Om botox kunnen we zelfs in gezondNU niet meer heen. Door gebruikers wordt een botoxbehandeling zelfs al vergeleken met naar de tandarts gaan. Wat zegt dat over hoe wij als samenleving naar veroudering kijken? Een ontmoeting tussen cosmetisch arts Helga van den Elzen en de actrices Medina Schuurman en Isa Hoes.
Zij: Dr. Helga van den Elzen (55) is arts en wordt omschreven als ‘injectable-autoriteit’. Ze houdt zich als cosmetisch arts sinds 2004 bezig met botoxbehandelingen en het plaatsen van fillers in haar eigen kliniek in Naarden. Helga is getrouwd en heeft geen kinderen.
Zij: Actrices Isa Hoes en Medina Schuurman zijn behalve vriendinnen, collega’s en alleenstaande moeders ook coauteurs van het boek Te lijf, de kunst van het mooi ouder worden. Isa wordt in juni 50 en heeft een zoon, Merlijn (18), en een dochter, Vlinder (12). Medina Schuurman (47) heeft een zoon van 6.
Gebke: “Je gaat wel het hol van de leeuw in. Zij gebruiken ook botox, hoor!”, waarschuwde het pr-bureau van cosmetisch arts Helga van den Elzen toen ik vertelde over mijn plan om Helga te koppelen aan de actrices Medina Schuurman en Isa Hoes, die zojuist een boek, Te lijf, over verouderen hadden uitgebracht. In het voorgesprek met Helga benadrukte ik nog eens dat gezondNU als magazine vooral schrijft over de natuurlijke leefstijl en dat we niet bepaald pro-botox zijn. Deze ontmoeting is meer bedoeld om antwoord te krijgen op de vraag: “Waarom mogen rimpels niet meer?”
Botoxaanhangers vergelijken botoxgebruik zelfs met een bezoek aan de kapper of tandarts. Alsof rimpels krijgen net zoiets is als jezelf slecht verzorgen. Dat soort opmerkingen laten stoom uit mijn oren komen. Dat is exact wat de botoxdiscussie oproept: emotie. Het gaat om zoveel meer dan alleen een prik in je gezicht. Het gaat erom dat we met elkaar steeds ouder worden, maar dat er oud uitzien eigenlijk not done is. Waarom zeggen we tegen onze dochters dat ze mooi zijn zoals ze zijn en accepteren we als moeders ondertussen niet dat we ouder worden, rimpels krijgen en minder strak in ons vel zitten? Voor Medina en Isa was dat ouder wordende lichaam tijdens de overgang het uitgangspunt van hun boek. Waarom moest dat boek er komen?
Isa: “Er is bijna niets over te vinden. Ik speelde al een tijdje met het idee om een boek over ouder worden, voeding, trainen en de overgang te schrijven, toen toevallig Medina over haar opvliegers klaagde en iets noemde over een boek. En toen zei jij …”
Medina: “… is het niet leuker om hier samen een boek over te schrijven?”
Isa: “Waarop ik zei: ‘Dat doe ik liever alleen.’ Nee! Zonder gekheid. We worden heel blij van elkaar. Leuke dingen worden nog leuker als we ze samen doen.”
Medina: “We hebben allebei natuurlijk het nodige meegemaakt en zijn nu op een punt in ons leven dat we allebei het gevoel hebben dat we snappen hoe de wereld in elkaar steekt.”
Isa: “Precies. De jaren hiervoor hebben voornamelijk in het teken gestaan van het zorgen voor anderen. Voor je kinderen, je man. Voor iedereen behalve voor jezelf. Nu is het eindelijk me-time. En nee, dat is geen luxe, dat is noodzaak.”
Medina: “Na een nogal roerige eerst helft hadden we ons voorgenomen om er met al die levenservaring op zak een sprankelende tweede helft van te maken. De tweede helft zou leuk worden en dan, pats-boem, is daar de overgang.”
Isa: “Ik ben vastbesloten om 93 te worden, daarna zie ik wel of ik nog bijteken, maar dat betekent dus dat ik nog heel wat jaren te gaan heb. Des te belangrijker dat die tweede helft leuk wordt. De overgang voelt als een nekschot. Helga, hoe ervaar jij de overgang?”
