Dit artikel is bedoeld voor elke vrouw die (stiekem) op Barbie wil lijken. Vrouwen die diëten tegen beter weten in. Want ondanks alle moeite vallen zij niet af. Of komen zij weer aan. Cora de Fluiter: “Overgewicht is net als koorts. Het is een symptoom van een onderliggend probleem.”
Elk dieet geprobeerd, geen gram afgevallen. Minder eten, toch niet slanker. Of, nog erger, bijna niets eten en nog aankomen ook!
Herkenbaar? En, vraagt u zich ook af: Hoe kan dat? Het zijn vragen die honderden en honderden vrouwen en mannen zich dagelijks stellen in hun strijd tegen overgewicht. Het boek ‘Slim op gewicht’ is om die reden voor alle afvallers een eyeopener. Het werd geschreven door Cora de Fluiter (gewichtsconsulent). Drie jaar lang bestudeerde zij duizenden wetenschappelijke studies over overgewicht. En kwam tot de ontdekking: gewichtstoename heeft meer oorzaken dan alleen onjuiste voeding of een gebrek aan beweging. En er is dus veel meer te vertellen dan: minder eten.
Iemand met overgewicht doorsturen naar een diëtist, vergelijkt ze daarom met een huisarts die zonder onderzoek ontstekingsremmers voorschrijft. “We doen het onder het mom: ieder pondje gaat door het mondje. En natuurlijk zijn beweging en voeding belangrijk bij de behandeling van overgewicht. Maar als we ondanks het dieet niet afvallen, kan het zijn dat er een lichamelijke oorzaak aan ten grondslag ligt. Soms is er meer aan de hand.”
Ze stelt dat bij meer dan de helft van de mensen met toenemend gewicht of overgewicht, dit een lichamelijke oorzaak heeft. Zijzelf was er één van. Ze was als kind en puber stevig en altijd bezig met één of ander dieet. Pas later, toen ze zich erin verdiepte, bleek dat haar overgewicht een lichamelijke oorzaak had: ze had een koolhydraatverslaving.
In haar boek beschrijft ze deze en heel veel andere lichamelijke oorzaken van overgewicht. gezondNU neemt er zes onder de loep.
Verslaafd aan koolhydraten
Veel mensen met overgewicht snoepen en eten te veel. Ze zijn vooral dol op koolhydraten, een belangrijke energiebron voor het lichaam. Rijk aan koolhydraten zijn brood, aardappelen, rijst en pasta. Maar ook snoep, koek, chips en friet. Allemaal producten die verleiden en die we niet kunnen weerstaan.
Maar is dat een kwestie van ‘ruggengraat’? Volgens Cora de Fluiter niet. Want een vergrote behoefte aan koolhydraten kan een lichamelijke oorzaak hebben. En De Fluiter schat dat vijf tot tien procent van alle mensen met overgewicht deze koolhydraatverslaving heeft.
Deze groep eet voeding met veel koolhydraten om zich beter te voelen. En voelen zich ellendig als ze het niet binnenkrijgen. Dit zit als volgt: “Veel mensen met toenemend gewicht hebben een tekort aan het gelukshormoon serotonine. Koolhydraatrijk voedsel zorgt er voor dat het lichaam meer serotonine aanmaakt. De behoefte aan koolhydraten is dus een signaal dat het serotoninepeil moet worden opgekrikt. Koolhydraten fungeren zo als een soort medicijn. Zodra je dat ‘shot’ koolhydraten niet krijgt, voel je je down. Je bent afhankelijk van koolhydraten. Als je zo’n verslaving niet opmerkt, kan het zijn dat je jarenlang de verkeerde keuzes maakt in voeding.”
Ongevoelig voor insuline
Sommige mensen eten te veel omdat ze de hele dag door honger hebben. Oók als ze net gegeten hebben. Ook dit kan een lichamelijke oorzaak hebben, volgens De Fluiter.
“Recent Nederlands onderzoek heeft aangewezen dat een miljoen Nederlanders onder de zestig lijdt aan hyperinsulinemie. Je pikt ze er zo uit; ze houden vooral rond hun middel vet vast.” Die zwembandjes worden veroorzaakt door een chronische hoge insulinespiegel die ervoor zorgt dat koolhydraten niet verbrand worden, maar als vet opgeslagen. “Ook tijdens het trainen in de sportschool verbranden zij dus geen calorieën”, aldus De Fluiter.
