Nog niet zo lang geleden werd je binnen de reguliere geneeskunde voor gek versleten als je de woorden voeding en kanker in één zin gebruikte. Inmiddels staat als een paal boven water dat de juiste voeding kanker kan helpen voorkomen en stapelen de bewijzen zich op dat voeding zelfs kan bijdragen aan genezing. Prof. dr. Casper van Eijck: “In het laboratorium zijn ontzettend veel aanwijzingen dat kurkuma net zo goed werkt als chemotherapie om kankercellen af te remmen.”
Het afgelopen jaar werd het breed uitgemeten in de media: rood vlees vergroot het risico op kanker. Wetenschappers vonden het wonderlijk dat het zoveel aandacht kreeg. We wisten het immers allang. Het komt door de stof haemijzer, die we zelf kunnen afbreken, maar niet wanneer we er te veel van binnenkrijgen. Oud nieuws of niet, tumorcelbioloog dr. Hans Stoop, verbonden aan het Erasmus MC en docent bij de Moermanvereniging, vindt het een goede ontwikkeling dat je tegenwoordig niet meer voor gek wordt versleten als je beweert dat er een relatie is tussen voeding en kanker. Dat die er is, staat als een paal boven water.
“Kanker wordt beïnvloed door genetische aanleg, maar ook door ongezonde leefstijl. Daar zijn wetenschappers het over eens.” Die consensus en media-aandacht zijn een goede zaak, volgens Stoop, want wanneer we met zijn allen weten dat voeding effect heeft op het ontstaan van kanker, kunnen we ook zélf actie ondernemen om de ziekte te voorkomen.
Optimale werking
Volgens Hans Stoop wordt ongeveer zeventig procent van de nieuwe kankergevallen in Nederland veroorzaakt door ongezonde leefstijl zoals overgewicht, gebrek aan beweging en ongezond eten. Daarvan is voeding in dertig procent van de gevallen de oorzaak. Maar gezond eten is ook belangrijk omdat volwaardige voeding de overige aanleidingen tot het krijgen van kanker kan voorkomen. Het immuunsysteem speelt namelijk een grote rol bij het al dan niet ontstaan van kanker. Stoop: “Elke dag vormen zich kankercellen in ons lichaam. Wij hebben vijftig tot honderd biljoen cellen die zich bijna allemaal vernieuwen en vermenigvuldigen. Soms gaat daarbij iets mis. Meestal is dat niet erg; het immuunsysteem ruimt de kankercellen op en repareert eventuele schade. Het zorgt ervoor dat kankercellen niet uitgroeien tot een tumor.”
Het wordt pas een probleem wanneer het afweermechanisme niet goed kan functioneren. Stoop: “De Vlaardingse arts Moerman kwam er in de jaren dertig van de vorige eeuw al achter dat er een verband is tussen leefstijl, voeding en kanker. Het afweermechanisme kan namelijk alleen maar goed functioneren wanneer wij gezond zijn. En onze gezondheid is op haar beurt afhankelijk van de voeding die we tot ons nemen en de stoffen die nodig zijn om de stofwisseling optimaal te laten verlopen.”
Verzot op suiker
Het is dus zaak het afweersysteem zo fit en gezond mogelijk te houden om kanker te voorkomen. Hoe je dat doet? “Door zo veel mogelijk gezonde stoffen zoals vitamines en mineralen tot je te nemen en zo weinig mogelijk slechte zoals transvetten en suikers”, zegt Stoop. “Die zorgen namelijk voor chronische ontstekingen en die ondermijnen de werking van het immuunsysteem.”
Sommige (orthomoleculaire) artsen raden het gebruik van suiker af, voornamelijk omdat het dik maakt én omdat het de suikerspiegel verhoogt, wat op lange termijn het kankerrisico doet stijgen. Ook tijdens de behandeling, raden zij suiker af. Kankercellen zouden namelijk dol zijn op suiker. Een studie onder duizend patiënten met dikkedarmkanker die chemotherapie kregen, onderschreef die visie. In het onderzoek constateerden wetenschappers een verband tussen een hogere inname van suikerrijke dranken en een hoger risico op een terugkeer van de tumor en op overlijden. Stoop: “Toen bleek dat asbest het risico op kanker vergrootte, ging asbest in de ban. Suiker wordt nog steeds massaal gebruikt. Waarom? Omdat er gigantische bedragen mee gemoeid zijn.”