Helga: “Het is zeker een big issue. Je oestrogeenproductie neemt enorm af, dat zie en merk je aan álles. De overgang is een enorme hormonale verhuizing en zoals dat met elke verhuizing gaat: het is chaos! Het kost tijd om alles op orde te krijgen, zodat er een nieuw hormonaal evenwicht bestaat. Vandaar ook de term: overgang. De oestrogeendip kan echter enorme gevolgen hebben, ook voor je uiterlijk. Dat kan spectaculair snel gaan. Je kijkt naar jezelf in de spiegel en dat beeld stemt niet meer overeen met hoe je je voelt. Mensen zeggen dat de overgang een natuurlijk proces is, maar dat is niet zo. De natuur draait je een loer. Vroeger werden we niet veel ouder dan veertig. Sinds een paar decennia bereiken we leeftijden van in de negentig. Daar is de mens niet voor gemaakt en dus worden je tanden slecht, slijten je knieën en krijg je rimpels.”
Medina: “Tja, en je moet er natuurlijk wel jong, fris en fruitig uitzien. En, vooral ook lief zijn, anders pas je niet in dat perfecte plaatje.”
Helga: “Zo is dat. Ons lichaam heeft zich nog niet aangepast aan die hoge levensverwachting. Daarnaast achtervolgen oude sociaal-maatschappelijke rolpatronen ons. Van oudsher was het toch de man die het geld verdiende en het uiterlijk van de vrouw bepaalde mede zijn status. Zodra je oud en rimpelig werd, was de kans reëel dat je ingeruild werd voor een mooi, jong exemplaar. Uiterlijk en er mooi, jong uitzien is van oudsher belangrijk. Die erfenis slepen wij vrouwen nog steeds mee.”
Isa: “Die schoonheidseisen zijn bovendien steeds strikter geworden, signaleren sociologen Christien Brinkgreve en Hedy d’Ancona. In de jaren zeventig, toen zij alleenstaande moeders met opgroeiende kinderen waren, waren ze allang blij dat ze naast hun werk ook hun gezin draaiende konden houden. Ze hoefden niet ook nog jong eruit te zien, een uitgebreide vriendinnenclub te hebben en een geweldige minnares te zijn in bed. Aan vrouwen van nu worden meer eisen gesteld dan dertig, veertig jaar geleden.”
Medina: “Mijns inziens heeft het feminisme twee belangrijk zaken laten liggen: het moederschap en de overgang. In de emancipatiebeweging bestonden kinderen niet. Dus er is nooit nagedacht over hoe je dat nu goed doet – de combinatie moederschap en werken. En dan de overgang, dat voor het gemak het ‘legenestsyndroom’ genoemd werd, omdat vrouwen in een gat vielen als hun kinderen de deur uit waren. Dat het om veel meer dan alleen dat ging, kwam niet ter sprake. De overgang was een non-issue. Nog steeds. Ik wist bijvoorbeeld niet dat er zoiets bestaat als een overgangsconsulent. Echt niet.”
Helga: “Dat is het probleem: we hebben niet leren omgaan met oud worden. Neem het hele pensioensysteem. Dat is nu onbetaalbaar, omdat de bedenkers ervan uitgingen dat je op je 65e stopte met werken en dan nog maar vijf jaar zou leven. Niemand had gerekend op dertig jaar.”
Isa: “Hoe heb jij dat gedaan met de overgang?”
Helga: “Ik heb ‘dat’ niet gedaan.”
Isa: “Hoezo niet? Hoe oud ben je, als ik vragen mag?”
Helga: “Bijna 55.”
Isa: “Dan ben je er al doorheen.”
Helga: “Nee, ik heb er gewoon niet aan meegedaan. Ik had een bevriende gynaecoloog die net als ik tijdens het opereren ineens drijfnat kon worden van de opvliegers, en wat moet je dan? Je kunt niet zomaar de operatiezaal uitlopen. Ik ben op haar advies aan de hormoonsuppletie gegaan. En toen was het voorbij met opvliegers. Het eerste wat in je opkomt bij hormoonsuppletie is kanker, maar dat is zo achterhaald. Voor bepaalde groepen vrouwen met een verhoogd risico op bijvoorbeeld borstkanker kan hormoonsuppletie inderdaad gevaarlijk zijn, maar niet voor iedereen.”
Medina: “Ik dacht ook dat je van hormoonsuppletie kanker kon krijgen, maar het schijnt dat het doorslikken van de pil tijdens de overgang veel slechter is. Je krijgt daardoor zelfs meer hormonen binnen. Die hormoonsuppletie is specifiek op de overgang afgestemd.”