“De stoornis is onderdeel van het metabool syndroom. Het wordt veroorzaakt door ongevoeligheid voor insuline. Die stof is belangrijk voor onze stofwisseling. Het laat het lichaam weten dat er koolhydraten beschikbaar zijn om te verbranden en geeft de opdracht overtollige suikers als vet op te slaan. Als het lichaam die signalen niet oppikt, kan dat leiden tot een chronisch verhoogde insulinespiegel.”
Veel huisartsen merken deze stoornis niet op, omdat zij meteen denken aan diabetes. Daarvoor meten ze alleen de bloedsuikerwaarden. Terwijl die prima binnen de referentiewaarden kunnen liggen, terwijl de insulinespiegel wél verhoogd is.
Niet alleen een dikmaker, maar ook “gevaarlijk”, zegt De Fluiter, “Hyperinsulinemie is vaak een voorbode van diabetes type 2.”
Trage schildklier
Boosdoener 3; de schildklier. Ook die kan een oorzaak zijn van toenemend gewicht. De schildklier is volgens De Fluiter het gaspedaal van het lichaam. Als hij niet goed werkt, als hij te langzaam is bijvoorbeeld, verlopen alle lichaamsprocessen langzamer en verbruikt het lichaam minder energie.
“Ondanks dat je hetzelfde blijft eten, komt er meer brandstof in dan er verbrand wordt. Overtollige energie wordt dan omgezet in vet. Daardoor word je langzaam dikker. Maar veel mensen beseffen dat niet, doordat het zo’n langzaam proces is. Soms gaan er vijftien tot twintig jaar overheen. Omdat de schildklierwerking achteruit gaat naarmate we ouder worden, denken veel mensen dat de gewichtstoename bij het ouder worden hoort, terwijl zij in werkelijkheid lijden aan een trage schildklier.”
Veel mensen hebben er last van, vrouwen vaker dan mannen en vijftigplussers nog vaker dan jonge mensen, aldus De Fluiter. “Het geldt ook vaak voor zwangere vrouwen. Daardoor komen ze na de bevalling vaak niet meer terug op hun oude gewicht.”
Volgens haar is er een goede manier om te testen of er sprake is van een trage schildklier: “Temperaturen, ‘s ochtends na het ontwaken en liggend in bed. Als op twee verschillende momenten de temperatuur lager is dan 36,6 is er een grote kans dat de schildklier niet goed functioneert. Menstruerende vrouwen moeten deze test op de tweede en derde dag van hun menstruatie uitvoeren.”
Nooit verzadigd
Honger komt niet altijd voort uit een lege maag. Het kan ook worden veroorzaakt door een slecht werkend verzadigingssysteem. Leptine is een hormoon dat de hersenen een seintje geeft dat er voldoende vetreserves zijn. Het lichaam weet dan: ik kan het rustiger aan doen. Maar als het lichaam die signalen niet krijgt of niet oppikt, blijft het op zoek naar eten. Aan verleidingen kun je dan geen weerstand bieden.
De Fluiter: “Het lichaam geeft ons via allerlei signalen in de maag en de darmen een seintje dat we genoeg gegeten hebben. Zodra dat gebeurt, vertraagt het bijvoorbeeld de maaglediging. Dat zorgt voor een vol gevoel. Je gaat langzamer eten en schuift uiteindelijk je bord weg. Je bent verzadigd.”
“Bij sommige mensen met overgewicht ‘hoort’ het lichaam de alarmbellen niet of te laat. Vaak merken zij pas een kwartier na de maaltijd dat ze te veel gegeten hebben. Dan pas zijn de verzadigingsmechanismen in werking getreden.”
Niets eten, toch aankomen
Er zijn mensen die weinig calorieën eten (minder dan wat bij hun leeftijd, lengte sekse, gewicht en beweging hoort) en toch aankomen. Dat zijn volgens De Fluiter mensen met een verlaagde verbranding. Nóg minder eten om af te vallen, helpt hen niet. Want dat brengt de verbranding nog verder omlaag.
