren heftig op seksuele beelden, ook al zijn die vrouwvriendelijk. Het is alsof de herinnering, de emotie, het trauma opgeslagen zit in die spieren.”
Gebke: “Onspannen spieren zijn dus belangrijk om pijnloze seks te kunnen hebben?”
Ellen: “Als je ontspannen bent, verbetert de doorbloeding – ook in de onderste regionen. Je kunt jezelf letterlijk beter openstellen. Je raakt sneller opgewonden en komt makkelijker klaar. Maar het is een mythe dat opwinding vanzelf komt. Dat lijkt wel zo als je net verliefd bent, maar een nieuwe partner is in feite een enorme seksuele prikkel. Na twintig jaar samenzijn met dezelfde geliefde is de nieuwigheid eraf en de prikkel ook. ‘Zomaar spontaan opwonden raken’ zonder seksueel spel of fantasie wordt na verloop van tijd bijzonder lastig.”
Petra: “Geilheid en nieuwigheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Maar dat hoeft je er niet van te weerhouden de ander eens te pleasen.”
Gebke: “Is dat zoiets als zin maken?”
Ellen: “Nee! Zin maken bestaat niet. Linda de Mol heeft ooit geroepen dat vrouwen bij geen zin in seks maar ‘zin moet maken’. Daar heeft ze vrouwen geen dienst mee bewezen. Sterker nog, veel vrouwen hebben daardoor het gevoel dat ze tekortschieten. Zin maken lukt namelijk alleen maar als je seksueel geprikkeld wordt en dan moet je wel weten hoe. Daar hoor je Linda de Mol niet over.”
Gebke: “Zin maken klinkt bovendien tegenstrijdig na alles wat ik gehoord heb over grenzen aangeven.”
Ellen:“Dat komt omdat jij automatisch denkt aan penetratie. En dat is het probleem.”
Gebke: “Wat vinden jullie dan normale seks?”
Ellen: “Nou ja, wat een oninteressante vraag!”
Petra: “Normale seks bestaat niet. Als ik twee keer per dag mijn man bespring, wil dat toch niet zeggen dat dit iets is voor jou? Goede seks is seks in verbondenheid. Je houdt rekening met elkaars behoeftes en geeft daar samen vorm aan.”
Ellen: “Daar gaat het vaak mis. Een orgasme is een graadmeter voor hoe belonend seks voor jou is. In heteroseksuele relaties komt echter slechts dertig procent van de vrouwen vrijwel altijd klaar. Het is niet zo dat vrouwen niet klaar kúnnen komen, want als lesbische stellen vrijen, levert dat bij tachtig procent zo goed als altijd een orgasme op. Het probleem is dat heterokoppels – zowel mannen als vrouwen – alleen penetratie als echte seks zien én ook nog eens vinden dat dit iets is waar de man recht op heeft. Maar de vagina is voor vrouwen niet het aangewezen seksorgaan. Die is vooral bestemd om baby’s op de wereld te zetten en is daarom relatief ongevoelig, waardoor het moeilijker is om op die manier klaar te komen. Voor een orgasme hebben vrouwen een andere uitrusting: de clitoris. Maar omdat mannen en vrouwen penetratie als enige vorm van echte seks zien, wordt die clitoris in het liefdesspel veelal overgeslagen.”
Gebke: “Er is dus een gebrek aan handigheid en kennis?”
Ellen: “Ja. Bij mannen zie je het bovendien meteen wanneer ze opgewonden zijn, bij ons zit alles verstopt. Je moet er letterlijk een spiegel bij pakken om te zien wat er gebeurt. Dat maakt het niet makkelijker om te snappen hoe het werkt. Daar komt nog eens bij dat het voor mannen vanzelfsprekend is dat penetratie lekker is, want hij moet opgewonden zijn, anders lukt het niet. Feitelijk is dat voor vrouwen net zo. Opwinding maakt de vagina toegankelijk voor penetratie. Het is een voorwaarde om niets stuk te maken, geen pijn te hebben. Maar helaas staat een gebrek aan opwinding bij vrouwen penetratie niet in de weg. Een designfout vind ik dat.”
Gebke: “En vrouwelijke viagra?”
Ellen: “Ik verzet me tegen het idee van een lustpil voor vrouwen die voor iedereen werkt. Dat is een illusie. Daarmee medicaliseer je vrouwelijke seksualiteit. De meeste vrouwen mankeert namelijk niets; ze kunnen prima klaarkomen, genieten van seks en kennen heus wel lustgevoelens. Alleen moeten ze dan wel op de juiste manier geprikkeld worden. Daar helpt geen pilletje aan! Wist jij trouwens dat je clitoris doorloopt aan de binnenkant van je lijf?”
Gebke: “Nee, nog nooit van gehoord.”
Ellen: “Dat bedoel ik dus. Nederland heeft een van de beste, misschien wel de beste seksuele voorlichtingscampagnes ter wereld, maar hier hebben we het niet over: de anatomie van de vrouwelijke geslachtsdelen. Seksuele voorlichting is puur op angst gericht: het voorkomen van zwangerschappen en seksueel overdraagbare ziektes (soa’s ). Maar seks is zoveel meer dan dat. Over masturbatie bijvoorbeeld wordt vaak enorm minderwaardig gedaan, een ‘quick fix’ voor als je geen zin hebt.”
Petra: “Wat een onzin! Masturbatie is alleen een andere seksexpressie.”
Ellen: “Er is onderzoek gedaan onder stellen die al 25 jaar of langer samen zijn en die van zichzelf vinden dat ze nog steeds een geweldig seksleven hebben. Bijna al die koppels doen aan ‘slow sex’. Ofwel: echte aandacht en tijd aan elkaar besteden. Wat dat betreft hebben mensen die aan tantrische seks doen het goed begrepen. Bij duurzame seks gaat het niet om de daad, dat je het twee keer per week doet of dat je een stel netkousen aantrekt. Seks is ook de vuilniszakken buitenzetten zonder dat zij daarom vraagt. Heb ik dat gezegd? Nee, dat heb ik niet gezegd. Ik geef een ander voorbeeld. Een van de koppels die lang samen waren en het nog steeds leuk hadden, reserveerden de weekenden om in bed door te brengen. Ze begonnen donderdag al met de voorbereidingen. Dan gingen ze samen de keuken in om finger food te bereiden. Dat was hun voorspel en zo bouwden ze dat uit.”
Petra: “Ja, dát – samenzijn, echt tijd en aandacht voor elkaar hebben, die verbondenheid – is de sleutel tot geweldige seks.”
In mei verschijnt het boek Blijf bij mij van Petra Deij (Uitgeverij Kosmos, ISBN 9789021558868, € 19,95)