Ben jij altijd moe? Zelfs als je een nacht goed geslapen hebt? Misschien ligt het aan je bijnieren. Sundriya Grubb: “Het verband tussen stress, vermoeidheid en de bijnieren krijgt te weinig aandacht. Terwijl bijniervermoeidheid veel klachten geeft en je er wat aan kunt doen.”
“Ik zie steeds meer mensen die met stress en vermoeidheidsklachten kampen”, zegt Sundriya Grubb. Zij is voedingsdeskundige en natuurgeneeskundige en geeft cursussen en lezingen over voeding en gezondheid. “Mensen slepen zich door de dag heen en laden nergens meer van op. Zelfs niet van een goede nacht slaap, een leuk weekend met vrienden of andere dingen waar ze vroeger energie van kregen.”
Volgens haar ligt de oorzaak van deze klachten bij een groot aantal mensen deels in de bijnieren. Veel mensen weten echter niet eens dat ze bijnieren hebben, laat staan wat ze doen. Ook huisartsen onderschatten vaak welke tol de bijnieren betalen bij langdurige stress en wat de link is met vermoeidheid. Dat is jammer, vindt ze, want veel mensen, vooral vrouwen van veertig jaar en ouder, hebben een bepaalde mate van bijnieruitputting. Zelf spreekt ze trouwens liever van bijniervermoeidheid, zoals in het Engelse ‘adrenal fatigue’. “Bijniervermoeidheid is een betere term. Er gaan namelijk jaren overheen voor je bijnieren echt uitgeput zijn. Maar feit is dat veel mensen ernaartoe op weg zijn.”
Hormoonfabriekjes
Laten we dan maar bij het begin beginnen. Wat zijn de bijnieren eigenlijk? Waar zitten ze? En wat doen ze?
Grubb: “De bijnieren zijn een soort hormoonfabriekjes. Het zijn twee kleine klieren die zich boven op de nieren bevinden, ongeveer halverwege je rug, onder je onderste rib. Ze wegen vijf gram per stuk, hebben de grootte van een walnoot en produceren ruim vijftig verschillende hormonen.”
Twee van de hormonen die de bijnier produceert zijn cortisol en adrenaline, de zogenaamde stresshormonen. Ook dat vindt Grubb een misleidende term, want stress klinkt als iets waar je vanaf moet. Terwijl die stresshormonen ons in werkelijkheid juist beschermen. “Zodra onze hersenen een mogelijke bedreiging registreren, slaat het stresssysteem alarm. In de tijd van onze voorouders vormde een beer bijvoorbeeld zo’n bedreiging. Tegenwoordig kan dat bijvoorbeeld een spookrijder zijn. Het bijniermerg scheidt dan direct adrenaline en noradrenaline af. Daardoor gebeurt van alles: je hart gaat sneller kloppen, zodat er meer bloed naar de spieren kan worden gepompt; omdat je spieren zuurstof nodig hebben, versnelt je ademhaling en wordt hij oppervlakkiger; je bloed wordt dikker, zodat je minder snel doodbloedt bij een confrontatie met die beer of spookrijder, et cetera. Dit is de alarmfase. Na deze fase gaat de bijnierschors cortisol afscheiden. Daardoor kunnen we ook op de lange termijn weerstand bieden aan de dreiging. Dat doet cortisol bijvoorbeeld door de bloedsuikerspiegel te verhogen. Die brandstof kun je bij dreiging immers goed gebruiken.”
Balans zoek
Ons stresssysteem is uitermate effectief, vindt Grubb. Er zit alleen ook een keerzijde aan: “Het is niet berekend op langdurige stress, waarbij de bijnieren maandenlang cortisol moeten produceren. Die cortisolproductie zorgt namelijk voor een onderdrukking van de activiteit van het immuunsysteem. Dat heeft een reden: het lichaam heeft alle energie nodig om te vechten of te vluchten. Dan kunnen herstelprocessen zoals het genezen van een wond door een ontsteking of verdedigingsprocessen op lange termijn, zoals de afweer tegen virussen en bacteriën, wel even wachten. Even is dat geen probleem. Maar als je cortisolwaarden voortdurend hoog zijn, kan dat grote gevolgen hebben voor de werking van je immuunsysteem. Met andere woorden: als het cortisol in balans is, heeft het positieve effecten op je gezondheid, maar er kunnen problemen ontstaan op het moment dat de balans zoekraakt.”
Je hoeft niet te lijden
Vooral voor vrouwen van veertig jaar en ouder die te maken hebben met langdurige stress is dit slecht nieuws. Juist in de overgang heb je je bijnieren namelijk hard nodig. Grubb: “Vanaf je veertigste dalen de hormoonspiegels. Je eierstokken maken minder oestrogeen en progesteron aan. Die taak nemen de bijnieren dan van de eierstokken over. Alleen, als het stresssysteem van de bijnieren jarenlang in de overlevingsstand heeft verkeerd, kunnen de bijnieren die nieuwe taak er niet bij hebben. Vrouwen kunnen dan allerlei klachten krijgen. Ze gaan bijvoorbeeld vet vasthouden rond de buik. Het lichaam denkt bij langdurige stress namelijk aan voedselschaarste, dé stressfactor in de tijd van onze voorouders. Dus gaat het vet opslaan. Verder kan het bijdragen aan botontkalking, verlies van spiermassa, een dunnere huid, een hogere bloedsuikerspiegel en, zoals gezegd, een verzwakking van je immuunsysteem.”
