Geen suiker, wel superfoods, geen koolhydraten, wel smoothies, geen zout, wel zeewier … De ene voedingshype duikelt over de andere. Terwijl heel Holland hypet, zeggen wij van gezondNU: Weg met de hype, op naar gezond eten! En daar staan we gelukkig niet alleen in, blijkt uit de interviews die we hielden met vijf prominente voedingsexperts.

“Wat is volgens jullie gezond eten?” Die vraag krijgen we als redactie met regelmaat voorgeschoteld. Gezond eten is iets wat ons allemaal bezighoudt en wat steeds vaker een hersenkraker dreigt te worden. Net als je denkt goed bezig te zijn, wordt de waarheid ingehaald. Gezond eten is nog nooit zo ingewikkeld en zo weinig vanzelfsprekend geweest. Zo lijkt het. In de visie van gezondNU is gezond eten in basis supersimpel. Vers, zelfgemaakt, met veel groente en fruit, zonder toevoegingen, het liefst biologisch en ontzettend gevarieerd. Wanneer je dat als uitgangspunt neemt, ben je volgens ons al een eind op weg.
Gezond eten is namelijk niet alleen suikers van het menu afstrepen. Het is ook niet alle gluten zomaar uitbannen. Gezond eten is de som van het geheel waarmee je je gezondheid kunt voeden. Gezond eten is dus niet iets wat je ‘even’ doet. Het is a way of live. En ja, het juiste voedingspatroon kan je maken of breken. Maar wat goed is voor jou, is niet per se goed voor een ander. Eten is namelijk niet goed of kwaad. Eten is geen Star Wars. Gezond eten is vooral ontdekken wat bij jou past.
Onze boodschap en die van onze ambassadeurs is dan ook: kijk niet naar de voedingshype, maar zorg met jouw eigen persoonlijke eetpatroon voor een gezonde basis waar je altijd en zonder al te veel moeite op terug kunt vallen. En vergeet niet: ruimte voor zondigen is gezond. Eten moet naast gezond vooral ook heel leuk en lekker zijn. Dat is pas echt gezond.

“Wees niet bang voor je boterham” – voedingsexpert Anne Marie Reuzenaar

Zij is de koningin van de antisuikerbeweging en stond twintig jaar geleden mede aan de basis van ‘de gezondetenrevolutie’. Toch waarschuwt orthomoleculair voedingsdeskundige Anne Marie Reuzenaar voor een extreme glutenangst en suikerfixatie.
“Toen ik in 1989 begon met suikervrij en glutenarm eten was er niets over bekend. Bijna niemand had ervan gehoord. Je kon bijna geen glutenvrije producten krijgen en uit eten gaan met een glutenintolerantie was een ramp. Moet je nu zien: in de supermarkten is volop glutenvrij te krijgen en geen kok kijkt meer vreemd op als je vraagt naar een glutenvrij gerecht. Er is iets fundamenteel veranderd.”
“We weten nu dat je met elke hap je gezondheid kunt versterken. Dat maakt ook dat eten iets van zijn naïviteit verloren heeft. Zomaar wat achteloos in je mond stoppen is er niet meer bij. Dat maakt onze relatie met voeding complex. Vooral jonge vrouwen onder de dertig hebben, zo is mijn ervaring, nogal eens een gespannen relatie met eten. Als ze al een boterham eten, houden ze er bijna een schuldgevoel aan over. Maar het leven is meer dan een smoothie of een glas tarwekiemsap.”

Goed volkorenbroodje

“De hele suikerhype heeft mede de focus op gezond eten aangezwengeld. Dat het zo’n impact zou hebben, had ik nooit verwacht. Niet dat ik er rouwig om ben; er móést iets veranderen. De hoeveelheid suiker die we in Nederland verorberen, was én is nog steeds te veel van het goede. Misschien was het shockeffect nodig om verandering teweeg te brengen. En kijk naar het resultaat, ik ben heel blij dat ik in de supermarkt steeds meer biologische, onbewerkte producten kan krijgen. Zo veel mogelijk zelf koken met eerlijke producten is steeds meer de maatstaf aan het worden. Dat betekent niet alleen winst voor je gezondheid, maar ook voor de smaak van je eten.”
“Dus ja, ik ben heel blij met ‘de gezondetentrend’, maar we moeten niet doorslaan. Een patatje op zijn tijd moet kunnen en wees vooral ook niet bang voor je boterham. Met een volkorenbroodje dat alle tijd heeft gekregen om te rijzen en waar geen onnodige toevoegingen in zitten, is niets mis. Zolang je maar niet elke dag tweemaal daags brood eet. Iets anders is fabrieksbrood. Door de toevoeging van extra gluten kan dat snel en goedkoop gemaakt worden. Daarom bevat zo’n fabrieksbrood vandaag de dag meer gluten dan twintig jaar geleden. Dat veel mensen niet goed tegen brood kunnen, vind ik dan ook niet gek. Al dat gluten belast je darmen. Op den duur kun je er niet meer tegen.”

