‘Denk erom, het is ons geheim. Je mag het niet verder vertellen.’ Maaikes vader zadelt haar op 11-jarige leeftijd op met een geheim dat haar jarenlang achtervolgt.
Het is tweede paasdag. Maaike (11) zit alleen met haar vader in de woonkamer. Haar moeder en twee jongere broers liggen met een buikgriep in bed. Maaikes pleegzus Isadore, dan 15 jaar oud, is niet thuis.
“Papa wilde met me praten. Hij gaf me het gevoel dat ik belangrijk ben. Hij vertelde me over Isadore, over hoe ze bij ons kwam wonen nadat ze aan de drugs raakte toen ze van de polder naar de grote stad verhuisde.” Isadore was in overleg met haar ouders en de kinderbescherming tijdelijk bij het gezin komen wonen, zodat ze op de vertrouwde middelbare school in de polder een diploma kan halen. Maaikes familie stemt in, op voorwaarde dat ze van de drugs afblijft.
Na een jaar komt Maaikes vader erachter, terwijl hij rondsnuffelt in haar kamer, dat Isadore weer drugs gebruikt.
In een brief aan een vriendin die op haar bureau ligt, leest hij dat ze ‘de boel belazerd’. De vader is vastberaden: ze moet het huis weer uit. Aan zijn oudste dochter Maaike vraagt hij of zij – ‘het onschuldige zusje’ – indien nodig aan instanties kan vertellen dat zij de brief vond toen ze op zoek was naar tekenpapier en dat ze de brief aan haar vader liet lezen, omdat het haar belangrijk leek. “Dit antwoord moest ik geven als iemand ernaar vroeg. Het was ons geheim.”
Maaike, inmiddels 45 jaar, is even stil en zegt dan: “Het voelde spannend om in de volwassen wereld van mijn vader betrokken te worden.”
Verraad
“Toen Isadore bij ons kwam, had ik ineens een oudere zus met knalrood geverfd haar en een blauwe satijnen broek. Ik keek tegen haar op. Haar kamer geurde naar wierook en ze luisterde naar The Doors en Meatloaf.”
“Toen ze haar spullen moest pakken omdat ze de boel had belazerd, zorgde ik dat ik niet thuis was.” Toen de kamer leeg was, groeide bij Maaike de angst. “Ze zou er vast achter komen dat ik haar had verraden. Ik was bang voor wraak. Het was immers mijn schuld dat zij op stel en sprong ons huis had moeten verlaten.”
“Elke avond voor het slapengaan checkte ik of alles in mijn kamer op slot was: de balkondeur, het raam boven mijn bed. Ik was bang dat ze mijn kamer binnenkwamen om me te halen en verslaafd te maken.”
“’s Nachts droomde ik dat Isadore en haar vrienden wraak kwamen nemen. Ik zie dat ze me volspuiten met heroïne. Met kwaadaardige gezichten jagen ze me grijnzend de dood in.”
Omdat Isadore op dezelfde middelbare school zit, loopt Maaike daar ook niet ontspannen rond. “In de pauzes verplaatste ik me omringd door vriendinnen, zodat Isadore en haar beste vriendin Hilde me niet konden zien. Op straat vluchtte ik in blinde haast een winkel in als ik in de verte roodgeverfd haar zag.” Pas op haar vijftiende vertrouwt ze een vriendin het geheim toe. Daar voelt ze zich meteen schuldig over. “Ik had immers beloofd het nooit aan iemand te vertellen.”
Als ze in boeken, films of op televisie met drugs geconfronteerd wordt, krijgt ze een paniekaanval. De terugkerende nachtmerries over heroïnespuiten traumatiseerden haar. “Ik kon het niet aanzien.”
Omdat het met het ouder worden niet beter wordt, zoekt ze hulp. Als ze op een dag de wachtkamer van de psycholoog uitloopt, staat ze ineens oog in oog met Hilde, de beste vriendin van Isadore. “Ik voelde hoe het bloed uit mijn gezicht weg trok en riep: ‘Ik ben doodsbang voor je.’ Toen ik zei dat Isadore een tijdje bij ons woonde, wist ze wie ik ben. Waarom ik bang voor haar was, was haar een raadsel. Uit ons gesprek bleek dat Isadore nooit heeft geweten van het verhaal van de brief die ik zogenaamd gevonden had.”
Waarom?
“Jarenlang kon ik mijn vader niet in de ogen kijken. Als ik hem zag, dacht ik: klootzak. Waarom zadelde jij mij met dit geheim op?