Isa: “Dat leer je allemaal bij zo’n overgangsconsulent. Daarom moest dat boek van ons er ook komen. Medina en ik hebben een lange zoektocht achter de rug, waarom zouden alle vrouwen in Nederland datzelfde traject afleggen? Ons boek is bedoeld als wegwijzer en naslagwerk. Ook handig om aan je man of kinderen te laten lezen. Misschien snappen ze dan waarom je ineens vreselijk kribbig uit de hoek komt. Dat was namelijk bij mij het geval en ik voelde me echt minder happy. Op een gegeven ogenblik dacht ik zelfs: ik heb het een en ander nog niet goed verwerkt, ik moet in therapie ofzo. Totdat ik erachter kwam dat die moodswings een gevolg kunnen zijn van de overgang. Dan kun je wel in therapie gaan, maar als het iets puur fysieks is, helpt daar niets aan.”
Helga: “Er zijn verschillende manieren om met ouder worden en de overgang om te gaan. Sommige mensen zeggen: ‘Ik accepteer die grijze haren, een kunstgebit hoort erbij en die opvliegers ook.’ Die mensen doen dus niets. Bloemen verwelken immers ook. Maar er zijn ook mensen die het liefst ouder worden met een beetje Pokon erbij.”
Gebke: “En die Pokon is botox?”
Helga: “Nou ja, botox is slechts een van de vele mogelijkheden om de natuur een handje te helpen. En waarom zou je dat niet doen? We leven in een samenleving waarin steeds meer maakbaar is. Ikzelf vind dat fantastisch. Het betekent dat je keuzes hebt. Je hoeft die versleten knie niet te accepteren, je kunt een nieuwe krijgen. Die grijze haren kun je laten verven. Als je tanden kapot zijn, neem je een kroon of brug en voor rimpels zijn er botox en fillers. Waarom zou je niets aan rimpels laten doen als je daar blijer van denkt te worden? De vraag is namelijk niet of je ouder wordt, maar hoe je ouder wilt worden.”
Medina: “Die rimpels maken je toch ook wie je bent? Je verdriet, je blijdschap: je draagt het met je mee. Het schijnt dat die mimiek ook belangrijk is bij het verwerken van emoties. Als je alles platspuit, blokkeer je dat proces. Bovendien stemmen mensen via gezichtsuitdrukkingen ook gedrag op elkaar af.”
Isa: “Jij vond die botox ook heel heftig, hè?”
Medina: “Vind je het gek? Ik kon mijn mond niet meer bewegen, die was helemaal verlamd! Doodeng.”
Isa: “Maar je hebt wel die frons in je voorhoofd laten botoxen. Daar ben je toch blij mee?”
Medina: “Ja, vooral omdat er nu spanning uit mijn voorhoofd weg is en dat voelt heerlijk. Dat is echter geen reden om nu overal botox in te laten spuiten. Ik vind het botoxgebeuren erg tegenstrijdig.”
Helga: “Er wordt nu veel over botox gediscussieerd, de vraag is echter hoe dat over tien jaar zal zijn. Laat ik je dit vragen: hoe denk je over make-up?”
Isa: “Dat is toch niet te vergelijken met botox?
Helga: “O nee, wat is het verschil?”
Isa: “Make-up kan ik er wanneer ik wil afhalen.”
Helga: “Je gaat toch ook naar de tandarts?”
Gebke: “Je gaat toch niet per se naar de tandarts voor een mooi gebit? De belangrijkste reden is behoud van je gebit om goed te kunnen eten.”
Helga: “Toch komen sommige mensen van de tandarts terug met veel te witte tanden. Wat ik daarmee wil zeggen: maakbaarheid is fijn, maar de cosmetische branche zoekt nog naar de juiste balans. De meeste mensen die bij mij komen, willen er ook niet per se jonger uitzien. Ze willen dat hun spiegelbeeld klopt bij hoe zij zich in hun hart voelen. Als de buitenwereld altijd denkt dat je boos kijkt of erg moe bent, dan is dat niet fijn.”
Gebke: “Moet je dan niet gewoon je rust nemen?”
Helga: “In het gezicht komt alles samen, je gezicht spreekt niet voor niets boekdelen. De zenuwen hebben een geheugen. Als je maar vaak genoeg op een bepaalde manier kijkt, dan zet die uitdrukking zich vast. Je gezicht en mimiek vormen een samenspel. Je kunt niet lukraak die ene frons aanpakken, je moet als cosmetisch arts naar het hele gezicht kijken en dat als geheel behandelen.”
Medina: “Kortom, je bent er niet met één botoxprikje. Ik vind het zo’n elitaire discussie. Weet je wat je voor een botoxbehandeling neertelt? Tussen de honderd en driehonderd euro per keer. Dat is voor een doorsnee mens niet te betalen. Zo wordt de tweedeling in de samenleving alleen maar groter. Straks ben je niet alleen arm, maar ook nog lelijk. Ik vind het zo oneerlijk. Het klópt gewoon niet.”