Geen magie

“Dat wil echter niet zeggen dat brood per definitie slecht is. Belangrijker is dat je de onderliggende oorzaak aanpakt, je darmen herstelt en na verloop van tijd weer af en toe een goed broodje kunt eten. Als je alleen minder gluten of suiker eet, kom je er meestal niet. Er bestaat echter geen magic bullet voor een betere gezondheid. Het gaat om je hele eetpatroon. Variatie is minstens zo belangrijk, net als vers, van het seizoen, onbewerkt, biologisch en van goede kwaliteit.”

‘De natuur weet precies wat je nodig hebt’ – Janny van der Heijden – jurylid Heel Holland Bakt

Terwijl half Nederland op een wortel bijt of nog een hap quinoa neemt, smult de andere helft van Nederland van het tv-programma Heel Holland Bakt. Nergens krijg je meer suikers en gluten voorgeschoteld dan tijdens dit televisie-uurtje. Hoe denkt jurylid Janny van der Heijden over alle gezondevoedingshypes?
“Er wordt een hoop onzin verkondigd over voeding. Mensen lopen de ene na de andere hype achterna die als ‘De Waarheid’ gepropageerd wordt en waarvan ik denk: holy, dat je zoiets durft te zeggen! Er zit geen diepere laag achter, geen goede beargumentering, geen kennis. Mensen staan zo snel met dat vingertje te zwaaien. Van mij zul je nooit horen wat je wel of niet moet eten. Eten is niet goed of slecht.”

Weerbarstige waarheid

“Bovendien, wat vandaag het stempel gezond krijgt, hoeft dat morgen of overmorgen niet meer te krijgen. Voedselinzichten volgen elkaar razendsnel op. Neem eieren. Die hebben jaren in het verdomhoekje gezeten, terwijl niets zo’n mooi, volwaardig product is als een ei. Eieren mogen weer. Vet ook. ‘De Waarheid’ blijkt weerbarstig. Is kokosvet nu gezond of niet? De meningen buitelen over elkaar. Het is zo ingewikkeld! Dus als deskundigen het al niet weten, wie ben ik dan om stelling te nemen? Zolang het niet duidelijk is of het goed of slecht voor je is, gebruik ik het niet – tenzij het echt iets geweldigs aan een gerecht toevoegt.”
“De huidige tendens is dat we ontzettend inzoomen op specifieke voedingsmiddelen. Eten draait niet om dat éne nutriënt, het gaat om een symbiose van al die voedingsstoffen bij elkaar en hoe die elkaar versterken. Je hebt ze allemaal nodig. Als je bijvoorbeeld alle koolhydraten uitbant, ben je niet goed bezig voor je hersenen. Die draaien op koolhydraten. Het is echter goed om te weten dat er langzame en snelle koolhydraten bestaan en dat die langzame over het algemeen beter zijn voor je gezondheid. Peulvruchten bijvoorbeeld zitten stampvol langzame koolhydraten.”

Grootste valkuil

“Je moet verder leren kijken dan de hype. De rijstwafel, jaren hét symbool voor de slanke lijn, blijkt volgens het laatste inzicht de bloedsuikerspiegel aan te jakkeren, waardoor je juist trek krijgt. Zo’n hoge bloedsuikerspiegel is niet best voor je, met het oog op diabetes. We zoeken allemaal naar een gemakkelijke weg voor het eeuwige leven, maar die bestaat simpelweg niet. Gemak is misschien wel de grootste valkuil van deze tijd. Daarnaast zijn we ervan overtuigd geraakt dat de voedingsindustrie beter weet wat gezond voor ons is dan de natuur. Jammer, want juist de natuur weet precies wat je nodig hebt!”

“Denk vanuit de kracht van voeding” – arts en wetenschapper Kris Verburgh

De Vlaamse arts en wetenschapper Kris Verburgh was in een klap beroemd toen hij in 2012 de gezondetenrevolutie aanwakkerde met zijn boek De Voedselzandloper. Het ongekende succes leidde tot verhitte discussies, ook in de medische wetenschap. Maar is De Voedselzandloper dan geen hype, vroeg gezondNU aan Kris Verburgh.
“De Voedselzandloper is absoluut geen hype. Het is een krachtig concept ontwikkeld op basis van wat wij weten over veroudering. Zo verouderen we bijvoorbeeld omdat eiwitten samenklonteren rondom de cellen. Als je dat weet, weet je ook hoe je dit proces kunt vertragen: door minder eiwitten te eten. Minder vlees, minder eieren, meer plantaardig.” “Daarnaast wordt veroudering in de kaart gespeeld door snelle suikers. Die zorgen voor suikerverbindingen die uiteindelijk rimpels, stijve bloedvaten of staar kunnen veroorzaken. Door minder snelle suikers en juist meer groente, paddenstoelen en peulvruchten te eten, vertraag je  dit proces. Samen met gezonde vetten uit noten, olijven en zaden vormt dit voor mij de basis van gezond eten.”