Wat hem betreft doet iedere kankerpatiënt er goed aan suiker en andere snelle koolhydraten zo veel mogelijk te beperken. “Dat kanker van suiker houdt, is een feit. In het ziekenhuis sporen ze er niet voor niets tumoren mee op; voor de PET-scan wordt radioactieve suiker in het bloed gespoten. Doordat kankercellen suiker razendsnel opnemen, zie je die in de scan vervolgens oplichten in het lichaam.”
Kurkuma
Mondjesmaat zijn er steeds meer artsen en wetenschappers die niet alleen onderzoek doen naar de mogelijkheden om kanker met voeding te voorkómen, maar ook naar mogelijkheden om kanker met behulp van voeding te genezen. Prof. dr. Casper van Eijck is als chirurg verbonden aan het Erasmus MC en de enige Nederlandse hoogleraar chirurgie met het aandachtsgebied pancreaskanker (alvleesklierkanker). Hij behandelt zijn patiënten met alvleesklierkanker nog steeds met chemotherapie, maar hij stuurt ze tegenwoordig ook informatie over kurkuma, een specerij dat ook bekend is als geelwortel. “Als je de wetenschappelijke literatuur erop naslaat, word je bedolven onder de publicaties over de heilzame werking van kurkuma”, vertelt Van Eijck. “In het laboratorium zijn ontzettend veel aanwijzingen dat kurkuma effectief is; het werkt net zo goed als chemotherapie om kankercellen af te remmen.”
Wacht even, net zo goed? Waarom wordt het dan niet massaal ingezet in de oncologie? Van Eijck: “Omdat het nog niet op patiënten is getest. Kurkuma wordt moeilijk opgenomen. Je krijgt het bovendien moeilijk bij de tumor. Daar wordt nu onderzoek naar gedaan, onder andere in Amsterdam in het AMC.”
Support Casper
Eind vorig jaar werd ‘Support Casper’ opgezet door nabestaanden van een aantal alvleesklierkankerpatiënten. De stichting zamelt geld in voor onderzoek naar immuno-virotherapie, waarmee kankercellen worden opgeruimd met behulp van virussen die zo zijn aangepast dat ze specifieke tumorcellen herkennen. Van Eijck en zijn onderzoeksteam willen het onderzoek zo buiten de invloedssfeer van de industrie houden. “Dat medische ontwikkelingen voor een groot deel door de farmaceutische industrie worden geleid, vind ik een groot manco”, zegt hij. “Toen ik samen met een aantal collega’s onderzoek deed naar interferonen, stoffen die vrijkomen bij het griepvirus, ontdekten we dat chemotherapie veel effectiever is als je het combineert met zo’n specifieke stof. MS-patiënten krijgen het al, maar toen ik de leverancier belde dat wij het ook bij pancreaskanker wilden gebruiken, kreeg ik ‘nee’ te horen. Als het namelijk niet zou werken, dan kwam het medicijn en daarmee de fabrikant in een negatief daglicht. Zo cynisch is het soms.”
Pillenbril
Behalve cynisme is er scepsis ten aanzien van kruiden en voeding in de reguliere geneeskunde. Daar snapt Van Eijck niets van. “We kijken als artsen te vaak door een pillenbril. In Taiwan en India gebruiken ze veel vaker voeding bij de behandeling. En waarom niet? Digitalis, een stof uit de natuur, zorgde voor een gigantische doorbraak in de behandeling van hart- en vaataandoeningen. En wat te denken van antibiotica? Ook dat zijn natuurlijke stoffen. Ook wij zouden veel vaker die kruidenbril moeten opzetten. Let wel: ik pleit er niet voor dat we mensen niet meer met reguliere methoden behandelen wanneer ze kanker hebben, maar we moeten ons als artsen en onderzoekers openstellen voor ‘alternatieve’ therapieën die een aanvulling kunnen zijn en het herstelproces kunnen versnellen of verbeteren.”