Helga: “Nou Medina, ik zal je wat vertellen: de wereld is niet eerlijk. Mijn moeder was lichamelijk gehandicapt en zat in rolstoel. Weet je wat dat met een mens doet? De buitenwereld schrikt van elk beeld dat buiten de norm valt. En met een rolstoel val je meteen buiten de norm. Zelfs toen ik kind was, gingen mensen over mijn moeders hoofd met mij over haar praten. Handicap en lelijkheid stoten af. Mijn moeder was een gewone vrouw die er net als ieder ander graag goed verzorgd uitzag. Gezond zijn en er goed uitzien lagen voor haar in elkaars verlengde. Ze was ook een van de eersten die puur cosmetisch een laserbehandeling onderging. Het gaat om acceptatie!”
Isa: “Dan begrijp ik waar jouw drijfveer vandaan komt om mensen mooier te maken. De vraag is wel: wat is mooi? Er wordt bijvoorbeeld geadviseerd om steeds jonger met botox te beginnen, bij voorkeur vanaf je twintigste, om rimpelvorming nauwelijks een kans te geven. Stuur je weleens zo’n jong iemand weg?”
Helga: “Ik stuur heel vaak mensen terug om nog wat huiswerk te maken. Iemand kan wel wat aan die ene frons willen doen, maar waarom juist die plek? Wat schuilt er achter die rimpel? Wat verwacht je van de behandeling? Hoe wil jij eruitzien?”
Medina: “Nee, dat bedoelt Isa niet. In Limburg bijvoorbeeld worden botoxparty’s voor jonge meiden gehouden. Isa en ik zijn óók moeders én we gebruiken botox. De vraag is echter wat we zo aan onze kinderen meegeven. We zeggen tegen jong meiden dat ze goed zijn zoals ze zijn en tegelijkertijd laat ik mijn rimpels bijwerken met botox en draag ik daarmee bij aan het beeld dat alles maar perfect moet zijn. Scheve tanden of rimpels passen niet in het plaatje, dus doe je er wat aan. Is dat de boodschap die we aan jonge vrouwen moeten meegeven?”
Helga: “De gemiddelde leeftijd van mijn patiëntengroep ligt al jaren op 49 jaar. Daar is niets aan veranderd. Mogelijk zijn er nu meer twintigers en tachtigers die aan botox doen dan een aantal jaar geleden, maar het gemiddelde is hetzelfde. En nogmaals: botox moet je niet inzetten om jong te blijven. Verouderen doe je toch. Je moet het ook niet doen om jezelf te verbeteren. Welnee, je bent goed zoals je bent. Je moet het doen omdat je het leuk vindt, omdat je er blij van wordt. Dat is toch ook de boodschap van jullie boek: ouder worden moet leuk zijn.”
Medina: “Nee. Ik vind ouder worden helemaal niet alleen maar leuk. Jij wel, Isa?”
Isa: “Soms wel, soms niet. Ik heb het er af en toe erg moeilijk mee. Vooral dat lichamelijke verval. Ik moet nog vijftig worden en mijn knieën doen nu al pijn.”
Medina: “Ik voel me in mijn hoofd wel jong, maar mijn gewrichten zeggen wat anders.”
Isa: “Ik zou trouwens ook geen twintig meer willen zijn in deze tijd. Ik benijd die meiden van nu echt niet, met al die keuzes die je kunt maken. Wij hebben als 40-plusvrouwen een behoorlijke dosis relativeringsvermogen en wijsheid opgedaan om die hele cosmetische ontwikkeling kritisch te volgen. Maar als twintiger maak je vanuit een ander perspectief keuzes.”
Helga: “Wat ik zie is dat je visie op ouder worden sterk beïnvloed wordt door de levensfase waarin je zit. Denk jij dat zestigers of tachtigers zich nog druk maken over rimpels? Nee, veel minder. De periode tussen pakweg je 40e en 55e is lastig. Je moet accepteren dat je niet meer jong bent en dat je jeugd achter je ligt. Het is ook in die zin een overgang.”
Medina: “Die groep van 45-plusvrouwen is dus uitermate kwetsbaar. En juist die vrouwen spreek jij aan met cosmetische ingrepen. Nu raak je me emotioneel dus echt. Sorry hoor. Wat mij raakt is dat steeds minder mensen zichzelf mogen zijn en steeds vaker het stempel ‘lelijk, oud, dik of imperfect’ opgeplakt krijgen. Met elkaar – ik doe daar ook aan mee – dringen wij een norm op waar je van nature nooit aan kunt voldoen. Zie je dan niet dat je daaraan meewerkt?
Helga: “Nou, ik ben ook niet mooi geboren.”
