Wie bewondert hem niet? Nelson Mandela, een icoon van goedheid en vergevingsgezindheid. Iemand die zijn emoties ontstijgt en anderen inspireert het beste uit zichzelf te halen. Zo zou ik ook willen zijn. Op zijn minst een klein beetje. Hoe word ik Nelson Mandela?
Je zou verwachten dat hij verbitterd was na 27 jaar onterechte gevangenschap. Dat hij een intense wrok koesterde jegens degenen die hem zolang hadden opgesloten. Nelson Mandela niet. Toen hij eindelijk vrijkwam na bijna dertig jaar Robbeneiland, stapte hij hen met uitgestoken hand en een verzoenende glimlach tegemoet. Nooit spreekt hij kwaad over iemand. Met mildheid en vergevingsgezindheid inspireert hij niet alleen zijn vrienden, maar ook zijn vijanden. Door zijn milde reactie, voelden zijn tegenstanders zich niet bedreigd. Zo kreeg hij de twee partijen aan de onderhandelingstafel en bereikte hij zijn doel: nationale eenheid.
Ik heb niet de ambitie een groot wereldleider te worden. En ook niet de illusie dat ik zo groots en zo’n goed mens kan worden als hij. Maar wat mij fascineert aan Nelson Mandela is dat hij in staat is zijn emoties te ontstijgen en daarmee het beste in anderen naar boven haalt. Ik zou dat ook willen kunnen. Maar dat kan ik dus niet. Bij de minste tegenslag raak ik uit balans. Er hoeft maar iemand een nare opmerking te maken of ik schiet in de aanval en ben vervolgens dagen van slag. En ik lig nachten wakker, zinnend op wraak, als iemand probeert mij een hak te zetten. Resultaat: negativiteit alom.
Kan ik net zo mild worden als Mandela?
Boodschappertjes
“Ja!”, zegt coach en trainer Anatol Kuschpèta. Ik heb hem een paar jaar geleden eens gesproken en ik weet dat Nelson Mandela een grote inspiratiebron voor hem is. Naar eigen zeggen heeft hij veel te danken aan hem.
Is het mogelijk boven mijn emoties uit te stijgen? Anatol: “Daarvoor is het allereerst belangrijk dat je weet dat emoties boodschappertjes zijn. Vaak maken wij ons druk over het feit dat ons lichaam zich druk maakt. Neem bijvoorbeeld zenuwen. Je primaire reactie op zenuwen is frustratie. Je vindt het vervelend dat je zenuwachtig bent. Vervolgens word je misschien boos op jezelf of geïrriteerd. Daarna wellicht ook nog jaloers op mensen die nooit zenuwachtig zijn. Dat zijn drie emoties, terwijl je begon met één: zenuwen. Probeer die zenuwen gewoon te accepteren.”
Keuzevrijheid
Wil je je emoties ontstijgen, dan is accepteren niet genoeg. Om echt boven je emoties te staan, is er meer nodig. Anatol: “Een inspirerend uitspraak is deze: “Heb je één keuze, dan heb je een gevangenis. Heb je twee keuzes, dan heb je een dilemma. Heb je er drie of meer, dan heb je vrijheid.” Dit zou zomaar een uitspraak van Mandela kunnen zijn. Hij weet dat er meerdere wegen naar Rome leiden en dat er meerdere mogelijkheden zijn om te reageren. Hoe meer mogelijkheden je hebt, hoe groter de controle over je emoties.”
“Mandela kwam tot dit inzicht doordat hij intens heeft geleden. Hij leerde de dingen vanuit een ander perspectief te bezien. Ook jij hebt meerdere keuzemogelijkheden. Er is namelijk ruimte tussen stimulus en respons, een prikkel en een reactie.”
De ruimte tussen stimulus en respons, dat is een term van leiderschapsgoeroe en schrijver Steven Covey. Anatol legt uit wat het betekent: “Het verschil tussen mens en dier is dat een dier primair reageert op prikkels die het krijgt. De mens hóeft niet primair te reageren. Hij kan beslissen wat hij doet, omdat er ruimte is tussen stimulus en respons. Met andere woorden: je kunt zelf kiezen of je iets met een bepaalde emotie doet of niet. Wat Mandela geleerd heeft, is de ruimte tussen stimulus en respons te vergroten. Hoe meer ruimte je hebt, hoe meer controle je hebt over je emoties.”