Wat Van Eijck hoopvol stemt is het feit dat patiënten zelf steeds vaker naar informatie over voeding vragen. Alleen al indirect levert dat gezondheidswinst op, zegt hij, want het doet veel voor hun ziekteperceptie. “Mensen die zich verdiepen in gezonde voeding en de mogelijkheden voor hun gezondheid, zijn actief met hun eigen gezondheid en herstel bezig. Dat ze zelf iets kunnen doen, vergroot de kwaliteit van leven.”
Voor gek verklaard
In het buitenland wordt voeding op afdelingen oncologie soms al ingezet als onderdeel van de behandeling, waaronder in Spanje, waar polyfenolen, werkzame stoffen uit olijfolie, deel uitmaken van de behandeling van borstkanker. Zet deze tendens door en komt die ook naar Nederland? Stoop denkt van wel. “Als je dertig jaar geleden zei dat je met voeding kanker kon voorkomen, werd je voor gek verklaard, hoewel er ook toen al wetenschappelijk bewijs voor was. Nu is er ook al veel bewijs voor het feit dat kanker met voeding te genezen valt. Over dertig jaar is die kennis algemeen geaccepteerd.”
Ook Van Eijck denkt dat voeding een belangrijkere rol gaat spelen. “Dat ze in Spanje met polyfenolen uit olijfolie aan de slag gaan, komt doordat ze daar zelf onderzoek naar hebben gedaan. Overal ter wereld speuren onderzoekers naar mogelijkheden om kanker te genezen. Ik verwacht veel van ons immunoviro-onderzoek en hoop op een doorbraak in het onderzoek naar kurkuma. Het zou toch mooi zijn als we in de toekomst kanker konden genezen met een kruid dat je gewoon in de supermarkt kunt kopen.”
Kankercellen uithongeren
Volgens de Amerikaanse arts en onderzoeker William Li is er nóg een manier om via voeding kanker te voorkomen en te genezen: door kankercellen uit te hongeren. De theorie erachter: kankergroei is afhankelijk van de vorming van nieuwe bloedvaten (angiogenese). Zolang de kankercellen geen eigen bloedvat krijgen, zullen ze niet verder groeien, omdat ze geen zuurstof en voedingsstoffen krijgen. Het is dus zaak de vorming van nieuwe bloedvaten te remmen. Volgens Li kan dat met behulp van angiogeneseremmende stoffen. Sommige voedingsstoffen, zoals soja-extracten (genisteïne), peterselie, knoflook, bessen, druiven, frambozen, bramen, aardbeien, groene thee, olijfolie, donkere chocolade, geelwortel (kurkuma), diverse koolsoorten en diverse paddenstoelen zijn wat dat betreft even effectief als of zelfs effectiever dan bepaalde reguliere medicijnen. Angiogenese wordt steeds vaker ingezet in ziekenhuizen.
Kijk William Li’s TedTalk uit 2010 terug via ted.com/speakers/william_li
Moermantherapie
De therapie van Moerman – de Vlaardingse arts die in de jaren dertig van de vorige eeuw al een verband tussen leefstijl, voeding en kanker ontdekte – bestaat uit twee onderdelen. Het eerste is de voedingswijze. Alles wat minder goed of schadelijk is, is hieruit zorgvuldig geweerd. Wie de therapie volgt, krijgt uitsluitend stoffen binnen die helpen de gezondheid te verbeteren. Het tweede deel bestaat uit het toedienen van supplementen: extra vitamines, mineralen en andere micronutriënten. De Moermanvereniging is een actieve vereniging met zo’n zevenduizend leden. Kijk voor meer info op mmv.nl.
Deskundigen:
- dr. Hans Stoop, tumorcelbioloog, verbonden aan het Erasmus MC en docent bij de Moermanvereniging.
- prof. dr. Casper van Eijck, chirurg, verbonden aan het Erasmus MC, hoogleraar chirurgie met aandachtsgebied pancreaskanker (alvleesklierkanker), supportcasper.nl