Het erge, vindt Grubb, is dat veel vrouwen helemaal niet weten dat een deel van de oorzaak van hun klachten in de bijnieren gevonden kan worden en met stress te maken heeft. “De meeste vrouwen denken: tja, die klachten horen nu eenmaal bij het ouder worden. Zo is het echter niet. Je hoeft niet te lijden in deze fase in je leven. Je kunt er iets aan doen.”
Symptomen
Volgens Grubb zijn er vier hoofdsymptomen van vermoeide bijnieren: extreme vermoeidheid bij het opstaan, ook al heb je goed en lang genoeg geslapen, zin in zoete of juist zoute dingen, prikkelbaarheid en je niet helemaal fit voelen.
“Er zijn maar weinig huisartsen die het bestaan van bijnieruitputting door chronische stress als een ‘echte’ aandoening beschouwen. De meeste artsen vinden pas dat ‘er iets aan de hand’ is met de bijnieren als er sprake is van bijvoorbeeld een auto-immuunziekte of een andere aandoening die in de medische boeken voorkomt, zoals de ziekte van Addison of het syndroom van Cushing. Dat de bijnieren door chronische stress overbelast of uitgeput zouden kunnen raken, daar wordt vaak lacherig over gedaan. Sommige natuurartsen hebben ervaring met deze klacht. In het ELN (European Laboratory of Nutrients) in Bunnik kunnen met laboratoriumtests de cortisolwaarden in speeksel gemeten worden.”
Schildklier versus bijnier
Een grote valkuil voor mensen die lijden aan bijniervermoeidheid is dat artsen vaak de diagnose vertraagde schildklier stellen. Grubb: “De schildklier en de bijnieren werken nauw samen. De schildklier regelt de basale energiehuishouding en stofwisseling, de bijnieren zorgen onder andere voor de energie die je nodig hebt voor fysieke inspanning, sporten, vechten, vluchten, et cetera. Bij iemand die oververmoeid is, kost zelfs weinig inspanning al te veel energie. Probeer je toch meer te doen, dan levert dit dus nog meer stress op voor de bijnieren en voor je hele lichaam. Om energie te sparen trekt het lichaam aan de noodrem: het vertraagt de stofwisseling en dus de schildklier. In dit geval is het dus niet handig om schildklierhormonen te gaan slikken om je schildklier harder aan het werk te zetten, want dan kom je van de regen in de drup.”
Verwenplan voor je bijnieren
Gelukkig kun je zelf veel doen om je bijnieren in de watten te leggen. “Rust en regelmaat zijn het belangrijkst”, zegt Grubb. “Vermijd mensen of situaties die energie vreten. Zorg dat je minstens acht uur slaap per nacht krijgt. Geef hier absolute prioriteit aan. Sla nooit je ontbijt over. Ook niet als je ’s ochtends geen eetlust hebt. Met het ontbijt leg je de basis voor de rest van de dag als het om je bloedsuikerspiegel gaat. Bedenk dat verminderde eetlust, zeker in de ochtend, een symptoom van bijnieruitputting kan zijn. Zorg dat je ontbijt in balans is wat eiwitten, vetten en koolhydraten betreft. Smoothies met weiproteïnen, biogarde, yoghurt of kwark en bessen zijn de ideale combinatie. Varieer eens met kokosolie of voeg wat (rauwe) cacao toe; dat is rijk aan magnesium, ook een onmisbaar mineraal bij vermoeidheid. Je kunt als ontbijt ook kiezen voor havermout met (amandel)melk en kruiden zoals kaneel of yoghurt met muesli. Eet als tussendoortje regelmatig een handje noten: rijk aan vitaminen en mineralen.”
“Neem driemaal daags 1000 mg vitamine C. Voor de aanmaak van cortisol heb je namelijk vitamine C nodig. Hoe meer stress je hebt, hoe meer vitamine C verbruikt wordt en dat moet dus aangevuld worden. Als je te weinig vitamine C hebt, functioneert het stresssysteem ook niet goed.”
Ook kruiden kunnen volgens Grubb het functioneren van de bijnieren ondersteunen. “Siberische ginseng bijvoorbeeld, maar ook zoethout, macapoeder, passiflora, hop en haver. Als je chronische stress hebt en dus meer cortisol aanmaakt, is ook de bloedsuikerspiegel meestal te hoog. Daarom moet je extra letten op je suikerconsumptie om er alles aan te doen om je bloedsuikerspiegel te stabiliseren.”
Deskundige
- Sundriya Grubb is voedingsdeskundige en natuurgeneeskundige en geeft cursussen en lezingen over voeding en gezondheid.