Moed
Dat doet me denken aan een ander verhaal over Mandela dat grote indruk op me maakte: tijdens zijn verkiezingscampagne in 1994 zat hij in een klein propellervliegtuigje waarvan één van de motoren uitviel. Er brak grote paniek uit. Het enige dat de andere inzittenden enigszins kalmeerde, was te kijken naar Nelson Mandela, die rustig zijn krant zat te lezen alsof er niets aan de hand was. Uiteindelijk wist de piloot het vliegtuig na een noodlanding veilig aan de grond te zetten. Toen hem later gevraagd werd of hij niet bang was geweest, zei Mandela: ‘Ik was doodsbang.’ Hij had er alleen voor gekozen die angst niet toe te laten, omdat hij wist dat hij anderen daarmee zou ontmoedigen.
“Een prachtig voorbeeld”, zegt Anatol. “In het vliegtuig koos Mandela ervoor niet primair te reageren omdat hij anderen ermee zou ontmoedigen. Aan de onderhandelingstafel besloot hij niet verbitterd te zijn, omdat dat zijn plannen zou schaden. Dat is groots. Maar jij kunt het ook. Want Mandela heeft keer op keer bewust de keuze gemaakt om mild of moedig te reageren. Ook jij hebt die keuze.”
Mentale training
Met mentale training kan ik volgens Anatol een heel eind komen. “Probeer klein te beginnen”, zegt hij. “Stel dat je volgend weekend met vriendinnen uit eten gaat. Iedereen wil naar dat nieuwe restaurant in de stad behalve jij. Je bent er al eens geweest en hebt geen zin er nog eens heen te gaan. In die situatie raak je misschien gefrustreerd. Weet dan dat jij de keuze hebt om iets met die frustratie te doen. Je kunt hem toelaten, maar je kunt hem ook naast je neerleggen. Probeer dat gewoon eens.”
Hij noemt een ander voorbeeld: “Stel dat iemand een nare opmerking maakt of over je roddelt. Normaalgesproken is je eerste reactie misschien om terug te slaan, ruzie te maken of die ander met gelijke munt terug te betalen. Maar dat wil je eigenlijk niet, omdat het alleen maar meer negativiteit oplevert. Probeer je nu alvast eens voor te stellen hoe je graag zou wíllen reageren. Mild en vergevingsgezind? Probeer je de hele situatie dan eens voor te stellen en laat het allemaal in gedachten gebeuren. Door je reactie bewust te trainen wordt het vanzelf een onbewuste competentie. Zodra je zintuigen de situatie waarnemen, schakelt je onderbewustzijn door naar het reactieprogramma dat je tijdens de mentale training had ingeschakeld. Met andere woorden: je zult zien dat het je in reële situaties steeds vaker lukt om anders te reageren. Door te oefenen rek je beetje bij beetje de ruimte tussen stimulus en respons op. Net zolang totdat het hetzelfde wordt als autorijden. Dan gaat het vanzelf.”
Beter mens
Het is volgens Anatol geen kwestie van geluk of toeval dat Nelson Mandela zo’n groot en charismatisch leider is geworden die zijn emoties kan ontstijgen en anderen inspireert. Niet alleen door zijn lijden, tijdens zijn gevangenschap heeft hij inspiratie gehaald uit talloze boeken van denkers, schrijvers en wereldleiders.
Anatol: “Het mooie is dat wij niet hoeven mee te maken wat hij heeft meegemaakt om te leren wat hij heeft geleerd. Wij kunnen dat van hem leren door goed naar hem te kijken en erover na te denken. Je kunt ervoor kiezen om mild te reageren en geen kwaad meer over anderen te spreken.”
Maar is het niet oninteger om zo bewust bezig te zijn met de manier waarop ik mijn emoties toon? Of om andere emoties te tonen dan ik voel? Doe ik me dan niet anders voor dan ik ben? Ben ik dan nog wel mezelf? Anatol: “Je bent veel meer dan je primaire reactie. Je bent een veelheid aan mogelijkheden. Mandela was bang in het vliegtuig, maar hij koos ervoor moedig te zijn. Daardoor hielp hij anderen verder. Hij liet anderen over het muurtje van hun eigen kunnen kijken. Dat is leiderschap. Het inspireert mensen. Dus, hoe jij anderen kunt inspireren? Door het goede voorbeeld te geven en keer op keer te proberen een beter mens te worden. Dat heeft Mandela talloze keren gedaan. Daarom is hij zo’n inspirerend en charismatisch man.”
Ik weet dus wat me te doen staat. Het zal niet makkelijk worden, maar ik ga het proberen. Ik word een beter mens. Vanaf nu.