Versuikerde weefsels

“Tot slot is het goed lege calorieën uit zetmeelbommen zoals pasta, brood en rijst van tafel te halen. Zetmeel is opgebouwd uit glucose. Deze voedingsmiddelen verhogen niet alleen de bloedsuikerspiegel, zij zorgen er letterlijk voor dat weefsels zich versuikeren. Vezels en vaten worden harder, waardoor de gezonde bloedsuiker en doorbloeding in het gedrang komen. Vroeger dachten we dat hiervoor een hoog cholesterol verantwoordelijk was. Inmiddels weten we dat ook de interactie tussen suikers en cholesterol in het lichaam hierbij een rol speelt.”
“Ik snap dat er veel tegenstrijdige berichten rondgaan over gezond eten. Besef echter dat artsen en wetenschappers steeds beter inzicht krijgen in de complexiteit van het samenspel tussen leefstijl en aandoeningen. Visies veranderen op basis van nieuwe kennis. Nadeel is dat officiële instanties er vaak wel tien jaar of langer over doen om die nieuwe inzichten te onderschrijven. Daardoor ontstaan tegenstrijdige berichten.”

Vasten voor een chemokuur

“De grootste winst voor onze gezondheid valt volgens mij te halen in de spreekkamer. Artsen zijn erin getraind om zware aandoeningen te herkennen. Maar als het geen kanker of iets ernstigs zoals de ziekte van Crohn is, weten we eigenlijk niet wat we ermee moeten. Juist bij die alledaagse ongemakken is voeding vaak een geweldig medicijn. Artsen moeten veel meer vanuit voeding denken. Zelfs als je ernstig ziek bent, kan het juiste eetpatroon je gezondheid bekrachtigen. Bij prostaatkanker bijvoorbeeld kan veel groente en minder vlees eten de progressie van de ziekte vertragen. Voorafgaand aan een chemokuur vasten vergroot het effect van de behandeling, aldus onderzoek van Stanford University. Tijdens het vasten onthoud je kankercellen voedingstoffen en versterk je het zelfherstellend vermogen van gezonde cellen.”
“Soms denk ik weleens dat het succes van De Voedselzandloper tegelijkertijd ook zijn kwetsbaarheid is. Het grote publiek is laaiend enthousiast en veel artsen en professoren ook wel, maar daarnaast is er veel kritiek. In Amerika hebben onderzoekers van de Harvard University het concept van De Voedselzandloper tegen het licht gehouden en volgens hen is die in overeenstemming met de nieuwe wetenschappelijke inzichten. Wat ik vooral wil aantonen, is hoe krachtig voeding kan zijn voor een langer en gezonder leven.”

“Groente met glamour”

Eten en kok Pierre Wind horen bij elkaar als mes en vork. Smaak was altijd al zijn passie. Maar gezond? Dat is ook voor Pierre Wind zoeken geweest. Door zo veel mogelijk suikers en E-nummers uit te bannen, kwam hij tot een gezonder gewicht. Vers en zelfgemaakt behoren al sinds 1993 tot zijn keukenslogans en dat hij daar niet langer alleen in staat, daar is hij blij mee.
“Als ik van die meisjes met een fles water met citroenschil of komkommer zie lopen, denk ik: yesss! Daar word ik blij van. Waterdrinkende jongeren waren in de jaren negentig ondenkbaar. Dus ja, we zijn enorm vooruitgegaan. Kijk eens naar de supermarkten. Er is nog nooit zo veel vers en onbewerkt verkrijgbaar geweest. Daar ben ik als pionier van het eerste uur trots op. Zo! Dat mag weleens gezegd worden. We hebben een mooi begin gemaakt, maar we hebben nog een lange weg te gaan. Zo eten Nederlanders al wat meer groente, maar nog lang niet genoeg. Een eetcultuur veranderen, want dát zijn we met elkaar aan het doen, doe je ook niet even in een jaar. Dat kost tijd.”