Isa: “Wat zeg je nu? Is dit niet heel cruciaal? Jij bent niet mooi geboren?”
Helga: “Ik heb op een zeker moment besloten dat ik mooi ben, dat ik waardevol ben, dat ik er mag zijn.”
Medina: “En waarom zou je jezelf dan veranderen met botox of andere behandelingen?”
Isa: “En ook nog eens het risico lopen om er als eenheidsworst uit te zien, want die lippen uit de kliniek zien er allemaal hetzelfde uit.”
Gebke: “Meten we onszelf een nieuw korset aan?”
Medina (wijzend): “Ja! We meten onszelf een nieuw korset aan. Dat moeten we toch niet willen? We hebben zo hard gestreden om daarvan verlost te raken. Dus waarom moet iedereen aan de botox?”
Helga: “Elk mens, ik dus ook, wil laten zien wat hij of zij waard is. Uiterlijk en leeftijd kunnen een reden zijn om niet meer gezien te worden. Dat wil je toch niet? Ik heb ervaren hoe dat is. Mijn moeder werd ook niet gezien vanwege haar handicap. Dat is hartverscheurend en heel oneerlijk. Dáár probeer ik iets aan te veranderen.”
Isa: “Ah, nu snap ik je. Nu raak je de kern van het verhaal.”
Medina: “Maar moet je jezelf dan een masker aanmeten? Wat ik eigenlijk wil vragen, en dat bedoel ik niet gemeen: jij hebt toch best veel aan jezelf laten doen?”
Helga: “Dat valt wel mee, ik heb altijd zo’n dikke kop gehad.”
Medina: “Maar geen fillers in je wangen? En je lippen zijn toch van nature ook niet zo?”
Helga: “Er is echt niet veel aan mijn gezicht veranderd. Ik heb wat aan de hoekjes van mijn lippen gedaan en hier en daar een beetje botox. Heel subtiel. Mensen die mij dertig jaar niet hebben gezien, herkennen me nog steeds.”
Medina: “Is het verslavend, die botox? Ik bedoel: wanneer stop je?”
Helga: “Verslaafd ben je aan alcohol of drugs, niet aan botox.”
Isa: “Ik ben altijd bang om te ver te gaan. En jij als cosmetisch arts, voel jij je niet een beetje als kind in een snoepwinkel?”
Helga: “Wat gebeurt er als je in een snoepwinkel werkt? Je eet je even ongans en daarna niet meer. Met botox is het niet alles of niets. En dan nog: als je oogleden gaan hangen, dan onderga je toch ook een ooglidcorrectie?”
Isa: “Dat is echt iets anders. Kom nou toch op! Ik heb een ooglidcorrectie gehad omdat ik daar fysiek veel hinder van ondervond. Maar botox? Botox vind ik ook gewoon fijn. En dat is het enge eraan. Ik vind het verslavend. Daar moet je je wel bewust van zijn.”
Gebke: “Als je jezelf volledig accepteert, doet een rimpel meer of minder er toch niet toe?”
Medina en Isa in koor: “Jaaa, dat is zo! Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan.”
Gebke: “In jullie boek zeggen jullie dat gracieus verouderen erom vraagt dat je jezelf herdefinieert. Wat bedoelen jullie daarmee?”
Medina: “Eigenlijk moet je in plaats van steeds verder van jezelf af staan, steeds dichter bij jezelf komen en steeds meer vanuit je hart leven, omdat je beter dan ooit weet wie je bent. Zelfs als je alleen bent en er niemand is om een arm om je heen te slaan, moet je dit doen.” Medina slaat liefdevol haar armen om zichzelf heen. “Als dat lukt, dan wil je ook meer doen dan alleen ‘een leuk leven leiden’. De vraag wordt dan veel meer: wat kan ik voor een ander betekenen? Ouder worden is de verbinding aangaan. Het is eerlijk zijn en het lef hebben je kwetsbaar op te stellen. Het is klaar met blabla. Op naar betekenisvol leven.”
Waar: In The College Hotel in Amsterdam hebben we een prachtige zaal ter beschikking om ongestoord te praten.
Lief! Helga heeft een cadeautje meegenomen: een plastic opblaasbaar hart dat symboliseert dat een jeugdig uiterlijk vooral van binnen zit.
Klik of clinch: Het gaat er soms flink hard aan toe! Maar met de woorden “Je hebt me veel food for thought meegegeven” sluit Helga deze ontmoeting mooi af.
Meer weten:
- Te lijf, de kunst van het mooi ouder worden, Isa Hoes en Medina Schuurman, ISBN 978 90 263 33 606, € 19,99