Heb je in de supermarkt een vleesvervanger gekocht? Grote kans dat deze vooral soja bevat. Roelf Maarsingh (boer) en Rob van Haren (agro-ecoloog) strijden voor een comeback van lupine, voor de meeste boeren een gewas uit een grijs verleden. “Vergeleken met de smaak en malsheid van lupine lijkt een sojaburger van karton gemaakt te zijn.”
De weg van Klazienaveen naar Weiteveen is uitgestorven op deze landerige lentedag. Zelfs voor Drenten is dit de ‘middle of nowhere’. Aan twee zijden omsloten door de Duitse grens, strekt zich verderop het grootste aaneengesloten hoogveengebied van West-Europa uit: het Bargerveen. Dit is het landschap waarover Vincent van Gogh schreef: “Drenthe inspireert mij tot een leven lang schilderen. Ik heb mijn bestemming gevonden.”
Aan de rand van het natuurreservaat liggen de akkers van Roelf Maarsingh (68). Met zijn vrouw Pipy bewoont hij de laatste boerderij aan het doodlopende weggetje naar het veen. Een bungalow die half schuilgaat achter strak gesnoeide heesters. Op het weilandje naast de woning graast een stokoud paardje. Twee Friese honden slenteren over het erf.
Petrov heet het paard, vertelt Maarsingh. “Een 36-jarige halfbloed Arabier die hier zijn laatste dagen slijt.” Maarsingh bewaart dierbare herinneringen aan de goudkleurige vos. Het is een veulen van de Poolse merrie die zijn vader van de paardenslager redde. “Ze viel op tussen de andere paarden. Een mooi, dapper ding. Ik weet nog als de dag van gisteren hoe we zonder zadel de laan af galoppeerden. Blote voeten, haren in de wind …”
Op tafel als olijven
Sinds Maarsingh dit land bewerkt, probeert hij nieuwe gewassen uit. Een greep uit de afgelopen veertig jaar: Parijse wortelen, reseda, Calendula, olievlas, hennep, maggiplant, valeriaan. Als laatste prijkt lupine op het handgeschreven lijstje aan de wand in de schuur. “De bulk van wat we hier produceren is aardappelen, graan, maïs en suikerbieten. Maar ik houd ervan met andere gewassen te experimenteren. Voor de hobby en natuurlijk hoop ik ook dat het wat wordt.”
Met de lupine zou dat zomaar eens het geval kunnen zijn, zegt Maarsingh als we bij de uitbundig bloeiende proefveldjes zijn aangekomen. “We importeren 85 procent van ons eiwit in de vorm van soja van over de oceaan. Die soja voeren we aan ons vee, dat we vervolgens slachten en opeten. Een enorme omweg om aan je eiwitten te komen. Het zou al winst zijn als we in Europa ons eigen veevoer verbouwden. Maar de kortste klap maak je door de lupine rechtstreeks te eten.”
En dat is waar Rob van Haren om de hoek komt kijken. Als directeur van Kiemkracht – zeg maar een agrarisch uitvindersbureau – is het zijn missie lupine op de Nederlandse akkers te introduceren. Of beter gezegd: te herintroduceren. Vergeleken bij lupine is de aardappel namelijk een groentje. “In de oudheid at men lupinezaden en nu staan ze op tafel als snack bij een biertje. In het Spaanse Extramadura eet men ze als olijven.” Maar de mogelijkheden van het nootachtige boontje reiken veel verder dan dat.
Van smoothie tot vleesvervanger
“Je kunt lupine fermenteren en er yoghurt van maken. Het laat zich ook goed in brood en pasta verwerken. En het is vooral een fantastische vleesvervanger”, vertelt Van Haren met een aanstekelijk enthousiasme. “Vergeleken bij de smaak en de malsheid van lupine, lijkt een sojaburger van karton gemaakt te zijn. Wist je trouwens dat de Vegetarische Slager in Den Haag een spin-off van dit project is? De producten van de Vegetarische Slager liggen bij steeds meer supermarkten in de winkel.”
Van Haren werkt samen met Nederlandse en Duitse bedrijven uit de regio om producten te ontwikkelen en op de markt te brengen. Als hobbykok schotelt hij zijn keukencreaties eerst aan zijn eigen gezin voor. “Zoals dit brood en deze bosvruchtensmoothie. Als het in de smaak valt, dan gaan we ermee verder.” De smoothie smaakt veelbelovend. Desgevraagd bekent Maarsingh dat hij zijn vertrouwde boterham lekkerder vindt.
Zoeken naar de beste soort
Oudere landbouwers als Maarsingh, die nog geboerd hebben op de ontginningsgronden, kennen lupine als bodemverbeteraar. De plant heeft een lange penwortel, produceert haar eigen stikstof en kan redelijk goed tegen insecten. Maarsingh: “Zo vang je drie vliegen in één klap: je brengt organisch materiaal in de bodem en je hebt weinig meststoffen en bestrijdingsmiddelen nodig.” Daarmee is dit gewas een uitstekende kandidaat om de landbouw te verduurzamen. Zeker als je bedenkt dat de geschikte gronden zich uitstrekken van Drenthe tot aan het Oeralgebergte in Rusland.
Punt is alleen dat de laatste zestig jaar niets aan rasveredeling is gedaan. Een achterstand die Maarsingh helpt in te lopen. Op de meer dan zestig proefveldjes in Nederland en Duitsland bloeien dit seizoen elf kruisingen, met luisterrijke namen als Sonnet en Haagse Blauwe. “Het doel is tot een ras te komen met een hoge opbrengst en een laag gehalte aan alkaloïde; dat is een stof die een bittere smaak geeft.”