Briljante broccolireclame

“Tegelijkertijd is het goed dat er tegenwoordig überhaupt reclame gemaakt wordt voor groente. Al is het nog lang niet zo blits als ik zou willen. Ik heb me toch een gave ideeën voor briljante broccolireclame. En daar moeten we naartoe, dat een boerenkoolsmoothie of een watertje op basis van broccoli cooler wordt om te drinken dan een flesje cola. Groenten mogen wel wat meer glamour krijgen.”
“Wil je echt tot een gezondere eetcultuur komen? Dan zijn voedingslessen op scholen verplichte kost. Daar maak ik me al sinds jaar en dag hard voor. Gelukkig heb ik steeds meer mensen om me heen verzameld die dat ook voor elkaar willen krijgen. Als je weet wat er werkelijk in een zak chips of snoep gaat, dan denk je wel drie keer na voordat je die in een keer helemaal leegeet. Natuurlijk blijft een kletskop of een stuk chocolade lekker. Dat vind ik zelf ook nog steeds moeilijk te weerstaan. Maar gezond eten betekent niet dat je alles uitbant wat niet goed voor je is. Als je verstand hebt van eten, kun je echter het eetpatroon ontwikkelen dat bij jou past.”

Saaie boodschappen

“Wat gezond is, is altijd een discussiepunt geweest. In basis is alles wat in de supermarkt ligt veilig om te eten. Veilig is alleen niet altijd gezond. Bovendien zijn niet alle onderzoeken naar gezond eten even betrouwbaar of goed uitgevoerd. Die uitkomsten worden vervolgens wel als waarheid de wereld in geslingerd. Laatst las ik dat groenten gelukkig maken, maar als je het woord groenten vervangt door snacks, klopt het bericht inhoudelijk nog.”
“Er wordt de grootst mogelijke onzin over eten verkondigd. Laat je niet gek maken! Dat is vooral mijn boodschap. De enige eetwaarheden die jaar in, jaar uit overeind zijn blijven staan, zijn saaie boodschappen: eet vers, eet gevarieerd en kook zelf. Daarnaast blijkt uit verschillende onderzoeken dat regelmatig eten ook erg belangrijk is, vooral voor een gezond gewicht. Met alleen lijnzaad kom je er dus niet. Als de basis van je eetpatroon goed is, dan is dat lijnzaad wel een heel mooie toevoeging.”
Wil je ook dat er op scholen voedingslessen gegeven worden? Kijk eens op youthfoodmovement.nl

“Een peer behoeft geen etiket”

Veel valse beloften

“De overheid, die er alles aan doet om tabak en alcohol voor jongeren minder toegankelijk te maken, ziet niets in het beschermen van de consument tegen ongezond eten. Zo kan het gebeuren dat de cranberry’s van Albert Heijn, die als superfood in het schap staan, voor twee derde uit suikersiroop bestaan. En mensen kopen het! Het is ook geen doen om met een woordenboek op zak boodschappen te doen. Maar dat is wel wat de overheid van ons verwacht. Gezond eten vinden zij puur je eigen verantwoordelijkheid.”
“De beste richtlijn die ik je qua gezond eten kan geven is: ‘Goede wijn behoeft geen krans.’ Dat gaat zeker op voor gezonde producten. Op een peer zul je nooit een voedingsclaim vinden. Iedereen weet wel dat die ‘rijk aan vitamine C’ is. Maar perenijsjes hebben zo’n claim wel nodig. Uit onderzoek blijkt dan ook dat 76 procent van de vitamineclaims op ongezonde producten staan. Valse beloften moeten ons verleiden tot het eten van nog meer junkfood. En ja, dat is een probleem.”
“Het zit in ons DNA om vet- en suikerrijk eten moeilijk te kunnen weerstaan. In de oertijd was dat weinig voorhanden en had je het nodig om te overleven. Het is dus eigenlijk onnatuurlijk om ‘nee’ te zeggen tegen zoet en vet. ‘Obesitas’, zegt voedingsprof. Jaap Seidell dan ook, ‘is een normale reactie op een abnormale leefomgeving.’ Zolang vet- en suikerrijk voedsel voor het grijpen ligt, kun je niet verwachten dat het aantal mensen met overgewicht afneemt. Een alcoholist kan ook niet stoppen met drinken als hij continu omringd wordt door bier en wijn.”

Rol voor de overheid

“De voedingsindustrie is hét symbool geworden van onze ongezonde eetcultuur. Dat het zover heeft kunnen komen, is niet de schuld van de voedingsindustrie. Die heeft niet tot doel om over onze gezondheid te waken, de bedrijven in de voedingsindustrie willen net als elk ander bedrijf zo veel mogelijk winst maken. Suiker is supergoedkoop en de winstmarges op producten zoals frisdrank, snoep en koek zijn ongekend veel groter dan op groenten en fruit. De verandering moet komen vanuit de overheid. Wereldwijd lijden er meer mensen aan overgewicht dan aan ondergewicht. Als de overheid geen paal en perk stelt aan wat de voedingsindustrie ons voorzet, dan stijgt dat eerste aantal nog veel verder.”