“Nadat mijn oom (de broer van mijn vader) aan een hartaanval overleed, bekroop mij het gevoel dat papa ook zomaar dood kon gaan. Dan zou hij nooit geweten hebben wat zijn actie met mij deed.”
“Soms droomde ik dat ik mijn vader in een lange monoloog vertelde wat hij mij heeft aangedaan. Op een dag maakte ik die droom werkelijkheid en schreef ik een brief – ook een soort monoloog – aan mijn vader. Ik hoefde er niet over na te denken, en ik hoefde niets door te krassen. Ik las het geheel op een afgesproken tijdstip telefonisch aan hem voor. Hij was toen 62 jaar.”
‘Je hebt een grote fout in je leven gemaakt die altijd tussen ons in is blijven staan’, hoort hij haar zeggen. Nu Maaike haar verhaal aan gezondNU vertelt, leest ze ook delen van de brief voor. Het emotioneert haar nog steeds.
“Mijn vader reageerde gelukkig goed. Hij verdedigde zich niet. Hij huilde. Hij wist niet dat ik hier zoveel last van had gehad. ‘Het is ongelooflijk stom geweest’, zei hij. Hij realiseerde zich dat hij het nooit meer goed kon maken.”
Geïsoleerd
“Een leuk geheim mag je delen. Niet-leuke geheimen zijn belastend. Je moet uitkijken waar je een ander mee opscheept”, zegt Carolien Roodvoets, psychotherapeut in Deventer. Helaas komen geheimen in families aan de lopende band voor. Bovendien gaat het meestal om vrij grote kwesties: mishandeling, misbruik, buitenechtelijke relaties en kinderen, schulden, alcoholmisbruik, abortus.
Een dochter zag hoe haar vader haar moeder van de trap duwde. “Tot op de dag van vandaag is het een geheim. ‘Ze viel van de trap’, is het verhaal”, aldus Roodvoets.
“Met zo’n geheim rondlopen is belastend”, zegt ze. ”Je komt in een geïsoleerde positie; er mag niet over gepraat worden, er kleven gevoelens van schaamte en schuld aan en er bestaat de angst dat het uitkomt.”
De gevolgen kunnen ver strekken. “Het kan leiden tot angst en depressie, tot breuken in de familie, doordat familieleden zich distantiëren om er zo min mogelijk last van te hebben.”
De omvang van het geheim is een bepalende factor voor de impact ervan: hoeveel mensen weten ervan? “Het zegt iets over de structuur van het gezin.”
Ook de culturele achtergrond is bepalend voor de impact van het geheim. “Een vrouw hield geheim dat ze een abortus had gehad. Vanuit haar gereformeerde achtergrond was het een drama.”
De redenen om een geheim in stand te houden, hebben te maken met controle- en gezichtsverlies, loyaliteit en schaamte. “Het geheim dat je moeder alcoholist is, wil je verzwijgen omdat je je ervoor schaamt, maar ook uit loyaliteit naar je moeder.”
Vergeven
Het gaat het niet alleen om je eigen belang, maar het gaat ook om het belang van een ander. Als je iets hebt dat geheim moet blijven, kun je het maar beter aan niemand vertellen. “Als je het vertelt, heb je er geen controle meer over.”
Wanneer is het tijd om geheimen te delen? “Wanneer je het niet meer kunt dragen”, zegt Roodvoets. “Als je bijvoorbeeld niet meer kunt functioneren.” Het zijn moeilijke afwegingen. De vrouw die haar moeder van de trap geduwd zag worden, sprak daar nooit over. “Ze kan functioneren in het dagelijks leven. Maar gevoelsmatig is ze ‘gedissocieerd’, zoals dat heet: haar gevoelsleven staat op een afstand om met de vreselijke realiteit om te kunnen gaan. Soms vindt Roodvoets het aan te raden om een geheim te laten voortbestaan. “Niet iedereen is in staat om de waarheid te kunnen verwerken.”
Maaike is in elk geval blij dat de last van het geheim van haar rug is: “Het verhaal moest eruit, zodat ik zonder ballast, fris en lichter verder kan gaan met mijn leven. Als ik mijn vader zie, kan ik hem weer recht in de ogen kijken.”
“Ik kan nu beter begrijpen hoe het is gebeurd. Of ik hem vergeven heb?” Ze tuurt uit het raam. “De boosheid is eruit. Ik kan hem weer waarderen als vader en als opa. Om te vergeven, heb ik nog een weg te gaan.”
Carolien Roodvoets is gezins- en relatietherapeut, seksuoloog en individueel psychotherapeut. Daarnaast geeft ze trainingen en lezingen over uiteenlopende onderwerpen. Ze schreef een vijftal boeken over psychologische onderwerpen.