“Dat komt omdat ons lichaam genetisch gezien niet zo veel van dat van onze voorouders uit het stenen tijdperk verschilt. Het werkt nog precies hetzelfde. Wanneer u een dieet volgt waarbij u uw calorieën flink beperkt, zullen uw oergenen denken dat er sprake is van een voedselschaarste. Dan verlagen zij de verbranding om geen kostbare energie die in de vorm van vet in uw lichaam is opgeslagen aan te hoeven spreken. Op die manier zorgt het lichaam ervoor dat wij moeilijke tijden kunnen overleven.” Wanneer mensen met een verlaagde verbranding een caloriearm dieet volgen, zoals dat van Sonja Bakker, zal dat averechts werken. “Het gooit de verbranding verder omlaag en zelfs met minder calorieën komt u nog aan.”
Voedingstekorten
Voedingstekorten? In ons welvarende land? Klopt toch, zegt De Fluiter. Elke Nederlander, hoe gezond hij ook eet, heeft een tekort aan magnesium, chroom, zink, jodium, vitamine D en selenium. Gewoon omdat ze in onze dagelijkse voeding te weinig aanwezig zijn. Maar het zijn stuk voor stuk wél stoffen die bij tekorten gewichtstoename veroorzaken.
Een paar voorbeelden: “Een tekort aan magnesium zorgt voor het risico op het metabool syndroom en dus op hyperinsulinemie. Een tekort aan chroom of zink verhoogt het risico op insulineresistentie en hyperinsulinemie. Een seleniumtekort veroorzaakt schildklierproblemen en verkleint ook de jodiumvoorraad die nodig is voor de schildklierwerking.”
Ook gebrek aan vitamine D zorgt volgens haar voor overgewicht. En wederom haalt ze onze prehistorische voorouders er bij om dat uit te leggen: “Voor de primitieve mens uit de noordelijke gebieden was de stand van de zon een belangrijke aanwijzing voor het naderen van herfst en winter. Het zonlicht werd minder. Daardoor nam de hoeveelheid vitamine D in het bloed af. Dit was voor het lichaam een signaal om een aantal processen in werking te zetten waardoor de primitieve mens dikker kon worden. Daardoor kon hij een eventuele voedselschaarste in de winter overleven.”
Volgens De Fluiter hebben veel mensen tegenwoordig het hele jaar door een tekort aan vitamine D. “Het lichaam denkt dus jaarrond dat er barre tijden aanbreken. Het houdt lichaamsgewicht vast voor een voedselschaarste die nooit komt.”
En wat moet ik daar tegen doen?
Koolhydraatverslaving: Eigenlijk is er maar één oplossing om van een koolhydraatverslaving af te komen: het serotonineniveau moet omhoog. Dat kan soms met behulp van voedingssupplementen zoals chroom, het natuurlijke antidepressivum Sint Janskruid en het serontonineverhogende en verzadigende hydroxycitroenzuur. Soms gaan deze supplementen niet goed samen met andere medicijnen of de pil, dus raadpleeg altijd een arts.
Hyperinsulinemie: Dit is eigenlijk de enige oorzaak van overgewicht die met een dieet bestreden moet worden. Dé remedie is de insulinebehoefte omlaag te brengen en de verbranding omhoog. Het gaat er bij dit dieet, binnen zekere grenzen, niet om hoeveel u eet, maar wát u eet.
Verlaagde verbranding: Minder eten werkt averechts. Wat wél werkt is de verhoging van de verbranding in rust. Dat kan met behulp van een eiwitrijk en koolhydraatarm ontbijt, gevolgd door een krachttrainingsprogramma. Daardoor verbrand je de hele dag meer energie.
Een trage schildklier: Jodium is de olie van de schildkliermotor. Maar in onze voeding zit te weinig jodium. Een teveel aan jodium kan juist schildklierproblemen veroorzaken. En het is gevaarlijk als u de schildklierafwijking Hashimoto heeft. Laat u daarom goed onderzoeken. Zoek een arts die niet alleen de TSH, maar ook de waarden van de andere schildklierhormonen en de anti-TPO wil bepalen. Ondersteun uw schildklierfunctie eventueel ook met zink en selenium.
Verminderde verzadiging: sommige mensen ondergaan ingrijpende operaties om hun maag te verkleinen. Maar dat is niet altijd nodig om een groter verzadigingsgevoel te bewerkstelligen. Vaak eten mensen te snel waardoor het lichaam niet de kans krijgt de mechanismen in werking te stellen die de verzadigingsalarmbellen laten afgaan. Daardoor eten zij meer dan ze nodig hebben. Eiwitten en vezels zorgen ook voor een verzadigd gevoel.