Natuurlijk duurt het langst
Dat de lupineteelt na de oorlog uit Nederland verdween, is puur het gevolg van internationale handelspolitiek. Eeuwig zonde, vindt Van Haren. “De massale import van genetisch gemodificeerde soja is een ecologische ramp.”
De agro-ecoloog vindt genetische modificatie “een mooie techniek, maar twijfelachtig vanwege onzekerheid over de effecten op lange termijn”. Van Haren werd in Wageningen opgeleid tot marine-ecotoxicoloog (“Als kind hield ik veel van Jacques Cousteau.”). Tijdens zijn onderzoek naar de mossel in de Westerschelde raakte hij bij toeval betrokken bij de strijd tegen het aardappelaaltje, tegenwoordig geen onderwerp van gesprek meer, maar in de jaren tachtig en negentig de schrik van elke aardappelboer.
Van Haren promoveerde op zijn onderzoek naar modellen die de ecologische werkelijkheid kunnen voorspellen. Kort samengevat is het zijn overtuiging dat ziekten door gebruik van natuurlijke middelen altijd te voorkomen zijn. “Ik geloof in de natuurlijke weg, als je maar de juiste kennis hebt van alle mechanismen die een rol spelen. Het aaltje is bedwongen door de veredeling van resistente aardappelrassen en door het controleren van de omgeving. Niet door het met gif uit te roeien. Sterker nog, een beperkte populatie aaltjes blijft nodig om weer andere bedreigingen de baas te blijven.”
Landbouwrobots en agrodrones
“Voor een gezonde en productieve landbouw is biodiversiteit nodig. Wat je wilt, is een mozaïeklandschap van allemaal verschillende gewassen.” De veelgehoorde tegenwerping dat dit economisch onhaalbaar zou zijn, veegt Van Haren beleefd van tafel. “Monoculturen – grote gebieden met bijvoorbeeld alleen maïs – zijn vaak minder productief. Dankzij technologische ontwikkelingen kunnen we straks van alles door elkaar heen telen. Zo zijn we in een ander project met Duitse partners bezig met de ontwikkeling van landbouwrobots. Lichte, onbemande voertuigen om onkruid te wieden, bieten te rooien, vogels weg te jagen en ga zo maar door.”
In een wat verdere toekomst ziet de innovatieve ecoloog zelfs agrobots voor zich die ziektes herkennen en daar heel gericht op ingrijpen. “Of die selectief oogsten. Eventueel aangestuurd door agrodrones die boven het veld vliegen.” Wat Van Haren betreft is ‘the sky the limit’. Bijkomend voordeel van robots is dat ze de bodem minder verstoren, omdat ze licht zijn en zelf de ideale route over de akker uitrekenen.
Lupine in het bejaardenhuis
Zoals lupine het ecosysteem versterkt, zo helpt het ook onze gezondheid vooruit. Op dit moment buigt Europa zich over de claim dat lupine de cholesterolwaarden in het bloed verlaagt. Van Haren: “Ik heb er alle vertrouwen in dat die claim wordt toegekend. Het onderzoek is volgens de strengste wetenschappelijke regels uitgevoerd door de universiteiten en academische ziekenhuizen van Milaan en Helsinki.”
Ook dichter bij huis onderzoekt de bevlogen landbouwecoloog het gezondheidseffect van zijn troetelplant. “De bewoners van een verzorgingstehuis in Stadskanaal krijgen met lupine verrijkt brood. Dat is voedzamer dan gewoon brood.”
De vader van Maarsingh woont er. “Met zijn 95 jaar zit hij nog elke dag op de hometrainer”, vertelt zijn zoon als we terug naar het erf kuieren.
We passeren een stapel zwerfkeien waar met gemak twee hunnenbedden uit kunnen. Die heeft de boer in loop der jaren allemaal voor de ploeg gekregen. Hij wijst een kniehoge kei aan. “Daar verloor ik vanmorgen nog een schoffel aan, tijdens mijn laatste keer aardappelen aanaarden.” Maarsingh beëindigt het bedrijf in Klazienaveen. Zijn land wordt aan de natuur teruggegeven, zodat het nabijgelegen hoogveen kan floreren.
Hij blijft er wel wonen. “Mooier dan hier krijg je het nergens, met het Bargerveen zo naast de deur. Ik hou hier nog een paar hectare land om het huis voor de hobby en nog veertig hectare in Duitsland. Misschien zaai ik volgend jaar wel boekweit. Dat had ik nog niet eerder.”
Roelf en Pipy Maarsingh runden dertig jaar lang een akkerbouwbedrijf van ruim honderd hectare aan de rand van het Bargerveen. Dat is nu voorbij, maar hun zonen Aike en Albert zetten de agrarische traditie voort, de een op de Groninger klei en de ander in Alberta, Canada.
Dr. Ir. Rob van Haren is directeur van Kiemkracht, een samenwerking van het Productschap Akkerbouw, LTO Nederland en de Nederlandse Akkerbouw Vakbond, dat grensverleggende innovaties in de landbouw tot stand brengt. Daarnaast is hij kwartiermaker van het lectoraat BioBased Innovations aan de Hanzehogeschool in Groningen én directeur van het uitvindersbureau Color & Brain dat nieuwe cosmetica en voedingsproducten ontwikkelt – natuurlijk op basis van lupine. devegetarischeslager.nl, enkco.nl, vivera.com en colorandbrain.com.
Gezond eten begint bij de oorsprong van ons voedsel: de makers. In heel Nederland bezoekt gezondNU deze mensen met een hartstocht voor (h)eerlijk eten. Ken je zelf een maker van passievol eten? Mail naar redactie@gezondnu.nl.